جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ |۱۸ رمضان ۱۴۴۵ | Mar 29, 2024
تبیین اصول مناظره

حوزه/ در نشست کارگروه های تبلیغی در راستای دعوت حداکثری مردم جهت شرکت در انتخابات سرنوشت ساز ١۴٠٠ و پس از گذشت دو مناظره پخش شده از صدا و سیما، حجت الاسلام ایمان شکیبایی به تبیین مهمترین اصول مناظره ممدوح از منظر نهج البلاغه پرداخت.

به گزارش خبرگزاری حوزه، در نشست کارگروه های تبلیغی در راستای دعوت حداکثری مردم جهت شرکت در انتخابات سرنوشت ساز ١۴٠٠ و پس از گذشت دو مناظره پخش شده از صدا و سیما، حجت الاسلام ایمان شکیبایی به تبیین مهمترین اصول مناظره ممدوح از منظر نهج البلاغه پرداخت. 

وی گفت: تبیین اصول «مناظره» در اسلام یکی از مباحث مهم امروزی در عرصه سیاست و... است. نباید اختلاف نظرها سبب نزاع و درگیری شود، بلکه باید از طریق استدلال های منطقی و گفتمان صحیح، افکار را تبیین کرد. باید توجه داشت که مناظره اگر در مسیر حق و متکی به منطق و برای تبیین واقعیتها و ارشاد افراد بی خبر بوده باشد ممدوح است، و اگر متکی به دلائل واهی، و ناشی از تعصب و جهل و غرور، و به منظور اغفال این و آن صورت گیرد مذموم است.
باید توجه داشت که اگر از میدان مناظره به درستی استفاده شود، دستیابی به پیروزی سهل تر خواهد شد لذا حضرت امیرالمؤمنین(ع) در حکمت ٣٩۴فرمودند:  رُبَّ قَوْل أَنْفَذُ مِنْ صَوْل «چه بسا قولی نافذ تر از حمله ای در جنگ باشد که قهر و غلبه بر آن پیدا کنی.در بین مبانی متعددی که در باب مناظره می توان از نهج البلاغه استخراج کرد چند مورد بسیار حائز اهمیت است. در مناظره مطلوب از لسان نهج البلاغه ، مجادله، تمسک به عناصر باطل، بی عدالتی و بی انصافی، هتک شخصیت هم مناظره و وعده دادن بی اساس و پوچ مذموم شمرده شده است.

١)ترک جدل 
مدرس نهج البلاغه در تبیین اولین اصل در مناظره گفت: امیرالمؤمنین(ع) فرمود: کسی که به آبروی خود علاقه مند است باید بحث های لجاجت آمیز را با مردم رها کند.امام(ع) در این کلام حکیمانه خود به یک نکته روانشناسی در زندگی اجتماعی اشاره کرده، می فرماید: «کسی که به آبروی خود علاقه مند است باید بحث های لجاجت آمیز را با دیگران ترک گوید»; (مَنْ ضَنَّ بِعِرْضِهِ فَلْیَدَعِ الْمِرَاءَ). «ضنّ» از ماده «ضِنّة» (بر وزن منّة) در اصل به معنای بخل درباره اشیاء نفیس و گران بهاست و سپس به هرگونه بخل و یا حتی خویشتن داری در برابر انجام کاری اطلاق شده است. جامع ترین چیزی که درباره مفهوم «عِرض» در کتب لغت آمده است چیزی است که نویسنده فرهنگ ابجدی در کتاب خود آورده، می گوید: عِرض به معنای آن چیزی از اصالت و بزرگی است که انسان بدان می بالد و افتخار می کند، مانند آبرو، حیثیت، نفس، جسد، شرف و بزرگی پدران و نیاکان یا در پیروان و فرزندان و اخلاق پسندیده. واژه «مِراء» به معنای گفتگوهای لجاجت آمیز و توأم با خصومت به منظور پیروزی بر حریف است هر چند حق نباشد، و سرچشمه آن تعصب و لجاجت و برتری جویی است که مانع از پذیرش سخن حق می شود. بنابراین، مفهوم کلام امام(ع) این می شود: هر کس می خواهد آبرو، شخصیت، اصالت و قداست نفس خویش و آنچه مربوط به اوست را حفظ کند باید مِراء را کنار بگذارد. زیرا به هنگام مراء، افراد بر سر لجاجت می افتند و گاه انواع توهین ها را به طرف مقابل روا می دارند و عیوب پنهانی او را برمی شمارند و هتک حرمت می کنند، گاه درباره خودش و گاه درباره کسانی که مورد علاقه او هستند. بنابراین افرادی که علاقه مند به آبرو و شخصیت خود می باشند باید همین که بحث آن ها با طرف مقابل به مرحله مراء رسید کلام را قطع کنند و او را رها سازند. در حکمت ٣١ امیرمؤمنان علی(ع) حقیقت ایمان را بر اساس چهار پایه تشریح می کند و در مقابل آن برای شک نیز چهار ستون قائل است. ستون اوّل، مراء و جدال می باشد و در بیان آن می فرماید: «فَمَنْ جَعَلَ الْمِرَاءَ دَیدَناً لَمْ یصْبِحْ لَیلُه; آنکس که مِراء را عادت خویش قرار دهد هرگز از تاریکی شک به روشنایی یقین گام نمی نهد» و به یقین چنین است زیرا افرادی که اهل مِراء و جدال هستند دائماً در این فکرند که بر حریف خود غلبه یابند خواه حق باشد یا باطل و به همین دلیل ضعیف ترین ادله را برای خود حجت می شمارند و محکم ترین دلیل رقیب را نادیده می انگارند و به این ترتیب دائماً در بیراهه و تاریکی سیر می کنند و صبحگاهان روشنِ یقین در زندگی آن ها هرگز ظاهر نمی شود.

٢)توجه و تمرکز بر حق گویی
حجت الاسلام شکیبایی در مورد اصل دوم گفت: حضرت علی(ع)می ‏فرماید: «برای هر حقی باطلی نیز قرار داده‏ اند.» (خطبه١٩۴) و در عبارت دیگری از «حق و باطل‏» چنین یاد می ‏کنند: «دایره حق در توصیف و بیان، از هر چیزی وسیع‏تر است، ولی به هنگام عمل از روی انصاف، مجال آن از همه چیز تنگ‏تر و کم ‏وسعت‏تر است. » (خطبه ٢١۶)مولا علی(ع) در این عبارات می ‏فهماند که در تعریف لفظی از «حق‏» ، هر کس به اندازه وسع خود با زیباترین واژه‏ ها به توصیف آن می‏ پردازد، ولی این‏ها جز تعریف لفظی چیز دیگری نیست و اصل «حق‏» وقتی معنا می ‏شود که از سر انصاف و عمل به آن نگاه کنیم. مولا(ع) در کلام کوتاه دیگری به زیباترین وجه از «حق و باطل‏» یاد می‏ کند: «حق، سنگین اما گواراست و باطل، سبک اما بلاخیز و مرگ‏ آور» . (حکمت ٣۶٨)

٣)رعایت عدل و انصاف در گفتار مناظره ای
در مورد سومین اصل، پژوهشگر حوزه و دانشگاه افزود: رعایت عدل و انصاف در روابط و مناسبات اداری و در خدمتگزاری مردمان اصلی است که بدون آن، نظام اداری از صورت انسانی بیرون می رود و هر فساد و تباهی گریبان گیر آن می شود.بر این مبناست که امام علی (ع) کارگزاران و کارکنان دستگاه اداری خود را پیوسته به عدالت و دادورزی فراخوانده است، چنانکه در عهدنامه مالک اشتر فرموده است:
«أَنْصِفِ اللهَ وَ أَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ وَ مِنْ خَاصَّةً أَهْلِکَ وَ مَنْ لَکَ هَوًی فِیهِ مِنْ رَعِیَّتِکَ فَإِنَّکَ إِلَّا تَفْعَلْ تَظْلِمْ وَ مَنْ ظَلَمَ عِبَادَ اللهِ کَانَ اللهُ خَصْمَهُ دُونَ عِبَادِهِ وَ مَنْ خَاصَمَهُ اللهُ أَدْحَضَ حُجَّتَهُ وَ کَانَ لِلهِ حَرْباً حَتَّی یَنْزِعَ أَوْ یَتُوبَ وَ لَیْسَ شَیْ‏ءٌ أَدْعَی إِلَی تَغْیِیرِ نِعْمَةِ اللهِ وَ تَعْجِیلِ نِقْمَتِهِ مِنْ إِقَامَةٍ عَلَی ظُلْمٍ فَإِنَّ اللهَ یَسْمَعُ دَعْوَةَ الْمُضْطَهَدِینَ وَ هُوَ لِلظَّالِمِینَ بِالْمِرْصَاد». (نامه ۵٣) نسبت به خداوند و نسبت به مردمان از جانب خود، و از سوی خویشاوندان نزدیکت و از سوی رعایای مورد علاقه ات، انصاف به خرج ده! که اگر به انصاف عمل نکنی ستم نموده ای؛ و کسی که بر بندگان خدا ستم کند، خدا به جای بندگانش دشمن او شود، و آن را که خدا دشمن گیرد، دلیل وی را نپذیرد و او با خدا سر جنگ دارد، تا آن گاه که بازگردد و توبه آرد؛ و هیچ چیز چون بنیاد ستم نهادن، نعمت خدا را دگرگون ندارد، و کیفر او را نزدیک نیارد، که خدا شنوای دعای ستمدیدگان است و در کمین ستمکاران.

وی افزود:حاکمیت عدالت در نظام اداری و پاس داشتن عدل و حفظ حقوق دیگران همانند حقوق خود، مهمترین قاعده ای است که حافظ سلامت و قوت نظام اداری و مایه پیوند دلهاست.
همچنین آن حضرت در دستورالعملی به مأموران جمع آوری خراج فرموده است: «... فَاَنصِفُوا الناسَ مِن أنفسکم». (نامه ۵١) از جانب خود با مردمان انصاف روا دارید.

۴)توجه به شخصیت هم مناظره 
مدرس نهج البلاغه در مورد چهارمین اصل در مناظره گفت: امام علی (ع) در نامه خود به فرزندش حضرت مجتبی (ع) چنین فرموده است: «ِیَا بُنَیَّ اجْعَلْ نَفْسَکَ مِیزَاناً فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ غَیْرِکَ فَأَحْبِبْ لِغَیْرِکَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ اکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لَهَا وَ لَا تَظْلِمْ کَمَا لَا تُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ وَ أَحْسِنْ کَمَا تُحِبُّ أَنْ یُحْسَنَ إِلَیْکَ وَ اسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِکَ مَا تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَیْرِکَ وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِک‏». (نامه ٣١) پسرم! خود را میان خویش و دیگران میزانی بشمار؛ پس آنچه برای خود دوست می داری، برای جز خود دوست بدار؛ و آنچه تو را خوش نیاید، برای او ناخوش بشمار؛ و ستم مکن چنانکه دوست نداری بر تو ستم رود، و نیکی کن چنانکه دوست می داری به تو نیکی کنند؛ و آنچه از جز خود زشت می داری، برای خود زشت بدان؛ و از مردم برای خود آن را بپسند که از خود می پسندی در حق آنان؛ و مگوی (به دیگران) آنچه خوش نداری شنیدن آن.

وی افزود: هر انسانی شخصیتی دارد و همچنین علاقمندانی دارد که اگر شخصیت او را تحقیر کنند انگار شخصیت یکایک طرفداران او را تحقیر کرده اند و گاهاً پیش آمده است که آن طرفداران تاب نیاورده اند و دست به فتنه ای بزرگ زده اند.

مدرس نهج البلاغه اشاره کرد: در مناظره عملکرد یکدیگر را محک بزنند و میزان قرار بدهند و اگر نقدی دارند، نسبت به عملکرد یکدیگر آن هم به جهت اصلاح انتقاد کنند و شخصیت افراد و خانواده های ایشان را مورد تحقیر قرار ندهند که البته برای این مهم قرآن کریم در سوره شعراء هم می فرماید: قَالَ إِنِّی لِعَمَلِکُمْ مِنَ الْقَالِینَ عملکرد منفی افراد باید مورد نقد و بررسی قرار بگیرد.

۵)ضرورت عملگرایی
حجت الاسلام شکیبایی در پنجمین اصل از اصول مناظره بر محور نهج‌البلاغه به عملگرایی نامزدها اشاره کرد و گفت: حضرت امیر(ع)در حکمت ٢٣می فرماید: مَنْ أَبْطَأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ. کسی که کردارش او را به جایی نرساند، افتخارات خاندانش او را به جایی نخواهد رسانید.

وی افزود:بالأخره نامزدهای ریاست جمهوری که از رجال سیاسی محسوب می شوند در طول دوران فعالیت های خود عملکردهایی داشته اند که کارنامه آنها مقابل دیدگان همگان است که یا آن عملکرد قابل دفاع هست و یا قابل اصلاح و همچنین نامزد چنین پُستی برای آینده پیش روی کشور برنامه های عملیاتی دارد که خوب است همانطور که توقع مردم شریف ایران اسلامی است به تبیین آن برنامه ها بپردازند و از بیان مسائل غیر ضرور و تفرقه انگیز جدّاً پرهیز نمایند.
که امام علی(ع) فرمود: فَلَیْسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِیَّةُ إِلَّا بِصَلَاحِ الْوُلَاةِ حالِ مردم نیکو نگردد، جز آن‌گاه که حاکمان نیکو رفتار باشند. (خطبه ۲۱۶) 


حجت الاسلام شکیبایی در پایان ضمن عرض خداقوت به تمام مبلغان این عرصه مهم، از تمام علاقه مندان به ایران و اسلام خواست تا با شور انقلابی خود همانند سال‌های گذشته در این انتخابات دشمن کور کن و دوست شاد کن شرکت نمایند.
 

ارسال نظر

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha

نظرات

  • طباطبایی IR ۱۶:۰۵ - ۱۴۰۰/۰۳/۲۰
    1 0
    سلام علیکم بسیار عالی بود. جزاکم الله خیرا
  • سبحانی IR ۱۶:۳۵ - ۱۴۰۰/۰۳/۲۰
    1 0
    سلام. إن شاء ألله همه ما قدردان نهج البلاغه باشیم که حقیقتاً بعد از قرآن کریم به روزترین کتاب اسلامی است، شیخ ناصیف یازجى، عقیده دارد: «كسى كه مى‏ خواهد در دانش و نگارش برتر از همه قرار گیرد، باید به نهج ‏البلاغه متوسل شود و از حفظش كند». وى به فرزندش سفارش مى‏كند كه هرگاه خواستى در دانش و ادب و نگارش بر دیگران برترى جویى حتما قرآن و نهج‏البلاغه از بر كن. آیا ما هم اینگونه همدیگر را سفارش می کنیم که برویم سراغ نهج البلاغه... قلباً و حقیقتاً این گزارشات زیبای نهج البلاغه ای رو دنبال می کنم و محتوای آنها را در اجتماعات برای دیگران بازگو می کنم. از استاد محترم و همچنین خبرگزاری فاخر حوزه علمیه صمیمانه تشکر می کنم.
  • حیدری IR ۱۷:۲۵ - ۱۴۰۰/۰۳/۲۰
    1 0
    سلام. شاید باورش سخت باشد ولی من یک طلبه نانوا هستم همیشه خبرگزاری حوزه را نگاه می کنم و منتظر گزارشی از نهج‌البلاغه حاج آقای شکیبایی هستم انصافاً ایشون مطالب رو شسته رُفته بیان می کنن جالب است که بدانید هر وقت گزارش ایشون رو منتشر می کنید من پرینتشو می گیرم و به دیوار نانواییمان نصب می کنم همانطور که من نان را آماده می کنم مشتری هم این مطالب زیبا رو مطالعه می کنه و همه از من تشکر می کنن و من هم از حاج آقا شکیبایی و مسئولین محترم خبرگزاری حوزه. إن شاء الله زنده و پایدار باشید
    • شاهرودی IR ۲۳:۴۲ - ۱۴۰۰/۰۳/۲۰
      0 0
      سلام. خداقوت چه کار زیبایی. در کنار تلاش و کار برای زندگی تبلیغ دین را هم انجام می دهید من که به این فعالیت زیبای شما غبطه خوردم. احسنت
  • آل هاشم IR ۱۳:۰۴ - ۱۴۰۰/۰۳/۲۲
    0 1
    سلام علیکم در مناظرات سال ٨٨ متأسفانه سنگ بنای جسارت و هتک حرمت نسبت به یکدیگر گذاشته شد و با اینکه سالیان سال از آن مناظرات گذشته است ولی هنوز همان شیوه رایج شده و متأسفانه از اصول اخلاقی مناظره فاصله گرفته شده و خیلی بیشتر از یک جلسه باید اساتید و علمای بزرگوار وقت بگذارند و اصول مناظرات را به مخاطبان تفهیم کنند تا دیگر شاهد مسائل سوء اخلاقی در مناظرات نباشیم. علی أیّ حالٍ از خبرگزاری فعال حوزه متشکریم.
  • سعیدی IR ۱۹:۵۱ - ۱۴۰۰/۰۳/۲۲
    0 0
    سلام علیکم کاش این محتوای غنی و امثال این رو به ستاد نامزدهای محترم ارسال می کردید تا برای بار سوم شاهد بداخلاقی های مناظره ای نباشیم. کاش آقایان نامزد کمی به عنوان احتمالی خود فکر می کردند : ریاست جمهوری اسلامی ایران!ولی واقعاً بعضی از گفتارهای آقایان رنگ و بویی از اسلام ندارد و این جای تعجب و البته تأسف دارد.
  • طلبه ای از بابل IR ۲۳:۲۸ - ۱۴۰۰/۰۳/۲۵
    1 0
    بنظرمن،مهمترین وبلکه تنها دلیل موفقیت اقای زاکانی درمناظرات،حق گویی اوست وبس.شجاعتی که اودارد دربیان حقایق، دیگران ندارند. همین حق گویی اوست که اورا دربین مردم محبوب کرد. امام عسکری ع:مَا تَرَکَ الْحَقَّ عَزِیزٌ إِلَّا ذَلَّ وَ لَا أَخَذَ بِهِ ذَلِیلٌ إِلَّا عَزَّ:هیچ عزیزی حقّی را ترک نکرد مگر اینکه خوار شد، و هیچ فرد ذلیلی به حقّ عمل نکرد مگراینکه عزیز شد. امام علی ع:الحق اقوی ظهیر:حق قویترین پشتیبان است.