به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از مشهد، حجتالاسلام مجتبی مصباح یزدی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در سلسله جلسات علمی «رهیافتهای فلسفی»، به بررسی و تبیین اصالت وجود از منظر علامه مصباح یزدی پرداخت.
وی در این نشست با اشاره به دیدگاههای مختلف درباره واقعیت و ماهیت، اظهار داشت: برخی واقعیت را نسبت میان حقیقت و مجاز میدانند و ماهیت را امری انتزاعی از خارج تلقی میکنند. لذا از منظر تحلیل اولیه، چیستی و هستی در اولویت تقسیم قرار میگیرند.
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه، به مقایسه دیدگاههای علامه طباطبایی و علامه مصباح یزدی پرداخت و تصریح کرد: این دیدگاه همان نظر مرحوم استاد است که در برخی موارد با دیدگاه علامه طباطبایی تلاقی دارد؛اساساً ماهیت، صرفاً امری ذهنی محسوب میشود و آنچه در خارج تحقق دارد، موجود است؛ به این معنا که ماهیت، انتزاعی از خارج ندارد.
حجتالاسلام مصباح یزدی با اشاره به اینکه برخی برداشتهای نادرست از این موضوع وجود دارد، خاطرنشان کرد:این تصور که ماهیت نیز در خارج تحقق دارد، دیدگاهی خیالی است که نمیتوان هر دو را در یک مرتبه از هستی در نظر گرفت.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، به برخی برداشتهای فلسفی و نقدهای مطرحشده در این زمینه پرداخت و گفت: برخی افراد در نقدهای خود، موضوع اصالت وجود را بهگونهای مطرح میکنند که گویی مسئلهای صرفاً نظری است، درحالیکه این بحث ثمرات واقعی و تأثیرات عمیقی در نظام اندیشه اسلامی دارد.
وی، ضمن اشاره به سیر تاریخی این بحث از زمان ملاصدرا تاکنون، اظهار داشت: اولین بحث مهم فلسفی در نظام فلسفی ملاصدرا، مسئله اصالت وجود است که سایر مباحث فلسفی بر پایه آن بنا شدهاند.
اصالت ماهیت در معرفتشناسی، یکی از مباحث بنیادین فلسفی است
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، به موضوع اصالت ماهیت از منظر معرفتشناسی پرداخت و تأکید کرد: اصالت ماهیت، یکی از مباحث بسیار مهم و اساسی در حوزه فلسفه است که خاستگاههای عمیقی در معرفتشناسی دارد.
وی با اشاره به فرآیند ادراک و شناخت گفت: زمانی که فردی به یک شیء خارجی علم پیدا میکند، این علم باید حقیقتاً به همان مقدار کفایت کند. به این معنا که اگر من درختی را درک میکنم، حقیقت درخت را فهمیدهام؛ اما اگر تنها مفهومی از آن در ذهن داشته باشم، این ادراک لزوماً با واقعیت خارجی آن درخت تطابق ندارد.
حجتالاسلام مصباح یزدی در ادامه، مسئله مطابقت علم با واقعیت را مطرح کرد و اظهار داشت: همیشه این پرسش اساسی وجود دارد که آیا ما آنچه را که در خارج از ذهن است، به همان شکلی که هست درک میکنیم؟ یا اینکه مفاهیمی که در ذهن ما شکل میگیرند، تفاوتی با حقیقت خارجی دارند؟
وی با تأکید بر اهمیت این بحث در فلسفه اسلامی افزود: اگر ما بپذیریم که واقعیت خارجی همان چیزی است که در ذهن درک میشود، باید به نوعی اصالت علم و شناخت را تأیید کنیم. اما اگر بگوییم این دو با هم تفاوت دارند، در آن صورت مسئلهای اساسی مطرح میشود که چگونه میتوان به واقعیت خارجی پی برد.
نسبت علم الهی با اراده و تحقق اشیاء
حجتالاسلام مصباح یزدی در ادامه، به علم الهی و مسئله اراده مرتبط کرد و گفت: در فلسفه اسلامی، علم الهی بهعنوان دانشی مطلق و پیشینی مطرح است. خداوند قبل از ایجاد هر موجودی، به حقیقت آن آگاه است و این آگاهی، مقدمهای برای تحقق اراده الهی است.
وی با اشاره به نقش علم اجمالی و تفصیلی در نظام خلقت اظهار داشت: یک مهندس قبل از ساختن یک بنا، طرح کلی آن را در ذهن دارد، اما این طرح ممکن است در جزئیات تغییر کند. اما در علم الهی، این شناخت از ابتدا کامل است و تفاوتی میان آنچه خداوند میداند و آنچه در عالم خارج تحقق مییابد، وجود ندارد.
تفاوت ماهیت و وجود در نظام فلسفی
حجتالاسلام مصباح یزدی در پایان، به یکی از چالشهای اصلی در فلسفه اسلامی، یعنی تمایز میان وجود و ماهیت پرداخت و گفت: از دیرباز، فیلسوفان در این زمینه اختلاف نظر داشتهاند که آیا آنچه در ذهن شکل میگیرد، همان واقعیتی است که در خارج وجود دارد یا اینکه میان این دو، تفاوتی اساسی برقرار است.
وی افزود: در فلسفه ملاصدرا، اصالت وجود مورد تأکید قرار گرفته است، اما برخی فیلسوفان بر این باورند که اصالت ماهیت نیز نقشی تعیینکننده در شناخت دارد. بنابراین، این بحث همچنان از موضوعات کلیدی در فلسفه اسلامی باقی مانده است.
حجتالاسلام مصباح یزدی در بخش دیگری از سخنان خود به دیدگاههای ملاصدرا اشاره کرد و بیان داشت: ملاصدرا معتقد است که ماهیت خود مراتبی دارد. انسانی که در خارج است و انسانی که مستقیماً در ذهن شما تصور میشود، دو مرتبه از یک حقیقت هستند.
وی اضافه کرد: در فلسفه، مراتب وجود و ماهیت درک متفاوتی دارند. برای مثال، در یک میز که در خارج از ذهن ما وجود دارد، ما دو مرتبه متفاوت از همان را درک میکنیم.
وی به موضوع معرفتشناسی اشاره کرده و اظهار داشت: در جایی که ما علم حضوری به واقع نداریم، از طریق ارجاع مفاهیم به مفاهیم دیگر میتوانیم به اثبات برسیم. اینجاست که مسئله علم حضوری و استدلالی به میان میآید.
وی به اهمیت موضوع حقیقت و واقعیت در فلسفه خاطرنشان کرد: بسیاری از مغالطات در هستیشناسی به دلیل انتظارات اشتباه از حقیقت صورت میگیرد. درک صحیح این مفاهیم میتواند راهگشای بسیاری از مسائل معرفتشناسی باشد."
حجت الاسلام مصباح یزدی تأکید کرد: در تحلیل فلسفی، باید میان مفاهیم ذهنی و واقعیتهای خارجی تمایز قائل شد. ذهن انسان در بازتاب مفاهیم، ممکن است ویژگیهایی را به اشیاء نسبت دهد که در واقعیت وجود ندارند. به همین دلیل، تفکیک میان مفاهیم ذهنی و حقایق خارجی ضروری است.
وی همچنین به نقش اعتبار در تحلیلهای فلسفی اشاره کرد و گفت: برخی از مفاهیم، مانند مالکیت، اعتبار محض هستند. برای مثال، اسکناس یک ورق کاغذی بیش نیست، اما ارزش اقتصادی آن به اعتبار اجتماعی بازمیگردد. این همان تفکیکی است که باید میان حقیقت و اعتبار قائل شد.
حجتالاسلام مصباح یزدی در پایان خاطرنشان کرد : درک صحیح از مفاهیم فلسفی مانند حرکت جوهری و تمایز میان حقیقت و اعتبار، میتواند به تحلیل دقیقتری از هستی و جهان پیرامون منجر شود. وی بر ضرورت مطالعه دقیق مباحث فلسفی تأکید کرد و از پژوهشگران خواست تا با دقت بیشتری به مفاهیم بنیادین پرداخته و از خلط مفاهیم ذهنی و عینی پرهیز کنند.
نظر شما