به گزارش خبرگزاری حوزه، دکتر محمدتقی دشتی، در کرسی علمی ترویجی واکاوی راهبردی واگرایی قومی که به همت مرکز پژوهشی مبنا و با مشارکت انجمن‌های علمی حوزه برگزار شد، بر اهمیت بحث واکاوی راهبردی واگرایی قومی اشاره کرد و ابراز داشت: قوم‌گرایی و واگرایی قومی امری جهانی است و قرن بیستم را قرن قومیت‌ها و اقلیت‌ها و قرن بیست ویکم را نیز سده حل مسائل قومی و حقوق اقوام می‌دانند.
وی بابیان این‌که بعد از جنگ سرد، ۹۶ جنگ و درگیری در دنیا شکل گرفت که ۹۰ مورد آن جنگ‌های قومی، قبیله‌ای و مذهبی بود، اظهار داشت: این گستره، نشان‌دهنده پتانسیل بالای قومیت در تقویت درگیری‌هاست.
ارائه‌دهنده این کرسی علمی ترویجی بابیان این‌که خرده هویت‌های متعدد قومی، هویت ملی ایران را شکل داده است، اظهار داشت: استعداد و بستر ورود بحران در کشور بالا بوده، کشور ایران آبستن واگرایی است.
وی افزود: تقاطع قوم‌گرایی در ایران با مرزنشینی اقوام، محرومیت قومی، فقر و همسایه بودن با همسانان سایر کشورها و نیز احساس محرومیت‌ها و تبعیض و نا عدالتی‌ها، اهمیت وافر واگرایی قوم را دوچندان می‌کند.
وی بر اهمیت ایجاد تعادل میان هویت ملی و هویت قومی اشاره و وضعیت شناسی وضع موجود و مطلوب و ارائه راهبردها برای کاهش این فاصله‌ها را مهم ارزیابی نمود و اذعان داشت: قوم‌گرایی، قوم محوری، قوم مداری، ناسیونالیسم تجزیه‌طلبانه و سپس پاک‌سازی قومی از برجسته‌ترین درجات و مراتب واگرایی قومی است.
رئیس مرکز پژوهشی مبنا ضمن تبیین حوزه‌های شکل‌گیری واگرایی قومی و لایه‌های پیرامونی آن، تصریح کرد: هویت مرکز ثقل بحث‌های واگرایانه است، در صورت تشدید تمایزات، هویت از لایه خود بیرون آمده، وارد فاز واگرایانه می‌شود.
وی در ادامه «مشارکت اقوام در مناسبت‌های ملی، تاریخی و سراسر»، «احساس همبستگی ملی»، «همدردی با مسائل و مشکلات ملی»، «حس شهروندی»، «برخورداری از حس برابری» و «عدم توهین و تحقیر نسبت به دیگر اقوام» را از مهم‌ترین شاخص‌های همگرایی اقوام و تقویت هویت ملی دانست.
دکتر دشتی عصاره نظرسنجی‌ها و تحلیل‌های اولیه و ثانویه در موضوع واگرایی را موردتوجه قرارداد و اذعان داشت: حدود ۵۰ درصد جمعیت کشور را اقوام تشکیل می‌دهند، که در این میان به ترتیب بلوچ‌ها، کردها، لرها، آذری‌ها و عرب‌ها بالاترین همگرایی درون قومی رادارند.
مدیرمسئول پژوهش‌نامه راهبردی افق مکث، به دایره میزان تعهد ایرانیان به هویت قومی و ملی اشاره کرد و افزود: احساس هویت عالی ملی و افتخار به ایرانی بودن در میان شهرهای قومی مساوی یا حتی بالاتر از سایر نقاط کشور است. حدود ۸۷ درصد از مناطق قومی بر اهمیت هویت ملی خود تأکیددارند.
وی بر اهمیت توجه به دایره حس قوم مداری در میان ایرانیان تأکید کرد و ابراز داشت: نزدیک به ۸۰ درصد مناطق قومی ایرانیان متعهد به هویت ملی هستند و ازنظر عمق مسئله از مرحله معضل عبور کرده، در سرآغاز ورود به مرحله آسیب قرار داریم؛ در صورت عدم توجه به راهبردهای درمانی، با آسیب‌های جدی روبرو خواهیم شد.
رئیس مرکز پژوهشی مبنا در تبیین علل و عوامل واگرایی قومی، به سه دسته کلی؛ «ضعف و اختلال در مدیریت و سیاست‌های قومی»، «دخالت‌ها و توطئه‌ها و تحریکات بیگانگان» و «بسترها و شرایط جامعه در خصوص اقوام و در ارتباط با آن‌ها» اشاره کرد.
وی احساس بی‌عدالتی، تبعیض و احساس محرومیت نسبی را علت محوری و گره اصلی موضوع واگرایی قومی در ایران عنوان کرد و اذعان داشت: محرومیت نسبی درواقع فاصله میان وضعیت فعلی و وضعیتی است که از برآورد استحقاق به وجود می‌آید. اگر این احساس محرومیت درمان نشود، احساس ناکامی شکل یافته، به سمت پرخاشگری، خشونت مدنی و انزوای اجتماعی سوق خواهد یافت.
مدیرمسئول پژوهش‌نامه راهبردی افق مکث، در بخش پایانی سخنان خود «کمبود فرصت مشارکت اقوام در تحولات سیاسی اداری» و «توسعه نامتوازن» را از دیگر عوامل واگرایی قومی دانست و تصریح کرد: در خصوص کاهش واگرایی قومی باید راهبرد تکثرگرایی مساوات گرایانه را در پیش بگیریم.
دکتر دشتی بر مدیریت هوشمند و پیگیری برنامه‌ها و سیاست‌های دقیق و به‌روز در مورد افزایش همگرایی و کاهش واگرایی تأکید کرد و ابراز داشت: «توسعه همه‌جانبه و فراگیر»، «نهادینه‌سازی شهروند محوری به‌جای قوم محوری»، «اعطای حقوق قانونی اقوام»، «دخیل کردن نخبگان قومی در فرایندهای اداری کشور»، «تقویت عناصر مشترک هویتی با رویکرد ملی»، «گسترش تعامل اجتماعی میان اقوام» و «مقابله با تحرکات بیگانگان» از مهم‌ترین راهبردهایی است که باید در پیش گرفت.
حجت‌الاسلام امیدی، ناقد کرسی علمی ترویجی واکاوی راهبردی واگرایی قومی در ادامه این نشست بررسی آسیب شناسانه مسئله قومیت را امری فوق‌العاده ارزشمند دانست و ابراز داشت: در بحث واگرایی قومی و تلاش برای ایجاد همگرایی قومی باید جدی‌تر از پیش وارد صحنه شویم.
وی بر اهمیت توجه و شناسایی رویکردهای مختلف قومیت به‌ویژه نگاه فلسفی و جامعه‌شناسی آن اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: قومیت از منظر فلسفی امری اعتباری است که رابطه بینا اذهانی میان افراد جامعه یا اجتماع کوچک ایجاد می‌کند؛ در جامعه‌شناسی قومیت امر انسجام بخش اجتماعی و گونه‌ای از زیست اجتماعی به شمار می‌رود. در رویکرد دینی قومیت ابزاری برای رسیدن انسان به اهداف کمال گرایانه است.
حجت‌الاسلام امیدی ضمن تأکید بر تأمل در مفاهیم بحث، دیدگاه‌های متکثر در موضوع قومیت را موردتوجه قرارداد و اذعان داشت: تعدادی از متفکران قومیت را پیوندهای اصیل ذاتی و طبیعی میان افراد دانسته و برخی آن را هویتی به‌عنوان ابزار در دست قدرت‌های سیاسی و اقتصادی ذکر می‌کنند.
وی افزود: عده‌ای آن را امر تصادفی شکل‌گرفته در فرایند تاریخی می‌دانند که ساختارهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی هویت ویژه‌ای به آن می‌دهند. حتی برخی تمایزات ملموس و عینی چون زبان، نژاد و فرهنگ را عامل شکل‌دهی به هویت قومیت ذکر می‌کنند و تعدادی نیز منش‌های مشترک انسانی در میان افراد جامعه را عامل تعیین‌کننده در شکل‌گیری هویت می‌دانند.
ناقد کرسی علمی ترویجی واکاوی راهبردی واگرایی قومی در ادامه به فرازهای دیگری از مؤلفه‌های مؤثر بر هویت بخشی قومی اشاره کرد و یادآور شد: به نظر می‌رسد، نیاز بود تا پیش از ورود به بحث باید تعریف دقیق‌تری از قومیت ارائه می‌شد. تعیین نوع رویکردها در ارائه بحث امر بسیار مهمی است.
حجت‌الاسلام امیدی تعریف دقیق موضوع را در شناسایی عوامل واگرایی قومیت بسیار مؤثر دانست و اذعان داشت: در این مقاله تلاش شده تا قومیت‌ها در کنار مرزها بررسی گردد؛ درحالی‌که همه قومیت‌ها الزاماً در کنار مرزها تعریف نمی‌شوند.
وی بابیان این‌که فقدان عوامل همگرایی مهم‌ترین مؤلفه مؤثر بر عناصر واگرایی قومی است، خاطرنشان کرد: قومیت را باید در سه سطح همگرایی، واگرایی و نقطه خنثی بررسی کنیم. موقعی واگرایی را می‌توان چالش دانست که واگرایی به آسیب و یا بحران تبدیل‌شده باشد.
ناقد نشست علمی ترویجی در ادامه گریزی به آمارهای ارائه‌شده این پژوهش زد و سطح تحصیلات، افکار و اندیشه‌ها و سطح انتظارات افراد را در جامعیت پاسخ‌های آماری بسیار مؤثر دانست و یادآور شد: جغرافیا و مسائل محیطی بر جامعه آماری بسیار اثرگذار بوده، محیط می‌تواند بر نوع بینش فرد تأثیر بگذارد.
حجت‌الاسلام‌امیدی با اشاره به این‌که نوع مواجهه دولت‌ها با قومیت‌ها در مقاطع خاص در پاسخ‌ها و نتایج آماری اثرگذار بوده است، اظهار داشت: امید به آینده قومی و درک میزان توفیق در کسب خودمختاری می‌تواند به‌عنوان مسئله‌ای مهم در ارائه پاسخ‌ها، اثرگذار باشد.
وی ارائه راهبردها را منوط به احصا دقیق و عمیق عوامل واگرایی قومی عنوان کرد و تصریح کرد: «ملت‌سازی افراطی»، «مدرن سنت ستیز»، «محرومیت نسبی اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی»، «سیاست‌های منفی قومی دولت مرکزی» و «نحوه مواجهه دولت با مسائل قومی- سرزمینی و امنیتی کردن مسائل»، «موقعیت جغرافیایی قوم و دوری از قدرت مرکزی»، «پیام‌های ضد قومیت از رسانه‌ها و مسئولین»، «احساس حقارت قومی»، «فقدان توازن توسعه ملی»، «ایجاد شبکه‌های رادیکال ملی» و نیز مهم‌تر از همه «عدم پاسخگویی به مطالبات عمومی و نخبگانی اقوام» از مهم‌ترین عوامل داخلی بر تشدید واگرایی قومی هستند.
حجت‌الاسلام امیدی به عوامل خارجی مؤثر بر تقویت بنیه‌های واگرایی قومی اشاره کرد و اذعان داشت: «تبلیغات اغواکننده رسانه‌های هم‌زبان و هم‌مذهب»، «تحرکات منطقه‌ای دولت‌های هم‌مرز و هم‌زبان» و نیز «طرح‌های استعماری برای تشدید منازعات قومی و ملی» از مهم‌ترین عوامل خارجی مؤثر بر واگرایی قومی است.
عضو هیئت‌علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: هراندازه هویت‌یابی قومی افزایش پیدا کند، تعلق به هویت ملی کاهش پیدا خواهد کرد؛ در صورت استمرار این امر واگرایی به سمت معضل، آسیب و بحران سوق خواهد یافت.
تبیین عوامل همگرایی قومی برای راهبرد پردازی از دیگر موضوعات حجت‌الاسلام‌والمسلمین امیدی بود، وی بابیان این سیاست‌های مثبت قومی دولت مذهبی و اقوام در تقویت همگرایی بسیار مؤثر است، اظهار داشت: توسعه همه‌جانبه در مناطق از سیاست‌های مثبتی است که به همگرایی می‌انجامد.
وی تقویت احساسات فراقومی ملی و دینی در میان اقوام، را دیگر عوامل مؤثر بر کاهش تنش‌های قومی دانست و یادآور شد: پایداری سرزمین از مهم‌ترین زمینه‌های تقویت همگرایی است، ثبات سرزمینی، قومیت‌ها را به همگرایی بیشتر سوق می‌دهد.
حجت‌الاسلام امیدی افزایش مشارکت سیاسی اقوام و حساس کردن مردم نسبت به عوامل تاریخی را از دیگر عوامل تقویت همگرایی عنوان کرد و ابراز داشت: نفس قومیت نباید به‌عنوان معضل تصور شود؛ چراکه قومیت در جوامع چند فرهنگی ثقل مثبتی برای اثرگذاری در سطح منطقه‌ای و جهانی است.
وی با اشاره به این‌که در این تحقیق آن‌گونه که باید عامل واگرایی از آسیب حاصل از واگرایی تفکیک نشده است، خاطرنشان کرد: امور توسعه‌ای و به حاشیه راندن قومیت‌ها از عوامل واگرایی ذکرشده است، درحالی‌که این موارد از آسیب‌های واگرایی هستند.
ناقد کرسی علمی ترویجی واکاوی راهبردی واگرایی قومی افزود: این تحقیق در بحث انتخاب راهبردها، رویکرد بسیار جالب و شیوه خوب «وحدت در عین کثرت» را اتخاذ کرده است؛ این مهم باید کاربست استراتژی تثبیت در عین اجرای استراتژی بسط دنبال شود.
حجت‌الاسلام امیدی در بخش پایانی سخنان خود ضمن تأکید بر اهمیت اتقان نتیجه‌گیری علمی، یادآور شد: باید فراتر از شهروندی، امت واحده اسلامی را برای راه‌یابی به تمدن سازی موردتوجه قرار دهیم؛ چراکه امت محوری اصل مهمی در تمدن سازی است.
دکتر محمدباقر صدقی دبیر علمی کرسی علمی ترویجی واگرایی قومی نیز گزارشی از فعالیت‌های مرکز پژوهشی مبنا ارائه و هدفمندی پژوهش‌های راهبردی این مجموعه را موردتوجه قرارداد و اظهار داشت: مرکز پژوهشی مبنا مؤلفه‌های بنیادین نظام اسلامی را به‌صورت روشمند در روند پژوهشی قرار داده، دیدگاه‌های نخبگانی را برای حل مسائل پیرامونی احصا می‌کند.
وی فعال‌سازی ظرفیت نخبگان علمی و اجرایی برای حل مسائل نظام اسلامی را از رویکردهای مرکز مبنا در حوزه کارآمدی نظام اسلامی دانست و اذعان داشت: مرکز پژوهشی مبنا با نگاه نظام وارگی به مسائل، پژوهش‌ها را در هندسه‌ای راهبردی پیگیری می‌کند.
دکتر صدقی ضمن اشاره به شناسایی ابر مسائل و چالش‌های مهم نظام اسلامی در مرکز پژوهشی مبنا، تحول «نظام اداری»، «نهاد رسانه»، «نهاد دین»، «نهاد آموزش»، «خانواده» و «نظام بهداشت و سلامت جامعه» را از مسائل مورد هدف مرکز پژوهشی مبنا توصیف نمود و یادآور شد: مسئله اقوام و قومیت در ایران از دیگر مسائل راهبردپردازانه مرکز پژوهشی مبنا است که ناظر به تنوع فرهنگ‌ها و تعدد زبان‌ها دنبال می‌شود.
دبیر علمی کرسی علمی ترویجی واگرایی قومی به اهمیت توجه به گستره تنوع قومی و فرهنگی ایران اشاره کرد و اذعان داشت: مسئله قومیت همچون شمشیری دو لبه هم می‌تواند فرصت بسیار ارزشمندی برای نظام اسلامی و هم تهدیدی پیش روی تحکیم نظام اجتماعی کشور باشد؛ لذا بررسی پیامدها، مخاطرات و ابعاد مختلف آن از منظر داخلی و خارجی امر بسیار مهمی است.
وی در ادامه ضمن تبیین عوامل واگرایی قومی، بحث احساس تبعیض را مهم‌ترین مؤلفه مؤثر در واگرایی قومی دانست و یادآور شد: «کم بودن فرصت‌های مشارکت اقوام در ساخت و ساحت آینده کشور»، «توسعه نامتوازن و سطح پایین مناطق قومی» و «تأکید بر تمرکزگرایی» از دیگر عوامل مهم مؤثر بر واگرایی قومی است.
دکتر صدقی در بخش دیگری از سخنان خود ضمن تبیین برخی از راهبردهای موضوع، پذیرش تکثر اقوام و قومیت‌ها در عین وحدت زیر چتر نظام اسلامی را از راهبردهای مهم تقویت همگرایی قومی عنوان کرد و ابراز داشت: «ترویج عدالت محوری»، «تقویت اعتماد مردم نسبت به مسئولان» و «افزایش امیدآفرینی» ازجمله راهبردهایی است که در تحقیق یادشده راهکارهای متناسب با آن ارائه‌شده است.
