به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام مهدی زاده، مدیر میز نظریه اجتماعی فرهنگستان علوم اسلامی قم در اولین جلسه دوره معماری اسلامی که در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه برگزار شد در توضیح ضرورت و اهمیت معماری اسلامی با اشاره به فضای شهری و روستایی گفت: همه این فضاهای کالبدی شهری و روستایی تجسمی از دانش فنی برای تصرف در فضا است؛ برای ساخت بلندمرتبه‌ها مواد ساختمان باید مقاومت خاصی با توجه به مدل و نوع سازه داشته باشد.
نظریه‌های اجتماعی موجب حصول تصاویری می‌شود که دانشمند بواسطه آن حقیقت را تحلیل می‌کند
وی با اشاره به اینکه دانشمند برای اثبات حقیقتی در عالم خارج در گوشه ذهنش تعدادی استعاره و تصویر دارد که در عین بررسی تحلیل مسئله به حصول تصاویر همت می‌گمارد، بیان کرد: دانشمند از فضای انتزاع خارج می‌شود و به فضای انضمام می‌رسد و مجبور است به امر انضمامی فکر کند، پس تصاویری دارد و حقیقت را با آن تصاویر تحلیل می‌کند.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: یکی از تصاویری که دانشمند دارد، حاصل از نظریه اجتماعی است؛ نظریه اجتماعی یک بحث مشترک میان تمام علوم اجتماعی است، در قدیم به آن اقتصاد سیاسی می‌گفته‌اند و یکی از کتاب‌های سنگین در این حوزه کتاب نظریه‌های اجتماعی است.
نظریه اجتماعی در مورد کیفیت روابط صحبت می‌کند
وی با اشاره به اساس مبحث نظریه اجتماعی گفت: نظریه اجتماعی در مورد کیفیت روابط صحبت می‌کند؛ در علوم اجتماعی از شیوه‌هایی برای کیفیت بهینه روابط صحبت می‌شود؛ در طول زندگی بشر چهار رابطه مطرح است و بر سر اصل و فرع بودن یکی از این چهار نوع اختلاف است؛ رابطه اول، از نوع روابط عمودی است و ما یا در طرف دانی و یا در طرف عالی آن هستیم، برای مثال در رابطه با خدا در طرف دانی هستیم و در رابطه با کودکان در طرف عالی هستیم.
مدیر میز نظریه اجتماعی فرهنگستان علوم اسلامی دومین نوع از رابطه اجتماعی را رابطه طرفینی دانست و بیان کرد: مثل رابطه دو برادر در خانه؛ انواع روابط طرفینی در دنیای جدید روابط دیالکتیکی نامیده می‌شوند یعنی روابطی که طرفینی باشند.
وی ادامه داد: در دنیای قدیم، نه دنیای ادیان بلکه دنیایی که ۵۰۰۰ سال پیش توسط تمدن سومر و بابل در بین‌النهرین شکل گرفت و جریان علمی گسترده حول آن شکل گرفت و سپس به مصر و بعد به یونان و بعد به روم منتقل شد و در دوره یونان و دوره اسکندریه وجه جوانی پیدا کرد و در حدودی اضلاع فکری‌اش در کل جهان منتشر شده بود و اوجش از لحاظ اقتدار و قدرت ساخت واقعیت در مصر بود.
حجت الاسلام مهدی زاده افزود: در این دوره انسان از انبیا فاصله گرفت و حضرت آدم و اولاد مومنش در یک سرزمین و اولاد دیگر حضرت آدم در نیمه دیگر زندگی می‌کرد و این حس طرد شدگی از طرف پدر و خدا و حس بد بینی به خدا منتهی به شکل‌گیری یک دستگاه منسجم و گسترده علمی شده است؛ این حس بدبینی در چند ضلع خود را نشان می‌دهد که حضرت ابراهیم (ع) با آنها جنگید؛ یکی مسئله جایگزینی خدای آسمان‌ها با اجرام آسمانی است، یعنی ستاره‌ها شدند خدا؛ در این دوره دانش‌هایی حول استفاده از آسمان‌ها در حال شکل‌گیری است؛ مبنای این افراد اینگونه بود که با رجوع به اختر بینی می‌گفتند که خدایان سماوی برنامه خود را برای مدیریت عالم را در شکل آسمان‌ها می‌اندازند و ما با مطالعه آنها می‌توانیم از برنامه آنها مطلع شویم، حتی برای تولد بچه باهوش به رفت و آمد ستاره‌ها فکر می‌کنند.
وی دومین قطعه بعد از خداهای سماوی را خداهای ارضی دانست و افزود: وقتی بزرگان قوم از دنیا می‌رفتند، از هراس، بت‌هایی را می‌تراشیدند و می‌گفتند اینها نمرده‌اند و بدن‌هایی را برای آنها بیافرینید که با ما در ارتباط باشند؛ با این بت‌ها کاهنان معبد در ارتباط بودند.
مدیر میز نظریه اجتماعی فرهنگستان علوم اسلامی سومین ضلع این پروژه را انسان‌های شریف به غیر معنای دینی دانست و گفت: تفکر بر این است که این افراد با خدا هم نژاد هستند و خدا عالم را برای بهره بردن آنها آفریده است و همه بازی‌ها برای این است که ما در قدرت آنها قرار بگیریم و آنها عالم را برای رسیدن به منافع خودشان صورت بندی بکنند؛ در این رابطه عمودی شخص بالا، افراد پایین را به نفع خودش به کار می‌گیرد و نه اینکه هرکسی جایگاه بالاتری دارد قدرت بیشتری داشته باشد.
عالم فوق القمری علت تامه برای عالم تحت القمری است
وی ادامه داد: با شکل‌گیری این فضای عمودی در صورت بندی علوم تأثیر بسزایی ایجاد شد؛ ارسطو در کتابش می‌گوید ما دو عالم فوق القمری و عالم تحت القمری را داریم؛ عالم فوق القمری علت تامه است برای عالم تحت القمری؛ هندسه کمال در اشکال را در دایره و کره می‌بیند، دایره و کره قوانینش ثابت است، همه عالم کمالات می‌شود عالم کره‌ها، هر جایی از عالم کمال را که نگاه کنید با اندازه خاصی بدون هیچ تغییری همه چیز در حال طی شدن است؛ عالم ما عالم نقصان است، نقصان خطوطی است که هنوز انحنایش را پیدا نکرده‌اند، زاویه دارند، اندازه دارند، گویند عالم نقصان را بر عالم کمال قرار بده، عالم کمال اندازه‌گیری می‌کند این می‌شود مثلثات و هندسه، که اندازه و زاویه‌ها را از طریق دایره محاسبه می‌کنید.
اثبات هندسی هستی مهمترین اثبات در این دوره است
استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: در این دوره زندگی انسان، اثبات هندسی هستی مهمترین اثبات است؛ زیرا تصویر عمودی از عالم را قبول دارند و گویند از هرکجا که حاصل شود این تصویر مطمئناً عالم همین شکل است؛ در پزشکی گویند که بدن برده‌ها از ۴ عنصر آب و باد و خاک و آتش تشکیل شده است ولی اشراف در آسمان ستاره دارند و دارو و اسم و عطر او را متناسب با ستاره به او می‌دهند ولی شخصی که پایین حرم است در آسمان پرستاره یک ستاره ندارد.
حضرت ابراهیم با خداهای غیر واقعی سماوی، ارضی و اشراف انسانی مبارزه کرد
وی افزود: حضرت ابراهیم در مقام مقابله با خداهای غیر واقعی ابتدا با خداهای سماوی مبارزه کرد و سپس با خداهای ارضی و بت‌ها مقابله کرد و در مرحله سوم با اشراف مواجه و مبارزه کرد که او را در آتش انداختند ولی آتش سرد و گلستان شد در روایت است نمرود دستور اخراج حضرت را از شهر داد.
حجت الاسلام مهدی زاده با اشاره به اینکه در دنیا هر واحدی از مولد اقتصادی را منزل می‌نامند، بیان کرد: یعنی جایی که در آن فعل مولد انجام می‌شود، لذا دانش فعالیت مدیریت اقتصادی خرد توسط کتاب تدبیر منزل آموخته می‌شود؛ با مشاهده عکس خانه‌های آتن یونان امکان ندارد که خانه ۷۰ متری باشد زیرا در خانه باید فعل مولد باشد؛ لذا اسم این خانه‌های مولد را کارخانه گذاشته‌اند؛ خانه مولد قدیم در آن رابطه استیلای حاکم بوده است و این خود سلول و مولد کوچک در شهر آتن بوده است.
خانه در شهر آتن خانه‌ای است که سیکل کامل ارباب و رعیتی را در آن جای داده می‌شود
محقق علوم اسلامی و انسانی ادامه داد: منظور از خانه در شهر آتن آن زمان، خانه‌ای است که سیکل کامل ارباب و رعیتی را در آن جای داده می‌شود؛ ارسطو گوید در آتن خداوندگار منزل و خداوندگار شهر داریم؛ ولی معبد نداریم و اینها اقوام دون‌پایه‌ای بودند که از مصر قرار کرده بودند؛ در آتن اتفاقاتی افتاده است که دست خداباوران دروغین رو می‌شود و روایاتی است که آسمان‌های چهارم به بعد بسته شد و هنوز غریب است که اهرام مصر را با چه علمی و دقتی می‌ساختند، جهت نور و صدا را در آنها کنترل می‌کردند.
وی ادامه داد: شهر آتن فضایی مرکزی دارد به نام آگورا که محل سنا و جمع شدن است؛ یعنی جایی که تصمیم‌گیری جمعی در آن واقع می‌شود و در این شهر ۵۰۰۰ نفری از اشراف حق دارند که در امور شهر دخالت کنند.
در خط فرمان این جامعه ترس از عالی موجب فعالیت و کار می‌شد
مدیر میز نظریه اجتماعی فرهنگستان علوم اسلامی ضمن بیان اینکه یکسری روابط عمودی است و یکسری روابط افقی است و در نوع سوم رابطه، رابطه عالی و دانی است که ما در سوی دانی هستیم، گفت: نظریه اجتماعی بر کل فضای علم سایه انداخته بود؛ برای شکل‌گیری نظام اجتماعی در این جامعه که تعادل حاصل می‌شد، در خط فرمان این جامعه ترس از عالی موجب فعالیت و کار این جامعه می‌شد.
وی رابطه دوم را رابطه‌ی افقی دانست و گفت: در آغاز هزاره دوم از قرون وسطا، روم از بین رفت و اقوام بالایی به اقوام پایینی حمله می‌کردند و ۵۰۰ سال بر سر کار بودند و مدنیت در اروپا از بین رفت؛ بعد از ۵۰۰ سال اقوام بر جای خود ثبات پیدا کردند؛ در آغاز هزاره دوم مسیحی، مردم به دانش‌های مربوط به طبیعت و کشاورزی رجوع کردند، در این رجوع به جای رفتن به سمت آسمان به سمت عایش دو زمینه و بهره‌وری از زمین با کاشت نصف آن در هر مرحله است، بعداً عده‌ای به سمت عایش سه زمینه رفتند که زراعت در سه زمان کاشت می‌شد و با تغییر تکنیک کاشت زمین محصول افزایش پیدا کرد.
انسان کم کم با برده کردن طبیعت و تسخیر آن به سطح بالاتری رسید
کارشناس علوم اجتماعی بیان کرد: مسیحیت به سمت نیروی رودخانه رفتند و آن را از طریق آسیاب منتقل کردند، ماشین‌های نیمه اتوماتیک حاصل شد و خیلی اتفاقات دیگر که نه بابرده کردن انسان بلکه با برده کردن طبیعت و تسخیر آن، انسان به سطح بالاتری رسید.
با فرو ریختن عالم فوق القمری، شرافت اشراف و کل دستگاه نظام اجتماعی عمودی فرو ریخت
وی خاطرنشان کرد: در این میان فیزیک دانان عالم فوق القمری را عالم کمال محض ندانستند و گفتند که کرات دایره محض نیستند و وقتی عالم فوق القمری فرو ریخت، اشراف به سماوات وابسته بودند شرافتشان زمین ریخت و کل دستگاه نظام اجتماعی فرو ریخت و از نو دانشمندان حکمت اروپا مجبور به ترسیم دوباره نظام اجتماعی و انسان بهینه شدند.
استاد حوزه علمیه با اشاره به اینکه در این وضعیت عالم جدیدی پیدا شد که در حکمت قدیم موجود نبود به نام انسان تاجر که محصولات اضافه اروپا را می‌خرید و به دنبال آن کالا ارائه می‌داد، گفت: در این زمان جامعه به سمت استفاده از محصولاتی رفت که تولید کننده آن خودش نبود، برده در این نظام بهتر از ارباب زندگی می‌کرد، همه انگشت‌ها به سمت تاجر رفت و انسان بهینه تاجر شد زیرا رنگ زندگی را او می‌داد نه انسان اشرفی؛ یکی از حکمای تاریخ با بررسی‌های خود به این رسید که انسان خود خواه است ولی با این خودخواهی موجب ادامه زندگی‌اش شد، لذا نظریه‌ای را ارائه کردند که ذات انسان شرور را سامان دهد.
وی افزود: در سال ۱۷۷۶ آدام اسمیت گفت اصلاً ذات نداریم بلکه ما سرجمع یکسری بردار نیرو هستیم که در انسان تاجر به تعادل می‌رسد، این یک شرایط اجتماعی است که انسان با قرارگیری در آن بهینه است و در شرایط دیگری که قرار می‌گیرد فکر می‌شود که سالم است؛ این نتیجه حاصل شد که تاجر در بازار بهینه است و در غیر آن شرور و درنده است.
کانت و همزمانانش رابطه منفعت گرایی را تضاد نامیدند
مدیر میز نظریه اجتماعی فرهنگستان علوم اسلامی بیان کرد: ابتدا گفتند انسان شر است، سپس گفتند انسان منفعت خواه است و چند سال بعد با حضور کانت و همزمانانش توضیح دادند که این رابطه منفعت‌هایی که از آن نام می‌برند، تضاد نام دارد و بدین ترتیب دوره تنش بر سر این ماجرا شروع شد.
وی با اشاره به استدلال نظریه تضاد تصریح کرد: هگل گفت دو طرف نیاز نیست که در نظر گرفته شود و وجود دوگانه است و هر موجودی که حرکت می‌کند دو بعد تز و آنتی‌تز دارد و هر کدام به نفع خودشان و به سوی خودشان می‌کشانند یکدیگر را که این می‌شود تضاد و این ماجرای دیالکتیک نام گرفت.
نظریه دیالکتیکی تعاون پس از نظریه تضاد مطرح و پذیرفته شد
حجت الاسلام و المسلمین مهدی زاده افزود: در صناعات خمس یونایی جایگاه روابط دیالکتیکیتی روابط طرفینی شدند و روابط عمودی انکار شد و منطق آن منطق سیستمی است و همیشه به دنبال متغیرهای هستیم که هم حضور دارند و هم بر هم دخالت دارند؛ با ظهور نظریه تضاد، نظریه دیالکتیکی طرفینی قبول شد اما دیالکتیکی تعاون پذیرفته شد.
آنارشیسم‌ها افرادی که علاقه به زندگی در شهرهای کوچک دارند
وی دسته سوم و نظریه سوم در نظریه‌های اجتماعی را آنارشیسم دانست و افزود: آرمان سوسیالیست‌ها و جمع گرایان شهرهای کوچک است و به این افراد آنارشیسم گویند؛ تکامل داروینی تکامل تضادی است، آنارشیسم بعد از شکست اول از طریق زیست شناسی احیا شد، زیست شناسی جایگاه مهمی را دارد؛ در جامعه آنارشیستی، افراد وابستگی تولید انرژی خود را از شبکه جدا می‌کنند؛ خانه‌ها از ۷۰ تا ۱۸۰ متر ارتفاع دارند و برون گرا هستند و برای سه نفر تعبیه شده‌اند؛؛ آنارشیست‌ها تعاون گرا هستند.
در نظریه اجتماعی امت انبیا محور انگیزه اجتماعی، محبت است
استاد حوزه طرح چهارم نظریه اجتماعی را نظریه امت انبیا دانست و بیان کرد: در این طرح رابطه افقی و عمودی و طرفینی را داریم، در این نظام محور انگیزه اجتماعی محبت است؛ همه گویند جامعه خانه نیست و هر شخصی که قصد محبت را دارد سیاه بخت می‌شوند؛ در نظام اجتماعی و رفتارهای اجتماعی نزاعی نامرئی بین ۳ نظریه اجتماعی مطرح است؛ در این نظام شفاعت و دستگیری یک فعل خاص اجتماعی برای رهبران اجتماعی نیست.
وی افزود: نظریه اجتماعی باید تبدیل به فضا و مکان و کالبد شود و معنا بخش بین روابط طرفین شود، هنوز فضای کالبدی تعیین نشده است و ما در حال پیش روی به سمت فضای مجازی هستیم؛ ظرفیت فضا به قدرت در تسخیر فضا بستگی دارد، الکساندر در تعریف فضای کالبدی می‌گوید: بنا و سازه به مثابه ظرف و زندگی به مثابه مظروف است.
مدیر میز نظریه اجتماعی فرهنگستان علوم اسلامی گفت: معمار و شهر ساز گوید که دانش فنی را تبدیل می‌کنم به کالبدی که فرهنگ شما اقتضای آن را دارد؛ در دانشکده‌های معماری حاضر ما بخش اصلی معماری به تعدادی نقوش وابسته است، در ساختمان‌های خیابان امام رضا (ع) مشهد با چند نقش اسلیمی معماری را اسلامی جلوه می‌دهند.
وی ادامه داد: کشور و دولت و همه اجزا، آن یکسری شبکه‌هایی از روابط اجتماعی هستند که از درون یک فضای اجتماعی را تشکیل می‌دهند.
کارشناس علوم اجتماعی در ادامه به توضیح کالبدهای ساخته شده بر اساس سه نظریه اجتماعی «استیلا، جامعه بازار، آنارشیسم و زیست دینی» بر روی تصاویر ساختمان‌ها بر روی صفحه مانیتور پرداخت.
وی با اشاره به پروژه GEN گفت: این طرح که توسط یک حقوق دان زن طراحی شده است و بر طبق اکو ویلیج ها است و ۲۶ شهرک اسرائیل از این طرح استفاده می‌کنند.
بایستی برای زن کالبد متناسب با آن در خانه برای او ایجاد شود
حجت الاسلام مهدی زاده گفت: زن جدید، از فضای خود اخراج شده است، زن مدرن هم باید مادر باشد، هم کار کند و هم خوش اخلاق باشد، چه زمانی در طول تاریخ یک زن به این حد کارهای ضد و نقیض بر عهده‌اش بوده است؟، در عرصه بودن زن مهم است ولی بی کالبد شده است؛ مدرنیته می‌خواهد میان زن و مرد برابری ایجاد کند؛ همانطور که در شرکت و کسب و کار از حیطه‌های بازاریابی، اقتصاد و غیره بررسی می‌شود بایستی برای زن کالبد متناسب با آن در خانه برای او ایجاد شود.
کمیته TOD شهر تهران، برای متحول کردن نو این شهر طراحی شده است
وی با اشاره به طرح تغییرات کالبدی در شهر تهران بر اساس نظریه جامعه بازار بیان کرد: کمیته TOD شهر تهران برای متحول کردن نو این شهر طراحی شده است؛ در سال ۱۳۹۳ شکل گرفته است و می‌خواهد شهر را از ماشین پس بگیرد و به پیاده‌ها بدهد، شهر بر طبق این طرح مجموعه‌ای به هم پیوسته و پیاده مدار است و مناطق حمل و نقل عمومی تبدیل به مناطق پیاده رو می‌شوند؛ قانونی در جمهوری اسلامی است که شهرداری همه درآمدها را به خزانه دولت بریزد مگر تراکم فروشی؛ برای تهران ۳۰۰ نقطه در نظر گرفته شده است و این مدل این خاصیت را دارد که بخش خصوصی در گذر زمان خدمات سکونت، درمانی، آموزشی، ورزشی، فرهنگی و بازارها را بر عهده می‌گیرد و در این هسته‌ها تولید و عرضه می‌کنند و عمده پتانسیل سرویس دهی منطقه‌ای است، برای اینکه سرمایه گذار خصوصی با دست نامرئی بازار طرح‌های تجاری خود را تنظیم کند و بسازد.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: بر طبق این طرح به وسعت ۲۵۰ متر آپارتمان‌های بزرگ ساخته می‌شوند و اطراف آن امکانات متعدد طراحی می‌شوند برای دسترسی راحت تر و در این سیستم پول حرف اول را می‌زند؛ بخش خصوصی اقدام به فعالیت در این سیستم می‌کند زیرا درآمد خیلی خوبی برایش دارد؛ در این طرح فروشگاه‌های خرد جمعی می‌شوند و در این ظرفیت انباشت ثروت‌های کلان می‌شود.
وی تصریح کرد: در طرح زیست مومنانه روایاتی موجود است و کتابی همچون اخوة المؤمنین یا ابن‌بابویه در کتابش به نام تهذیب الاخلاق و خواجه نصیرالدین طوسی در اخلاق ناصری کتاب تهذیب الاخلاق را شرح می‌زند و در لزوم زیست مومنانه مباحث عمیقی را دارند.
کارشناس علوم اجتماعی در پایان گفت: ما باید فضای مطلوب خود را بسازیم، بعد از کلاس آیت الله اراکی طرحی شکل گرفت و کار وی در فقه جالب است؛ فقه ما فقه سرمایه داری نیست، لذا وقتی در جامعه سرمایه داری می‌افتند، مجبور به ارائه احکام ثانویه می‌شوند، مفادی که آقای اراکی از فقه آورده به طور طبیعی استخراج کرده و شهر را به نفع تغییر زیست مومنانه می‌تواند، هدایت کند و یافته‌های جدی دارد.
