به گزارش خبرگزاری حوزه، با توجه به جایگاه ضربالمثل در زبان و ادبیات فارسی استفاده صحیح از آن، بسیار مهم است؛ اما گاهی ما از ضربالمثلی در گفتارمان یاری میجوییم که شاید معنی آن را ندانیم و درباره ریشه و خاستگاه آن بیخبر باشیم.
بگوییم «ملانقطی»، نگوییم «ملا لغتی»
در طول تاریخ، زبان در حوزه ادبیات گاهی با جلوههای گوناگون خود ظاهر شده است، به همین دلیل ساختار تلفظ ما از ضربالمثل و عبارتها در برخی موارد شکل دیگری به خود گرفته و ما امروز، شاهد رواج نوع اشتباه این ضربالمثلها و تعابیر در گفتار و نوشتار هستیم.
بهعنوانمثال در گذشته زمانی که جملات را مینوشتند، نقطه نمیگذاشتند (بسیاری از نسخههای خطی که بازمانده روزگار کهن است مؤید این ادعاست) در نتیجه در آن روزگار اگر کسی به علت کمسوادی و پایین بودن دقت، میپرسید نقطههای این نوشته کجاست به او میگفتند تو چقدر «ملانقطی» هستی. به این معنی که «چرا در جملات تو این قدر دنبال نقطهها میگردی؟» این بیان براثر گذشت زمان به تعبیر «ملالغتی» تغییر شکل یافته درصورتیکه ما در زبان فارسی هیچ تعبیری به نام ملا لغتی نداریم.
«بادمجان بم آفت ندارد» یا «بادمجان بد آفت ندارد»
همه ما این جمله را شنیدهایم «بادمجان بم آفت ندارد» باید بگوییم که این تعبیر هم اشتباه است.
اول این که شهر «بم» در کرمان به کاشت و برداشت بادمجان، مشهور نیست که به دلیل این شهرت، تعابیری اینچنینی برای آن به کار ببریم.
دوم این که اگر به کارکرد این ضربالمثل دقت کنیم به این حقیقت دست مییابیم که این مثل را زمانی به کار میبرند که فردی دچار سانحهای میشود و در مقام خطاب به خود و نه به دیگری این ضربالمثل را به کار میبرد.
در همین گفتوگوها اگر دقت کنید طرف مقابل، بلافاصله به فردی که این ضربالمثل را به کار میبرد، میگوید «نفرمایید خواهش میکنم». در نتیجه باید به این نکته دقت کرد که اگر قرار باشد بادمجان بم، بادمجان خوبی باشد طبیعی است که نباید به آن آفت بزند، پس این بیان نادرست است.
شکل درست این ضربالمثل این است که بگوییم «بادمجان بد، آفت ندارد» یعنی وقتی کسی با سانحهای روبهرو میشود باید بگوید «بادمجان بد آفت ندارد» یعنی بادمجان بد خودش خراب است و آفت به آن کارگر نیست.
معنی نازکنارنجی چیست؟
درباره عبارت «نازکنارنجی» بسیاری از هم روزگاران ما نارنجی را در ذهن خود به معنی رنگ نارنجی به شمار میآورند، اما در این صورت باید پرسید خب معنی این عبارت چیست؟ در اصل معنی نارنجی (نا، رنجی) به معنی فردی که رنجی ندیده است به کار میرود. «نا» را در این ضربالمثل، نای نفیکننده میگویند. در شعر فارسی نیز کلماتی ازایندست وجود دارد.
نگوییم «پول علف خرس نیست»
همچنین میان مردم، رایج است که میگویند «پول، علف خرس نیست» درصورتیکه این اشتباه است، زیرا خرس علف نمیخورد، باید بگوییم «پول علف هرز نیست».
سینجیم کردن یا سین جین کردن؟
در زبان فارسی اصطلاحی بهصورت«سیم جیم کردن»به معنی پاییدن، مراقبت کردن، مجازاً به معنی بازخواست کردن، مواخذه کردن و استنطاق وجود دارد که کاربرد درست آن«سین جیم» است.
گرگ باران دیده یا گرگ بالان دیده
ما عبارت گرگ باران دیده را زیاد به کار میبریم که به معنای فردی است که سرد و گرم روزگار را چشیده و با پشت سر گذاشتن سختیها، قوی، کارآزموده و باتجربه شده است. اما شکل صحیح این ضربالمثل، گرگ بالان دیده است. شباهت کلمه باران و بالان به دلیل ابدال حرف ر به ل در گفتار ایجاد شده است و یا ممکن است مانند صحت خواب که در مقاله صحت خواب یا ساعت خواب به آن اشاره کردهایم، دستخوش کم دقتی در شنیدار شده باشد.
مجتبی مینوی هم در حاشیه کتاب کلیله و دمنه نیز ذکر کرده است که اساساً برای گرگ، تجربه باران نمیتواند پیامدهایی داشته باشد که او را دانا کرده باشد. بنابراین دور از ذهن است که این ضربالمثل به صورت گرگ باران دیده صحیح باشد. اما کلمه بالان در لغتنامه به معنای تله و دام برای حیوان ثبت شده است و شکل علی و معلولی داستان در این شکل املایی، صحیحتر به نظر میرسد. زیرا اگر حیوانی یک بار به تله افتاده باشد، احتمالا تجربهای در این باره خواهد داشت که آن را تکرار نخواهد کرد.
منابع:
کانال ادبی لبخند قلم
ایسنا نیوز
فرهنگستان زبان و ادب فارسی
نظر شما