خدایا در آن به من درک، آگاهی و بیداری روزی کن، و مرا از انجام کارهای سفیهانه و فریبکارانه دور بدار، و در هر خیری که در این روز واقع می شود به من بهره ای برسان، به جود و کرَمت، ای سخاوتمندترین سخاوتمندان.
در دعای روز سوم پنج مطلب ذکر شده است که سه جهت آن مثبت است؛ یعنی از خداوند خصوصیات و ویژگی هایی را می خواهیم که به دست بیاوریم، و دو جهت نیز منفی است که از خداوند درخواست می کنیم تا از آن دور باشیم.
سه جهت مثبت را در خود احیا کنیم
سه جهت مثبت در: هوشیاری، بیداری و شریک شدن در کارهای خیر است، اما دو جهتی که جنبه منفی دارد و از خداوند می خواهیم که از آن دور باشیم: دور شدن از کارهای بیهوده و دور بودن از نیرنگ بازی و مکر و فریب است؛ آنچه بیان شد روح مطلب و جان دعای این روز است.
در فراز اول می خوانیم: «اللهمّ ارْزُقنی فیهِ الذّهْنَ والتّنَبیهَ»؛ از خدا می خواهیم در این روز به ما ذهن و تنبیه بدهد.
نگاهی به معنای ذهن و حقیقت فهم
ذهن در لغت چندین معنا شده است که نزدیک به هم هستند؛ ذهن به معنای فهم، عقل، زیرکی و حفظ آمده است، همچنین به معنای نیرو نیز نقل شده است، به معنی نیروی درونی انسانی است که زمینه ساز به دست آوردن کمالات است. این معانی مختلف از مراجعه کتب لغت معتبر مثل صحاح جوهری و قاموس فیروزآبادی به دست می آید. در مجموع آن چیزی که از خدا می خواهیم بهره درک و فهم خوب، عقل وافر و زیرکی است که از آن تعبیر به فطانت می شود. مؤمن زیرک است، اما فریبکار نیست؛ انسان مؤمن متوجه است که در اطراف خود چه می گذرد و از یک سوراخ دوبار گزیده نمی شود. بنابراین ذهن همه این معانی یاد شده را در برمی گیرد، و از جمله معانی آن تیزهوشی و تیز ذهنی نیز می تواند باشد. در این فراز از دعا می گوییم: «خدایا به من ذهن بده»، یعنی قدرت درک و فهم بده. تنبیه به معنای بیداری است، پندگیری از حوادث نتیجه بیداری است. در نتیجه در فرازاول دعا از خداوند می خواهیم که به ما هوشیاری و بیداری روزی کند.
دو ویژگی منفی را از خود دور کنیم!
در فراز دوم دعا در مقام این جهت است که دو ویژگی منفی را از خودمان دور کنیم: «وباعِدْنی فیهِ من السّفاهة والتّمْویهِ»؛ «خدایا من را از کارهای سفیهانه و فریبکارانه دور بدار.»
کار سفیهانه چیست؟
کارهای بیهوده و باطل اموری هستند که غَرَض عاقلانه در انجام آن وجود ندارد. باید متوجه باشیم که برخی سنت های ملی نیز می تواند دو جهت مثبت و منفی داشته باشد؛ جهت مثبت آن بسیار خوب است مانند نوروز که در آن دید و بازدید، شادابی، تمیزی، صله رحم، کمک رسانی، استراحت، سفر زیارتی و سیاحتی است. این ها جنبه های مثبت است. اما برخی از سنت ها می تواند سفیهانه باشد و وجهی برای تأیید آن وجود ندارد، مانند چهارشنبه سوری. بنابراین نباید چشم ها را ببندیم و به عنوان اینکه این کار از آئین پیشینیان ماست مُهر تأیید بر همه آنها بزنیم، باید با به کارگیری منطق شرع و عقل تمیز بدهیم و از کارهای سفیهانه و بیهوده دوری کنیم. در این فراز دعا از خداوند می خواهیم: «خدایا در این روز ما را از کارهای سفیهانه و جاهلانه دور کن.» در واقعیت امر ببینیم که چقدر از وقت مردم و به خصوص نسل جوان و نوجوان ما در پای اینترنت، ماهواره و بازی های کامپیوتری تلف می شود. انسان مؤمن از انجام کارهای لغو و بیهوده سرباز می زند؛ چنانچه خداوند در قرآن مومنان را این گونه توصیف می کند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ هُمْ فی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ وَ الَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»؛ «به نام خدای بخشاینده مهربان، به راستی که مؤمنان رستگار شدند، آنان که در نمازشان ترسان و فروتن اند، و آنان که از بیهوده رویگردانند.»
نگاهی به حقیقت تمویه
واژه بعدی «التّمْویهِ» است؛ یعنی چیز خوب را بد جلوه دادن یا بد را خوب جلوه دادن؛ زشت را زیبا و مس را طلا نمایاندن. در یک کلام «التّمْویهِ» به معنای نیرنگ بازی است؛ انسان مؤمن اهل فریب و نیرنگ نیست.
شرکت در کارهای خیر را از خدا بخواهیم
«واجْعَل لی نصیباً مِنْ کلّ خَیْرٍ تُنَزّلُ فیهِ». نکته سوم که در این دعا جهت گیری مثبت دارد شریک شدن در کارهای خیر است. در این فراز از دعا می خوانیم: «خدایا در هر خیری که در این روز واقع می شود به من بهره ای برسان» این فراز از دعا تعبیر بسیار زیبایی دارد و آن بهره مند گشتن از خیر است؛ امور خیر مثل خورشیدی است که می تابد، اینجا نوبت بهره گیری از شعاع نور است، شریک شدن در کار خیر دیگران نیز مطلوب است، گاهی انسان خودش کارهای خیری را انجام می دهد، و گاهی علاوه بر آن پایه گذاری می کند، گاهی امور خیر آنی است و برای یک مقطع زمانی است، و گاهی مستمر است و آثار آن برای مدتها ماندنی است. این موضوع بستگی به عنایت و توفیق الهی،آگاهی، امکانات، آبرو و اعتبار افراد دارد. ساخت مؤسسات دینی، مسجد، حسینیه، بیمارستان، درمانگاه و... کار عام المنفعه ای است که آثار و برکات آن باقی می ماند. و یا وقف منبع درآمد در امور خیریه مثل کمک هزینه تحصیلی و کمک به ازدواج جوانان و چاپ کتاب های دینی و انجام تبلیغات مذهبی و... همچنین استادی که بتواند شاگردان خودش را خوب پرورش علمی بدهد، به گونه ای که علم و دانش آنان در راستای رشد و تعالی مملکت قرار گیرد در حقیقت امتداد وجود اوست، و از بهره آنان بهره مند می گردد، و یا برخی که با مال خود زمینه پرورش علمی دیگران را فراهم می سازند نیز در همین مسیرند. امتداد وجودی یعنی این که خیر او بعد از او نیز به مردم رسد و آنان استفاده کنند و بهره مند شوند؛ هرکس به اندازه توانایی خود می تواند در کارهای خیر سهیم شود و هیچ کس نباید خودش را دست کم بگیرد مأیوس گردد. خلاصه آن که بهره مند شدن در خیر دیگران نیز توفیقی بس مهم است، و باید در معرض بهره مند شدن از خیرات نازله در این روز و ماه قرار گرفت، همان گونه که در این فراز از دعا خواندیم: «خدایا به من کاری کن که از هر خیری به من بهره ای برسد.»
در احادیث داریم انسانی که از دنیا برود، پرونده اش بسته می شود مگر آن که صدقه جاریه ای از او باقی بماند که مردم از آن استفاده کنند، او نیز در آن عالم بهره مند گردد، و یا آن که ورقه ای از علم و دانش از وی ماندگار شود، مثلاً کتابی در راستای هدایت و ارشاد و تربیت بنویسد و یا آن که از او فرزندی نیک بماند که مردم وقتی او را ببینند، پدرش را دعا کنند و برایش طلب آمرزش کنند.
در پایان هم می گوییم: «بِجودِک یا أجْوَدَ الأجْوَدینَ » به حق جود و کرَمت، ای سخاوتمندترین سخاوتمندان!
