حجت الاسلام محمد جواد تاکی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، به تشریح عملکرد و برنامه‌های پیش روی شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده پرداخت.

مسئول شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده، درباره اهداف فعالیت شاخه حل مسئله در طرح شهید بیاضی زاده گفت: هدف اصلی راه اندازی شاخه حل مسئله این است که علمیت متراکمی که در حوزه و در طلبه‌های مستعد حوزه شکل گرفته را در مسیری قرار دهد که به سمت حل مسائل نظام، جامعه و حوزه‌های علمیه برود.

وی، اولویت حل مسئله در این طرح را به ترتیب توجه به مسائل نظام، مردم و در ادامه مسائل حوزه دانست و ادامه داد: ما در این شاخه چه بسا دنبال حل مسائل نیستیم، بلکه دنبال ایجاد و فراهم کردن راه برای طلاب مستعدی هستیم که در این مسیر قرار گرفته و برای حلّ مسأله توانمند شوند و بتوانند مسائل مورد نیاز را حل کنند.

مسئول شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده، ادامه داد: ما می‌خواهیم فرایندی که در حل مسئله می‌خواهد اتفاق بیفتد را تکمیل کنیم تا گروه‌های طلبگی در این مسیر حرکت کنند.

وی در تعریف مسیر ترسیم شده گفت: در این مسیر هم الگوهای انتزاعی و نظری فرایند مهم است و هم ارتباط‌گیری و متصل شدن به فرایندهای نظام مهم است. مسئله اصلی ما جریان دادن و حرکت دادن علمیت متراکم در حوزه به سمت حل مسئله است. ما در این کار نمی‌خواهیم متصدی حل مسئله باشیم، بیشترین مسئله‌ای که مد نظرمان است، ایجاد شبکه و توانمندسازی نیروهای مستعد در بستر حلّ مسائل واقعی است.

حجت الاسلام تاکی ادامه داد: در طرح شهید بیاضی زاده طلبه‌ها و گروه‌های مستعد یا مؤسسات حوزوی متبحر، یک شبکه می‌شوند. برای مثال اگر نهاد نظام مسئله‌ای دارد، آن را به نخبگان بدهد. ما حلقه وصلی می‌شویم که هم حوزویان از آن مسئله بخواهند و هم نهادهای نظام به دنبال حل مسائلشان باشند. ما قرار نیست جایی مانند پژوهشکده باشیم، قرار است حلقه وصلی باشیم و در حل مسئله و ایجاد شبکه ایجاد کنیم که در ضمن آن تربیت نیرو هم اتفاق خواهد افتاد.

* فرق بین مسئله و نامسئله

وی با بیان اینکه بین مسئله و نامسئله تفاوت است و نخبه باید این را به خوبی بداند، گفت: مشکلی که در تحقیقات حوزوی و دانشگاهی داریم، این است که بر اساس مطالعات انجام شده از برخی پژوهشگاه‌های اقتصادی حوزوی و دانشگاهی این نتیجه به دست آمده که ۷۶ تا ۸۵ درصد حل مسائلی که در آنجا شکل می‌گیرد، بی فایده است و مشکلی را حل نمی‌کند.

مسئول شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده خاطرنشان ساخت: مرحله اول کار ما این است که تشخیص مسئله را از نامسئله بر عهده داریم. گاهی ما چیزهایی را فکر می‌کنیم مسئله است، ولی نامسئله است. مثالی اگر بخواهیم در این عرصه بگوییم: در ماجرای چک صیادی که درست شد، با مطالعه‌ای که در پرونده‌های قضائی داشتیم، متوجه شدیم که بیش از ۳۰ درصد کل این پرونده‌ها به خاطر چک است. فهمیدیم که مسئله بسیار مهمی است که لازم است مورد توجه قرار بگیرد. با بررسی‌های بیشتر متوجه شدیم که ریشه آن این است که چک‌ها خیلی راحت کشیده می‌شود، برای جلوگیری از این مشکل، راه حل اصلی این بود که برای این چک‌ها اعتبار ایجاد شود.

وی افزود: این یک مسئله‌ای بود که باید به آن توجه می‌شد، از این رو آمدیم و شبکه پشتیبانی درست کردیم که وقتی شخصی چک می‌دهد، تمام اموالش ذیل چک قرار می‌گیرد. در شناسایی مسائل و حل آنها، دقیقاً باید دید که نقطه کور کجاست، به سراغ آن برویم و آن را حل کنیم.

حجت الاسلام تاکی با بیان مثالی دیگر در این مسئله گفت: مسئله متاورس که خرید و فروش در یک محیط مجازی است، در این عرصه برخی آمدند و سریع گفتند که متاورس، اکل مال باطل است و حرام است. چنین فتوایی در گام اول نمی‌تواند در حل مسئله مؤثر باشد. فقیه یا طلبه‌ای که می‌خواهد کار کند، اول باید فقه را بداند، فضای اجتماعی و فرهنگی را بشناسد، زمان و فضای تکنولوژی را بشناسد و بداند که خود امامان معصوم هم زمانی که می‌دیدند ظرفیت جامعه برای ورود یک فتوا نیست، فتوا نمی‌دادند، می‌آمدند و زمینه‌های اجتماعی را فراهم می‌کردند.

وی افزود: در این مثال، یک فقیه به جای اینکه بیاید و بگوید که متاورس حرام است، باید جمعی از فقها بیایند و بگویند که اینترنت ملی واجب است و ما هم این مسئله را دنبال می‌کنیم. وقتی این محقق شود، متاورس کنار گذاشته می‌شود و مشکلات زیادی از زندگی مردم برداشته می‌شود.

مسئول شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده، ادامه داد: ممکن است برای بسیاری از ما در این موارد، حل مسئله‌ای که در ذهنمان است، این است که این کار اکل بالباطل است، این ربا است، این حرام است و… در صورتی که چیزی که در حل مسئله مد نظر قرار می‌دهیم این است که طرحی داده شود و فرایندی ایجاد شوند که مسئله در آن فرایند به صورت واقعی حل بشود.

وی وجود تیم کارشناسی موضوع شناسی و مسئله شناس را در این مسیر ضروری دانست و گفت: در حل مسائل، باید کار جمعی اتفاق بیفتد که کار بسیار دشواری است که حوزه به سمت آن در حرکت است.

حجت الاسلام تاکی، با اشاره به کارهای انجام شده در طرح شهید بیاضی زاده گفت: امروز این طرح مرحله دوم خود را شاهد است. در مرحله اول بیشترین کاری که انجام شد، شناسایی حلقه شاگردان برتر اساتید به عنوان نخبه و استعداد برتر بود. به طوری که مراجع و کسانی که در معرض مرجعیت هستند، خودشان این شاگردان را تأیید کرده‌اند. کار دیگر، حل مسئله‌هایی بود که البته ناقص بود و هنوز تکمیل نشده است.

وی تقریر برخی نظریات جدیدی که در فضای علمی قابل اعتنا بود ولی تا کنون تقریر نمی‌شد را اقدام دیگر در مرحله اول طرح شهید بیاضی زاده عنوان کرد و ادامه داد: کار دیگر این بود که وضعیت مراکزی که در قم و ایران در یک سری موضوعات کار کرده‌اند، شناسایی شدند. یعنی مثلاً در موضوع عدالت چه موسساتی داریم، چه کارهایی انجام شده، چه اندازه کار شده است، چه اندازه محقق داریم و…. در مجموع ده محور شناسایی شد که شامل روانشناسی، جمعیت و… نیز می‌شود.

مسئول شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده با بیان اینکه پس از شناسایی نیروها، مسائل و مجموعه‌ها در مرحله اول، فعالیت‌های شاخه حل مسئله در چهار حیطه دنبال می‌شود، گفت: کاری که در مرحله دوم طرح اجرا می‌شود، در چهار حیطه اصلی دنبال می‌شود. نخست حیطه زیرساخت سازی است.

وی افزود: در مرحله زیرساخت سازی، ما تولید الگوهای حل مسئله را دنبال می‌کنیم. به این معنی که در روش‌های مسئله یابی و حل مسئله ممکن است چندین الگو داشته باشیم. در این حیطه کاری، زمانی که طراحی‌های انتزاعی و واقعی انجام شده و پیش روی محقق گذاشته شود، دستش باز است که یکی از الگوها را انتخاب و بر اساس آن پیش برود.

حجت الاسلام تاکی، با بیان اینکه این متناسب سازی نقش مهمی در حل مسائل دارد، گفت: برای خیلی‌ها این فناوری وجود ندارند و نمی‌دانند حل مسئله یعنی چه؟ برخی لازم است که برای مسئله شناسی و حل مسئله آگاه شوند و از الگوهای موجود در این عرصه استفاده کنند.

* به دنبال مرجعیت حوزه برای تمامی نهادهای علمی و پژوهشی در حل مسئله هستیم

مسئول شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده، خاطرنشان ساخت: ما به دنبال این هستیم که حوزه مرجعی برای تمامی نهادهای علمی و پژوهشی شود که استارت این کار با اجرای طرح شهید بیاضی زاده زده شده است.

وی حیطه بعدی را تربیت نیروی حل مسئله دانست و گفت: پس از الگوهای حل مسئله، حیطه بعدی، تربیت نیروی حل مسئله است. اصلی‌ترین مسئله در تربیت نیرو فعالیت هسته‌های علمی است. هسته‌های علمی با محوریت استادی که تراز علمی بالایی دارد و سطح عالی و خارج حوزه است اجرا می‌شود که در این طرح، در کنار او چند نفر از طلبه‌های مستعد قرار می‌گیرند.

حجت الاسلام تاکی، ادامه داد: در این برنامه، استاد مسئله‌هایی را به شورای علمی طرح ارائه می‌کند و هر کدام که تأیید شد، پروپوزالی از مسئله‌اش را مطرح می‌کند و آن در معرض دید طلاب قرار داده می‌شود و طلابی که به مسئله و استاد علاقه دارند، آن را انتخاب می‌کنند و چند نفر از آنها که شرایط را داشته باشند، توسط استاد انتخاب می‌شوند و این تیم علمی شروع به کار می‌کند.

وی با اشاره به حضور یک ناظر مسئله یاب در فرایند حل مسئله در هر هسته علمی، گفت: شاخه حل مسئله نیز ارتباط آنها را با مراکز علمی و پژوهشی برقرار می‌کند که آنها را در فرایند مسئله یابی و حل مسئله کمک می‌کنند؛ در کنار این تیم هم شروع به حل مسئله می‌کند.

مسئول شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده با بیان اینکه ما به اندازه بضاعتمان می‌توانیم چند تیم را ایجاد کنیم، گفت: در این فرایند، برکاتی وجود دارد که نخست، برای استاد حل مسئله صورت می‌گیرد و طلابی که اطراف استاد هستند، تربیت می‌شوند و تربیت نیرو برای حل مسئله صورت می‌گیرد. در هسته‌های علمی دو هدف برای ما مهم است که هدف اول تربیت نیرو و هدف دوم هم حل مسائل است که رقم می‌خورد. در این عرصه هسته‌ها در حال شکل‌گیری است و پروپوزال‌ها هم یکی یکی به دست ما می‌رسد.

* برکه‌های اندیشه برای شناسایی استعدادهای پنهان

وی در ادامه خاطرنشان کرد: حیطه سوم فعالیت ما شناسایی کف صحنه‌ای است. ما یک شناسایی از اساتید حوزه انجام دادیم ولی برخی طلاب مستعد را داریم که کسی آنها را نمی‌شناسد، ما برای آنها طرحی را به عنوان برکه‌های اندیشه ایجاد کردیم که بتوانیم آنها را شناسایی کنیم.

حجت الاسلام تاکی، افزود: طرح برکه‌های اندیشه در حوزه به صورت غیر رسمی کار خود را دنبال می‌کند؛ این برکه‌ها به دنبال این است که طلابی که در مجامع رسمی شناسایی نشده و یا ذیل یک استاد شناسایی نشده‌اند، اما قابلیت دارند و ظرفیت این را دارند، بتوانند حل مسئله داشته باشد.

وی با بیان اینکه این طرح در حال انجام است تا بتوانیم قدرت شناسایی خود را بالا ببریم، افزود: این طرح مانند کرسی‌های آزاداندیشی است، با این تفاوت که افراد می‌آیند و نظرات خود را در محضر سه نفر از اساتید و اندیشمندان عرضه می‌کنند. این جلسات به صورت گعده‌ای و طلبگی و در فضایی صمیمی برگزار می‌شود که طلبه نظرات خود را ارائه می‌کند و اساتید حاضر نظرات او را نقد می‌کنند و به این روش قابلیت‌های او شناسایی می‌شود.

مسئول شاخه حل مسئله طرح شهید بیاضی زاده، درباره آخرین حیطه فعالیت شاخه حل مسئله در طرح شهید بیاضی زاده گفت: حیطه چهارم کاری ما در مرحله دوم این طرح، نهضت پرسشگری است. ما مسئله را از مجلس، قوه قضائیه و نظام می‌گیریم و آنها را در شورای علمی مدیریت می‌کنیم تا ابعاد مسئله را شناسایی و تقسیم بندی کنیم.

وی با توجه به ضرورت توجه به پیشکسوتان حل مسئله، گفت: در این بخش، ما حتی پیشکسوتان را مد نظر قرار می‌دهیم، به این صورت که مسئله مطرح می‌شود و به چند بخش تقسیم می‌شود و هر کدام به یکی از بزرگواران حوزه واگذار می‌شود.

حجت الاسلام تاکی، با بیان اینکه ما به دنبال این هستیم که هم نخبگان جوان و هم پیشکسوتان درگیر حل مسائل نظام شوند، افزود: ما به دنبال گفتمان سازی و پخش کردن مسئله نظام در میان عموم حوزه هستیم و نتیجه این می‌شود که یک پرسشگری از نظام و حوزه ایجاد می‌شود.

گفت و گو: علیرضا سهلانی