خبرگزاری حوزه، | متناسب با سه بعد وجودی انسان که عبارت از قلب، عقل و جوارح است، سه برهه و مرحله رشد و تکامل می توان در انسان تصور نمود؛ دوره کودکی و نوجوانی غالباً برهه نزاع حب و بغض در قلب انسان است، دوره جوانی غالباً برهه نزاع عقل و شهوت و نیز دوره میانسالی و پیری که غالباً برهه نزاع عمل نیک و بد در وجود انسان است.
از این رو در سالروز میلاد حضرت علی اکبر (ع) که در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز جوان نام گذاری شده است با مروری بر چند روایت به شرح برخی ویژگی های دوره جوانی و نزاع میان عقل و شهوت در این دوره می پردازیم؛
در تبیین نزاع عقل و شهوت در وجود انسان روایات فراوانی بیان شده است که یکی از آنها روایتی است که امام صادق علیه السلام، از امیرالمؤمنین(ع) نقل فرمودند که خداوند عقل را برای فرشتگان قرار داده بدون شهوت و برای حیوانات شهوت را قرار داده بدون عقل، و برای بنی‌آدم هم عقل را قرار داده و هم شهوت را، پس هرکسی از انسان‌ها عقلش بر شهوتش پیروز شود از فرشتگان برتر است، و هرکسی شهوتش بر عقلش غلبه کند از حیوانات پست‌تر است.( شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۱، ص ۴ ۵)
دوره جوانی که بر اساس مضمون برخی روایات تا سن چهل سالگی است، یک فرصت طلایی و برترین لحظات یک عمر و زندگی است، چرا که مطابق با روایات در این برهه شهوت در اوج خود است و عقل رو به تکامل است، قرآن در سوره احقاف هم اشاره دارد که «بلغ اربعین سنه» و علامه طباطبایی در شرح آن اشاره به تکامل عقل داشته و فرموده است در چهل سالگی شهوت کاهش می‌یابد و عقل کامل می‌شود لذا گفته‌اند اغلب انبیاء در چهل سالگی به نبوت مبعوث شده‌اند! هنر جوان این است که در این دوره بتواند عقل خود را بر شهوت غلبه دهد و عفاف و عبادت و بندگی پیشه کند.
سخت ترین دوره عمر همین دوره جوانی است و از باب «خیرالأمور احمزها؛ بهترین کارها سخت ترین آنها است»، بخاطر این سختی، جوان بسیار نزد خداوند محبوب است، روایات بسیاری بر این مضمون تأکید دارند از جمله فرموده پیامبر(ص) « إنَّ اللّهَ تَعالی یُباهی بِالشّابِّ العابِدِ المَلائِکَةَ، یَقولُ: اُنظُروا إلی عَبدی تَرَکَ شَهوَتَهُ مِن أجلی؛ خداوند به جوان عبادت پیشه در نزد ملائکه مباهات می کند و می گوید بنگرید این بنده مرا، به خاطر من از شهوت خویش دست کشیده است»
در روایتی دیگر آمده است که فضیلت جوان عابد که از آغاز جوانی عبادت می کند، بر پیری که پس از پیری به عبادت می پردازد، همچون فضیلت پیامبران بر دیگر مردم است و نیز فرموده اند : هیچ کسی نزد خداوند، محبوب تر از جوان توبه کار نیست.
یکی از مهمترین روش های کنترل شهوت در جوانی ازدواج است که در روایات تأکید زیادی بر آن شده است و در روایتی از پیامبر آمده که ازدواج سنت پیامبر است و هر کسی از این سنت دوری کند، از او نیست؛ بنابراین از تمامی آیات و روایات مربوط به ازدواج دانسته می‌شود که ازدواج یک وظیفه دینی و یکی از سنّت‌های اسلامی است و آثار فراوانی در زندگی انسان دارد که مهمترین آثار آن عبارت از تکثیر نسل، آرامش روحی، ارضای غریزه جنسی، پیشگیری از بسیاری انحرافات اخلاقی و حفظ دین است.
مجرد زیستن در اسلام بسیار مورد نکوهش واقع شده و رسول خدا(ص) می‌فرماید «شرارُکم عزّابکم؛ بدترین شما بی‌همسران شما هستند.» بنابراین در سبک زندگی اسلامی ترک ازدواج به صلاح انسان نیست و اگر کسی نخواهد تا آخر عمرش ازدواج کند، با سنت رسول خدا(ص) مخالفت کرده است و علاوه بر آن، اگر ترک ازدواج باعث آلوده شدن به گناهانی مانند روابط نامشروع، فکر و خیال‌های باطل یا باعث افسردگی و ناراحتی‌های روانی در فرد شود، حرام است.
به نظر می‌رسد انسان در دوره جوانی، برای خود شاکله‌ای می سازد که حرکت و اعمال و رفتار او در آینده، خصوصا دوران میانسالی و پیری بر اساس آن شاکله خواهد بود، «کل یعمل علی شاکلته»، و اگر بنای این شاکله، دچار انحراف و کجی و نقص اساسی باشد، اعمال و رفتار او در آینده متناسب با آن خواهد بود و شاید در آینده کمتر توفیق و توان و فرصت اصلاح و جبران و رفع نواقص پیدا نماید.
روایاتی به این حقیقت اشاره دارند از جمله رسول خدا (ص) که فرمودند هر فردی که چهل ساله شود و خیرش بر شرش غالب نگردد شیطان بین دو چشمش را می بوسد و می گوید این چهره دیگر رستگار نمی شود (هَذَا وَجْهٌ لَا یُفْلِح) و در روایتی دیگر آمده است «إن الشیطان یجر یده علی وجه من زاد علی الاربعین و لم یتب، و یقول بابی وجه لایفلح؛ شیطان دستش را بر صورت کسی که به چهل سالگی رسیده و توبه نکرده است می کشد و می گوید پدرم فدای چهره ای باشد که دیگر رستگار نمی شود».
در روایتی دیگر پیامبر(ص) فرموده اند «من اتی علیه الاربعون سنة فلم یغلب خیره شره فلیتجهز الی النار؛ هر فردی که چهل ساله شود و خیرش بر شرش غالب نگردد خود را آماده آتش جهنم کند» همچنین خصال صدوق از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که « إنّ العَبدَ لَفی فُسْحَةٍ مِن أمرِه ما بَینَهُ و بینَ أربعینَ سَنةً؛ فإذا بَلَغ أربعینَ سَنةً أوحَی اللهُ عزَّوجلَّ إلَی مَلَئکَتِه: إنّی قد عَمَّرتُ عَبدی عُمرًا، فَغَلِّظا و شَدِّدا و تَحَفَّظا و اکتُبا عَلیهِ قَلیلَ عَمَلِه و کَثیرَهُ و صَغیرَهُ و کَبیرَه؛ بنده تا سنّ چهل سالگی مورد عفو و مغفرت پروردگار است؛ و زمانی که به این سنّ رسید خدای متعال به دو ملک وحی می‌فرستد که من به بنده‌ام عمر کافی جهت کسب معرفت و بلوغ عقلی عنایت کردم، از این پس دیگر او در کردار و اعمالش رها و آزاد نیست، بر او سخت گیرید و هر آنچه از او سر می‌زند کم یا بسیار دقیقاً ثبت و ضبط نمائید»
در روایتی دیگر امام باقر علیه السلام فرمودند هر گاه مردی وارد چهلمین سال شد ، منادی فریاد می زند وقت سفر نزدیک است برای خود زاد و توشه تهیه کن!
حسین حسنی
