به گزارش خبرگزاری حوزه، در ابتدای نشست علمی "کارآمدی دولت‌ها در مدیریت کرونا" به عنوان یکی از سلسله نشست‌های"کرونا و زندگی مؤمنانه" که شنبه‌شب در هشتمین شب از ماه مبارک رمضان به‌صورت مجازی و به همت پردیس فارابی دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی واحد استان قم برگزار شد، دکتر علی حمیدی زاده عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران به ارایه بحث پرداخت.
وی سخنان خود را با اشاره به تعریف واژه دولت آغاز کرد وگفت: دولت یک مفهوم بسیط و گسترده است و برای فهم دقیق آن باید دولت را مورد مطالعه قرار داد و دلایل متعددی برای چرایی مطالعه دولت وجود دارد.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران ادامه داد: زندگی بدون دولت سخت تصور می‌شود و در تعاملات روزمره حضور دولت احساس می‌شود؛ از زمان تولد مأمور ثبت‌احوال برای ثبت مشخصات فرد حضور پیداکرده تا زمانی که ما فوت می‌کنیم بازهم با سازمان‌های دولتی سروکار داریم و زندگی ما از ابتدا تا انتها با دولت و سازمان‌های مختلف عجین شده است.
حمیدی زاده با ذکر این مطلب که دولت نهاد منفعل و بی‌طرف نیست که بتوان آن را نادیده گرفت، اظهارکرد: دولت همچنین یک نهاد تصادفی نبوده بلکه به تدریج در طول زمان در پاسخ به نیازها رشد کرده است و نمی‌توان وجود آن را کتمان و یا چشم‌پوشی کرد.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه دلیل دیگر چرایی مطالعه دولت این است که واژه دولت از پیچیدگی خاصی برخوردار است بیان کرد: این‌زمانی بیشتر حس می‌شود که آن را در کنار مفاهیم دیگر مانند جامعه، جماعت، ملت، حکومت و حاکمیت قرار دهیم واژگانی که به‌جای همدیگر نیز به کار می‌روند.
استاد دانشگاه گفت: واژه دولت به معنای ایستادن و وضع پابرجا شکل‌گرفته و در علوم سیاسی دارای تعابیر مختلفی است و در تعبیر اول مراد از دولت کلیتی متمایز و شخصیتی مستقل است و این تعبیر دولت در حقوق بین‌الملل عمومی و حقوق عمومی داخلی کارکرد دارد؛ به‌عنوان‌مثال وقتی می‌گوییم دولت ایران با دولت فرانسه قرار منعقد کرد منظور کلیتی متمایز و شخصیتی مستقل است.
حمیدی زاده با اشاره به اینکه دولت در تعبیر دیگر به معنای هیئت حاکم و فرمانروایان به کار می‌رود، بیان کرد: این تعبیر از دولت آن را در برابر حکومت شوندگان قرار می‌دهد و در این تعبیر دولت در مفهوم هیئت حاکم هر سه قوا را در برمی‌گیرد.
وی اضافه کرد: تعبیر سوم از دولت آن را لایه سیاسی قوه مجریه و رده سیاسی فوقانی مانند رئیس‌جمهور، هیئت‌وزیران و کابینه وزرا که مجموع این‌ها واژه دولت اطلاق می‌شود.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران چهار رکن گروه انسانی، قلمرو جغرافیایی، حکومت یا سازمان سیاسی، چیدمان نهادی و در کنار آن وجود حاکمیت صاحب‌اختیار و اقتدار را ارکان لازم و ضروری برای شکل‌گیری یک دولت معرفی کرد.
استاد دانشگاه پردیس فارابی تصریح کرد: دولت‌ها از زمان شکل‌گیری تا به کنون تکامل را تجربه کرده‌اند و از ساده به سمت پیچیده شدن حرکت کرده‌اند و با رشد آگاهی سیاسی مردم و افزایش جمعیت همراه بوده؛ قدرت دولت در برخی حوزه‌ها کاهش و در برخی حوزه‌های دیگر شاهد افزایش قدرت دولت‌ها بودیم و این‌ها تغییرات دولت‌ها در طول زمان است.
حمیدی زاده با اشاره به اینکه دولت‌ها در پاسخ به نیازهایی شکل‌گرفته و وظایفی نیز دارند، یادآور کرد: امینت، نظم و عدالت وظایف ذکرشده برای دولت‌های اولی است که شکل‌گرفته‌اند و در اثر تکامل و گستردگی وظایف آن‌ها نیز گسترش پیداکرده است و در کنار وظایف ذکرشده اولیه حفظ و مراقبت از محیط‌زیست، توسعه متعادل و متوازن در همه زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، مراقبت‌های بهداشتی و جلوگیری از انتشار بیماری‌ها به‌عنوان وظایف جدید برای دولت‌ها تعریف‌شده است.
وی با اشاره به دامنه گستردگی کرونا و افزایش آگاهی در مورد این بیماری، ادامه داد: یکی از مواردی که با گسترش وظایف دولت باید دولت‌ها به آن بپردازند، حفظ و مراقبت‌های بهداشتی است.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به واژه کارآمدی، تصریح کرد: این واژه نیز بسیط است و معانی و مفاهیم متعددی به ذهن متبادر می‌شود و از ابعاد کارآمدی دولت‌ها کارآمدی اخلاقی، حقوقی، اقتصادی، مدیریتی و سیاسی است.
وی اظهار کرد: مصادیق کارآمدی اخلاقی دولت‌ها زمانی است که به‌عنوان مثال شاهد تزکیه دولت‌مردان و فتح قلوب مردم باشیم، کارآمدی حقوقی زمانی است که حاکمیت قانون وجود داشته باشد.
دکتر حمیدی زاده ادامه داد: در کارآمدی اقتصادی دولت‌ها می‌توان به میزان موفقیت دولت‌ها در اجرای برنامه اقتصاد اسلامی اشاره کرد، توجه به قشر کم‌درآمد و پرهیز از فشار به مردم از دیگر موارد کارآمدی اقتصادی دولت‌ها است.
وی ابراز کرد: شایسته‌سالاری، وجدان کاری، رسیدگی سریع به امور مردم، فساد زدایی از جمله شاخص‌هایی هستند که به ما میزان کارآمدی مدیریتی دولت را نشان می‌دهند.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه هر جا در این نشست صحبت از دولت می‌شود منظور همان مفهوم عام و گسترده از دولت است که هر سه قوه را در برمی‌گیرد، ادامه داد: هر جا که صحبت از کارآمدی می‌شود مفهوم کلان کارآمدی به معنای موفقیت مدنظر است.
دکتر حمیدی زاده در بخش دیگری از سخنانش، عنوان کرد: منظور از هستی‌شناسی توجه به مفروضات ما در مورد واقعیت است، در تئوری‌های مدرن، هستی‌شناسی عینیت گرا است؛ در تئوری‌های مدرن قائل به این هستیم که واقعیت یک پدیده بیرونی مستقل از افراد است و همه می‌توانند آن را مشاهده کنند و به آن پی ببرند.
استاد دانشگاه ابراز کرد: در هستی‌شناسی تئوری‌های نمادین تصویری قائل به ذهنیت گرایی هستیم واقعیت به‌وسیله فرآیندهای شناختی یا نیروهای اجتماعی و فرهنگی تغییر داده می‌شود، در دسته تئوری‌های پست‌مدرن هستی‌شناسی مدنظر این است که جهان از طریق زبان ظهور پیدا می‌کند و زیان سیستمی از علائم ابداعی ما است.
وی ادامه داد: هر چیزی که بتوانیم به آن برچسب بدهیم واقعیت است و زبان به ایده‌های افراد جنبه واقعیت می‌دهد پس یک عامل که باعث می‌شود واقعیت شکل بگیرد زبان است.
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: پارادایم مدرن در بازه زمانی 1900 تا 1950 و در پارادایم نمادی- تصویری از 1950 تا 1980 حاکم بود؛ پارادایم پست‌مدرن از سال 1990 به بعد در تئوری‌های حوزه مدیریت حکم‌فرما بود.
دکتر حمیدی زاده ادامه داد: تئوری‌های موجود مدیریتی تحت تأثیر پارادایم پست‌مدرن است وقتی از صحبت از ناکارآمدی می‌کنیم دیگر نمی‌توان آن را به‌عنوان یک واقعیت عینی در نظر گرفت؛ کارآمدی یک واقعیت ذهنی ساخته زبان است.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران تأکید کرد: وقتی صحبت از کارآمدی مبتنی بر پارادایم پست‌مدرن می‌کنیم با یک واقعیت محض روبه‌رو نیستیم؛ کارآمدی را می‌توان از منظرهای مختلف موردبحث قرار دهیم.
وی اضافه کرد: وقتی صحبت از کارآمدی می‌شود شهروندان می‌توانند برداشت منحصربه‌فرد در مورد کارآمدی دولت داشته باشند و این برداشت آن‌ها می‌تواند متفاوت از برداشت نهادها و سازمان‌های دولتی باشد؛ گروه‌ها و احزاب سیاسی هم می‌توانند برداشت و تلقی متفاوتی از کارآمدی داشته باشند؛ کارآمدی حتی می‌تواند توسط سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی به نحو متفاوتی تلقی شود چون در ملاحظات هستی‌شناسی گفتیم که کارآمدی یک واقعیت است که تحت تأثیر برچسب‌هایی است که ما به آن می‌دهیم.
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه از کارآمدی دولت‌ها برداشت‌های متعددی می‌شود و ما نمی‌توانیم در حال حاضر یک برداشت را به‌عنوان برداشت صحیح معرفی کرد، بیان کرد: هرکسی از ظن خودش کارآمدی را برداشت می‌کند و این یک پدیده پیچیده است که اتفاق‌نظر روی آن وجود ندارد.
دکتر حمیدی زاده تأکید کرد: کارآمدی را می‌توان از زوایا و منظرهای متعددی می‌توان مور بررسی قرارداد و ما در این نسبت به دنبال سنجش و اندازه‌گیری کارآمدی دولت‌ها در مواجه با کرونا نیستیم؛ بنده می‌خواهم یک مرحله قبل‌تر از آن به سؤال کارآمدی دولت چگونه تعریف می‌شود پاسخ دهیم.
وی اظهار کرد: وقتی با آدم‌های مختلف در تعامل هستیم می‌توان به ادراک آن‌ها از کارآمدی دولت پی برد مثلاً اگر دقت کرده باشید سازمان بهداشت جهانی فعالیت‌های دولت ایران را در مدیریت کرونا تحسین کرد و این برداشت سازمان بهداشت جهانی است و به‌طور روزمره از طریق اخبار دریافتی و برقراری تعاملات می‌توانیم کارآمدی را از منظرهای متعدد لمس کنیم.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه به کارآمدی دولت از منظر تئوری‌های مدیریتی دولتی بپردازیم لازم است نگاهی به سیر تطور تئوری‌های مدیریت دولتی داشته باشیم، گفت: تئوری‌های مدیریت دولتی از زمان شکل‌گیری تا زمان حال را در قالب پارادایم‌های مختلف به شما معرفی کنیم.
وی عنوان کرد: اولین پارادایم در عرصه مدیریت‌های دولتی، پارادایم اداره امور عمومی سنتی است که عوامل متعددی باعث شکل‌گیری آن شد و پارادایم مدیریت دولتی مبتنی بر بروکراسی وبر و نظریه جدایی اداره از سیاست توسط ویلسون است و معتقد بر تصدی‌گری دولت است.
حمیدی زاده ادامه می‌دهد که در این پارادایم قائل به این هستیم که در مدیریت دولتی باید اصل بر بی‌طرفی سیاسی، حاکمیت بروکراسی، کنترل و پاسخ‌گویی سلسله مراتبی، تمرکز بر کارایی عقلانیت، جدایی سیاست از اداره باشد و در اینجا به مردم به‌منزله ارباب‌رجوع نگاه می‌شود و پارادایم غالب بر فضای تئوری‌های مدیریت دولتی این پارادایم امور عمومی سنتی بود.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران یادآور کرد: در سال 1968 دوایت والدو به همراه تعدادی از شاگردانش طی یک کنفرانس و اجلاس شرایطی را ایجاد کنند تا تغییراتی در رسته مدیریت دولتی ایجاد شود و از مسیر نامناسبی که در حال طی کردن است رهایی پیدا کند. مطالب این اجلاس به‌سوی اداره عمومی جدید به چاپ رسید و زمینه‌ساز شکل‌گیری یک پارادایم جدید در شکل‌گیری مدیریت دولتی شد و همان‌جا مقرر شد هر 20 سال این اجلاس برگزار شود تا جهت‌گیری‌های رشته مدیریت دولتی تغییر پیدا کند.
وی با اشاره به اینکه پارادایم مدیریت دولتی نوین یکی از مناقشه برانگیزترین پارادایم‌ها بود و پایه‌های نظری این پارادایم مبتنی بر علم اقتصاد، تئوری انتخاب عمومی بود، بیان کرد: در مدیریت دولتی نوین شعارهایی داده می‌شد که دولت‌ها هرچقدر فربه باشند انعطاف‌پذیری آن‌ها کمتر است و نمی‌توانند به تغییرات به‌خوبی پاسخ دهند و به همین دلیل با شرایط کوچک شدن دولت‌ها را فراهم کنیم و در این مدیریت دولتی نوین تمرکز به‌جای فرآیندها بر ستادها و خروجی، برون‌سپاری، خصوصی‌سازی، افزایش رقابت، کاهش اندازه دولت است.
حمیدی زاده با بیان اینکه در مدیریت دولتی نوین اعتقاد بر این است که دولت باید مانند فانوس دریایی راهبری کند و وظیفه دولت تصدی‌گری نیست، ادامه داد: نقدهای زیادی بر مدیریت دولتی نوین وارد بود و اعتقاد داشتند منجر به تضعیف پاسخ‌گویی سیاسی، کاهش شفافیت، افزایش فساد شده است و علیرغم ادعاهای زیاد این پارادایم نقدهای زیادی به آن وارد می‌شد و در پاسخ به انتقادهای مدیریت دولتی نوین، شاهد شکل‌گیری پارادایم خدمات عمومی نوین با شعار خدمت به مردم بودیم.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران افزود: خدمت به شهروندان به‌جای راهبری، ارزش قائل شدن برای مردم، جست‌وجوی منفعت عامه، راهبردی اندیشیدن و دموکراتیک عمل کردن ازجمله ویژگی‌های نظریه خدمات عمومی نوین است.
وی در بخش پایانی سخنانش با اشاره به اینکه در مدیریت کرونا اگر بخواهیم مبتنی بر پارادایم‌های مدیریت دولتی کارآمدی را بررسی کنیم، گفت: در پارادایم اداره امور عمومی سنتی مهم تبعیت از قانون است و اگر دولت قانون را رعایت کند در مواجهه با بحران ناشی از کرونا کارآمد عمل کرده است.
حمیدی زاده ابراز کرد: در پارادایم مدیریت دولتی نوین می‌گوییم دولت کارآمد دولتی است که در مدیریت کرونا بتواند ارزش‌های بازار را حفظ کند و از منظر خدمات عمومی نوین دولت کارا آن است که بتواند منفعت عامه را حفظ کند.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران به جدیدترین پارادایم در حوزه مدیریت دولتی با عنوان مدیریت ارزش عمومی اشاره کرد و گفت: وظیفه مدیریت دولتی حفظ و نگهداشت ارزش‌های عمومی در جامعه است.
وی تأکید کرد: خدمات و رهاورد ازجمله ارکان ارزش عمومی است مثلاً جمع‌آوری زباله‌ها توسط شهرداری یک خدمت است و رهاورد آن می‌تواند ارتقا سطح بهداشت در شهرها باشد.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه رکن دیگر اعتماد، مشروعیت و اطمینان است، تصریح کرد: اگر به دولتی اعتماد وجود نداشته باشد هر خدمتی ارائه کند و هر رهاوردی جاری شود منجر به شکل‌گیری ارزش عمومی نمی‌شود؛ برای خلق ارزش عمومی باید اعتماد بیافرینند و مشروعیت و اطمینان در بین مردم داشته باشند.
حمیدی زاده با تأکید بر اینکه دولت‌ها در زمان بروز بحران‌ها آنچه در زمان آرامش کاشته‌اند درو می‌کنند، یادآور کرد: در بررسی کارآمدی دولت‌ها در مواجه با بحران کرونا، زمانی می‌توانیم بگوییم کارآمد هستند که بتوانند خلق ارزش کنند و خلق ارزش زمانی است که اعتماد شهروندان را جلب کرده باشند؛ اگر اعتماد نباشد هر تلاشی انجام دهند منجر به خلق ارزش نخواهد شود و اگر دولتی نتواند خلق ارزش کند در مواجهه با پدیده کرونا کارآمد عمل‌نکرده است.
انتهای پیام
