دکتر داوود صفا در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به این که آسیب ها و مشکلات و مسایل اجتماعی را نباید تک بُعدی مورد توجه و بررسی قرار داد، اظهار داشت: پدیده های اجتماعی در شکل گیری شخصیت افراد بسیار تأثیرگذار هستند و از سوی دیگر آسیب های اجتماعی نیز از حیث فراوانی و همچنین از منظر اهمیت و اولویت در جامعه می بایست مورد توجه قرار گیرند و لذا ما باید تأثیر آسیب ها در فرد و در نوع زیست او را مورد بررسی دقیق قرار دهیم.

وی افزود: با توجه به اهمیت فوق العاده نهاد خانواده در زندگی بشر، آسیب ها و انحرافات اجتماعی بیش از هر جای دیگری باید در مقوله خانواده مورد کنکاش قرار گیرد، چه آن که اگر در درون خانواده آسیب و انحراف وجود نداشته باشد، جامعه سالم خواهد بود.

تغییرات قابل توجه در نهاد خانواده ایرانی

وی همچنین با بیان این که امروزه درخانواده های ایرانی، به دلیل تجددگرایی و مدرن شدن، سرعت، شدت و عمق تحولات شدید بوده و گفتمان سنتی برخی از کارکردهای خود را از دست داده است، گفت: خانواده امروز با مجموعه وسیعی از عوامل همچون جهانی شدن، گسترش آموزش عالی، رسانه ای شدن، زنانه شدن، مصرفی شدن، دموکراتیک شدن، مجازی شدن و دیگر فرآیندهای عمومی تحول فرهنگ ارتباط دارد.

وی افزود: در چنین فضایی، تغییر نگرش و گفتمان نسبت به خانواده و ساختار و روابط درونی آن تغییر یافته و منجر به گسست فرهنگی در بین اقشار مختلف جامعه شده است.

این استاد دانشگاه همچنین بیان داشت: از سوی دیگر، نابسامانی ها و تضاد گفتمانی در بین زنان و مردان و یا اعضای خانواده با والدینشان یا اعضای جامعه با ساختارها و نظام کلان اجتماعی زمینه ساز آسیب‌هایی در حوزه ی خانواده شده و در نگرش مردم درباره نهاد خانواده تغییر ایجاد کرده و الگوهای متنوعی را از دیدگاه ها نسبت به خانواده و توقع از همسر آینده و توقع از زندگی زناشویی و ... ایجاد کرده است؛ این امر سبب شده که  حتی اگر امکانات و شرایط لازم برای ازدواج از سوی دولت فراهم باشد، باز هم مشکل تناقض و تضاد گفتمان ها به عنوان عاملی مهم سبب کاهش تمایل به تشکیل خانواده و یا تأخیر ازدواج ‌شود.

اهمیت رویکرد گفتمانی در تحولات فرهنگی جامعه

وی خانواده را به منزله یکی از نهادهای اصلی جامعه، متاثر از فضای گفتمانی حاکم بر جامعه خواند و گفت: گفتمان قادر است شیوه ای خاص از رفتار را برجسته کند و مشروعیت بخشد. در هر جامعه ای نوع نگرش به ساختار خانواده، مناسبات قدرت میان زن و مرد، روابط اعضای خانواده و کارکردهای خانواده تحت تأثیر گفتمان مسلطی است که روابط میان نهادهای جامعه را تنظیم می کند، ضمن آن که در هر جامعه ای، گفتمان های بسیاری حضور دارند که یکی از آنها می تواند برای مدتی غلبه یابد.

وی در ادامه با بیان این که بر اساس نتایج به دست آمده، نهاد خانواده در رابطه مستقیم و تحت تاثیر دو نهاد دین و دولت است، یادآور شد: به نوعی این دو نهاد مهم هر یک از الگوهای خانواده را نمایندگی می کنند و سبب قدرت بخشیدن به آنها می شود البته در کنار این نهاد ها که از گفتمان ها رسمی و پیدای جامعه حمایت می کنند، برخی از روابط و امکانات مانند شبکه های اجتماعی از الگوی پنهان جامعه حمایت می‌کنند و بعضاً نمایندگی آنها را بر عهده داشته و فراخوان ها از آنجا نشأت می‌گیرند.

قوانین جهانشمول و مدیریت و سیاست گذاری خانواده

صفا همچنین گفت: هر چند تغییر زندگی خانوادگی در دنیای امروزی از نظر شکل و عملکرد خانوادگی، تشابهاتی با جوامع توسعه یافته یا در حال توسعه دارند، اما به دلیل پیوندهای خانواده و نظام ارزش ها و ابعاد اخلاقی نظام اجتماعی، در هر جامعه ای کم و بیش قواعد و رویه های خاص خود را دارد؛ از این رو نمی توان از قوانین جهانشمول برای مدیریت و سیاست گذاری خانواده تبعیت کرد، حتی اگر الگوهای تغییر خانواده، جهانشمول باشند.

وی افزود: از آن جایی که در جامعه ایرانی، انواع مختلف الگوهای خانواده و به دنبال آن گفتمان های متفاوتی وجود دارد، لذا در سیاست گذاری حوزه ی خانواده و همچنین توجه به مسئله خانواده در برنامه توسعه، باید اول به تکثر گفتمان های متفاوت خانواده توجه شود و تنها برنامه، مخصوص گروه یا گفتمان خاصی نباشد، ضمن آن که باید این برنامه به تکثر نیازها و ارزش های خانواده در سراسر ایران توجه داشته باشد نه اینکه برنامه ای واحد با رویه ای واحد را برای کل کشور تجویز کند.

ترویج سبک زندگی غربی و تغییر در نگرش افراد به هویت جنسی

عضو انجمن جامعه شناسی ایران همچنین با بیان این که ترویج سبک زندگی غربی حتی منجر به تغییر نگرش افراد نسبت به هویت جنسیتی خود شده است، گفت: واقعیت آن است که امروزه تعریف ما از هویت و نقش های جنسیتی نسبت به گذشته تفاوت هایی قابل توجهی داشته و از سویی اشاعه تفکر مدرن حتی مشکلاتی را در زندگی زناشویی سبب ساز شده که نمی توان بر آن ها چشم پوشید.

وی خاطرنشان کرد: به عنوان مثال در حال حاضر تفکر مدرن به زن می گوید که با کوچکترین مشکلی در زندگی او حق طلاق دارد اما در جامعه ما زنی که طلاق می گیرد، از حیث اقتصادی در مضیقه است و نگاه های منفی جامعه به سمت اوست و طبعاً مشکلات دیگری نیز پدید می آید.

گذار از سنت به مدرنیته و تفاوت های فرهنگی و اجتماعی

وی افزود: نباید از یاد ببریم که جامعه ما در دوران کنونی همچنان میل به سنت دارد اما در عین حال رغبت دارد که به سمت مدرنیته باشد؛ مهم‌ترین ویژگی جامعه مدرن، فردگرایی و از آن سو مهم ترین ویژگی جامعه سنتی، جمع‌گرایی است که این دو در تقابل با یکدیگر هستند.

این جامعه شناس بیان داشت: جامعه ما به معنای واقعی کلمه نه سنتی است و نه مدرن، ضمن آن که هم سنتی است و هم مدرن با این تفاوت که به تدریج در حال کنار گذاشتن سنت است و به نظر می رسد که سنت به تدریج کارکردهای خود را از دست می دهد اما از آن سو نتوانسته ایم مدرن هم عمل کنیم و در واقع هنوز در حال گذار از سنت به مدرنیته هستیم.

وی ادامه داد: باید تلاش کنیم که فضای گفتمانی در جامعه و به خصوص در میان نخبگان و صاحب نظران شکل بگیرد تا راجع به نظریه ها و ایده ها و برنامه ها حرف زده شود و این کنکاش های علمی با روش شناسی مناسب و علمی ما را به راهکارهای خوبی برای سامان دادن به مسایل و مشکلات، نائل می کند.

از گنجینه غنی خود به درستی استفاده کنیم

این مدرس دانشگاه همچنین گفت: ما مبانی ارزشمندی در تمامی علوم در گذشته در اختیار داریم که باید از آن گنجینه به شکل درست بهره برداری کنیم. از سویی ما باید ضمن توجه به تجارب ارزشمند گذشته بر اساس اقتضائات زمانه رفتار کنیم و این عقلانیت و خرد جمعی در همه مباحث از جمله معماری و شهرسازی، اصلاح فرهنگی و اجتماعی و ...، باید وجود داشته باشد.

اهمیت اصلاح ساختارهای اجتماعی برای مقابله با آسیب ها

وی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر لزوم اصلاح ساختارهای اجتماعی به منظور مقابله با آسیب های اجتماعی تصریح کرد: در این راستا باید توجه داشته باشیم مادامی که نگاه ما به جای جرم محور بودن، مجرم محور است، مشکلی حل نمی شود؛ این که فقط به دنبال مجازات مجرم بدون آن ریشه یابی علت وقوع جرم باشیم، ما را به جایی نمی رساند، کما این که تجربه های گذشته نیز مؤید این حقیقت است.

عضو انجمن جامعه شناسی ایران همچنین با اشاره به لزوم بر هم زدن محیط و موقعیت جرم خیز در جامعه و از آن افزایش سطح آگاهی ها و هوشیاری های مردم گفت: بسیاری از آسیب ها وقتی شکل گرفته و یا تشدید می شود که ما آگاهی لازم را به شهروندان نمی دهیم و لذا بحث آموزش شهروندان و مشخصاً تعمیق سواد رسانه ای در جامعه از جمله مهم ترین بایسته ها و الزامات در راستای کاهش آسیب های اجتماعی و تلاش برای رفع معضلات است.

وی افزود: در همین راستا باید بدانیم که راهکار کاهش آسیب های اجتماعی و مقابله با انحرافات، راه حل دولتی نیست بلکه باید از نگاه حاکمیتی و دولتی خارج شد و از ظرفیت مردم و انجمن ها و تشکل های مردمی در راستای تقویت همبستگی و انسجام اجتماعی، حداکثر بهره برداری را کرد.

ضرورت بهره گیری از ظرفیت بسیج و مساجد

صفا همچنین ابراز داشت: از سوی دیگر ما باید از ظرفیت بالای تشکل های مردمی همچنین پتانسیل های موجود در محلات و مساجد نهایت استفاده را بکنیم و مشخصاً از ظرفیت مساجد برای حل مشکلات اجتماعی به درستی استفاده کنیم.

وی در خاتمه افزود: بزرگان و جوانان مساجد در تعامل با هم می توانند به کمک امام جماعت مشکلات هر محله را در ابعاد فرهنگی اقتصادی، اجتماعی و غیره احصاء کرده و برایش برنامه و طرح ارایه بدهند که اگر این مساله به طور جدی فراگیر شد، قطعاً بخش مهمی از مشکلات کشور ما به خصوص در بحث آسیب های اجتماعی مرتفع خواهد شد، ضمن آن که ما حتی می توانیم از ظرفیت عظیم بسیج در محلات و کارکردهای چندگانه آن در امور اجتماعی و فرهنگی و مقابله با آسیب ها استفاده کنیم.

۳۱۳/۸