دکتر بهروز مینایی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه مستقر در سی و دومین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم در مصلای تهران با بیان اینکه هوش مصنوعی می‌تواند در برنامه‌ریزی راهبردی، پذیرش طلاب، اعزام مبلغین و ایجاد فضای نو برای بازنمایی حوزه در فضای مجازی کمک شایانی کند، اظهار داشت: این نگاه راهبردی به هوش مصنوعی در اداره حوزه و ایجاد یک فضای نو بسیار مؤثر خواهد بود و این نگاه به عنوان «نگاه اول» می باشد و «نگاه دوم، نگاه ترویجی و گفتمان‌سازی است که باید آمادگی هوش مصنوعی در سطح جامعه و در بین طلاب و روحانیون به خوبی جاگیر شود.

وی با اشاره به ظهور هوش مصنوعی مولد، بر لزوم روشنگری در خصوص نحوه استفاده صحیح و قابل اعتماد از این فناوری تاکید کرد و گفت: با ظهور هوش مصنوعی مولد، مرجعیت نخبگانی حوزه و متخصصین به خطر افتاده است. باید روشنگری ایجاد شود که چه نحوه از این هوش مصنوعی می‌توانند به شکل صحیح و درست استفاده شوند. البته بحث اصلی این نیست که هوش مصنوعی را رد کنیم، بلکه آمادگی و درست استفاده کردن مردم، دست‌اندرکاران حوزه، طلاب، مبلغین و پژوهشگران از این فناوری است. آشنایی عمیق با کارکرد چت‌بات‌ها و نحوه صحیح استفاده از آن‌ها، و همچنین توسعه چت‌بات‌های اختصاصی حوزه، از جمله مواردی است که نیاز به گفتمان‌سازی دارد.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک کشور همچنین با اشاره به عقب‌ماندگی حوزه در سال‌های گذشته در زمینه وب و شبکه‌های اجتماعی، تصریح کرد: حوزه می‌تواند عقب‌افتادگی خود را در این زمینه با پیشرفت در عرصه هوش مصنوعی جبران کند. چه بسا مرکز کامپیوتری تحقیقات علوم کامپیوتری نور باید سردمدار استفاده از فناوری اطلاعات در حوزه باشد. این مرکز می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های نخبگان و متخصصان حوزوی و دانشگاهی، نقش مهمی در توسعه و ترویج هوش مصنوعی در حوزه ایفا کند.

مینایی در ادامه این گفتگو، ضمن تأکید مجدد بر اهمیت آشنایی عمیق با کارکردهای چت‌بات‌ها و تلاش برای توسعه چت‌بات‌های اختصاصی، بر ضرورت گفتمان‌سازی و فرهنگ‌سازی در زمینه هوش مصنوعی تاکید کرد و ابراز امیدواری کرد که حوزه علمیه با بهره‌گیری از این فناوری نوین، بتواند نقش مؤثرتری در هدایت و تعالی جامعه ایفا کند.

مینایی با اشاره به پیشینه حوزه در زمینه فناوری اطلاعات، اظهار داشت: قبل از ظهور وب و شبکه‌های اجتماعی، حوزه علمیه در زمینه فشرده‌سازی اطلاعات و ذخیره آن‌ها روی دیسکت‌ها پیشرو بود. اما با ظهور وب و به ویژه وب ۲ که دنیای وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی را به همراه آورد، حوزه در کنترل فضای مجازی و تولید محتوا در این فضا دچار عقب‌افتادگی محسوسی شد.

وی افزود: هوش مصنوعی امروزه قلب تپنده فضای مجازی و فناوری اطلاعات است. این فناوری از اطلاعات مفصلی که از فضای وب جمع‌آوری می‌کند، استفاده می‌کند. اگر بتوانیم برای پژوهشگران حوزه، دستیارهای قوی هوش مصنوعی ایجاد کنیم، می‌توانیم به هر پژوهشگری که در حوزه اجتهاد فعالیت می‌کند، یک “مجتهدیار” ارائه دهیم. این دستیار هوشمند می‌تواند به عنوان یک نجم ناصر برای جامعه مجتهدین عمل کند.

مینایی با اشاره به تشکیل «مجمع علم و تمدن» تحت اشراف آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه، گفت: این مجمع در حال ایجاد یک فضای هوش مصنوعی توزیع‌پذیر برای مجتهدین است. هدف این است که هر مجتهد یک دستیار قوی داشته باشد. این کلان‌پروژه که در رونمایی (سیستم جامع فناوری اطلاعات حوزه) دو ماه پیش معرفی شد، شامل موتور جستجوی هوشمند حدیث است که قبلاً وجود داشت و اکنون به یک موتور هوش مصنوعی تبدیل شده است. این موتور جستجو، انشاءالله در سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴ شمسی) رونمایی خواهد شد.و هدف این مجمع خدمت‌رسانی به همه محققان حوزوی است. یکی از اهداف این مجمع، شخصی‌سازی هوش مصنوعی برای محققان حدیث است تا بتوانند از داده‌های موجود به بهترین شکل استفاده کنند.

وی ادامه داد: در حال حاضر، یک مخزن بزرگ اطلاعاتی در حوزه حدیث ایجاد شده است که شامل یک میلیون و دویست هزار حدیث است. این مخزن احتمالاً بزرگترین مخزن حدیثی در جهان اسلام است و با یک موتور جستجوی معنایی و یک چت‌بات قوی همراه است که می‌تواند به پژوهشگران حدیث کمک کند. این پروژه انشاءالله در اردیبهشت سال آینده رونمایی خواهد شد.

وی افزود: در کنار این پروژه‌ها، برنامه‌هایی برای تربیت نیروی ماهر در حوزه هوش مصنوعی در حال اجراست. این برنامه‌ها در حوزه‌های علمیه مشهد، جامعه الزهرا و دیگر مراکز حوزوی در حال اجراست. هدف این است که طلاب و معلمان حوزوی به مهارت‌های لازم در حوزه هوش مصنوعی مجهز شوند تا بتوانند این فناوری را در سطح آموزش‌های حوزوی ترویج دهند.

مینایی در پایان گفت: از بعد فنی و تکنیکی، ما می‌توانیم با ایجاد یک هوش مصنوعی قوی مبتنی بر وحی و شریعت، به یکی از ده کشور برتر دنیا در این زمینه تبدیل شویم. این پروژه که با نام X.A.I. شناخته می‌شود، می‌تواند نمونه‌ای بسیار خوب از همگرایی فناوری و دین باشد.

وی تاکید کرد: هوش مصنوعی می‌تواند به حوزه علمیه کمک کند تا نه تنها عقب‌افتادگی خود را جبران کند، بلکه به عنوان پیشرو در این عرصه ظاهر شود. این فناوری می‌تواند به حوزه کمک کند تا در عرصه‌های مختلف، از جمله پژوهش، آموزش و تبلیغ، نقش مؤثرتری ایفا کند.

مینایی با اشاره به اهمیت ایجاد یک رویکرد بین‌رشته‌ای در مواجهه با هوش مصنوعی، اظهار داشت: یک دانش بین‌رشته‌ای میان فقه، حقوق، مدیریت، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، اخلاق و فلسفه می‌تواند حرف‌های جدیدی برای گفتن و مسائل نوی را برای کلام و الهیات ایجاد کند.لذا مباحثی نظیر الهیات هوش مصنوعی، اخلاق هوش مصنوعی، فلسفه هوش مصنوعی و مدیریت هوش مصنوعی، به ویژه در حوزه‌های فقه و حقوق که در خط مقدم تعامل با هوش مصنوعی قرار دارند، باید مورد توجه قرار گیرند. همچنین، درس‌های خارجی در مورد هوش مصنوعی و مسائل مسئولیت‌پذیری، معامله با روبات‌ها و مسائل مرتبط با اینترنت اشیا و هوش مصنوعی، باید در دستور کار فقه قرار گیرند تا تولید علم جدید بر اساس مسائل نوین در حوزه هوش مصنوعی صورت گیرد.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک کشور، به چهار ساحت اصلی هوش مصنوعی در حوزه علمیه اشاره کرد و گفت: ساحت اول، هوش مصنوعی در برنامه‌ریزی راهبردی است. ساحت دوم، هوش مصنوعی در گفتمان‌سازی و ترویج است. ساحت سوم، هوش مصنوعی به مثابه یک تکنیک و ابزار است. ساحت چهارم، هوش مصنوعی به مثابه یک دانش بین‌رشته‌ای است که به ویژه با رشته‌های مرتبط با حوزه، مانند فلسفه، اخلاق، مسائل اجتماعی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، ارتباط دارد. این ساحت‌ها می‌توانند ساحت‌های نویی را برای حوزه ایجاد کنند و حوزه را در این مسئله پیشران و علمدار سازند.

وی با اشاره به اهمیت هوش مصنوعی در توسعه علوم انسانی اسلامی دیجیتال، اظهار داشت: حوزه می‌تواند قبل از آنکه دانشگاه‌ها از جهان غرب واردات داشته باشند، دستاوردهای خود را به دانش بین‌رشته‌ای تبدیل کرده و در دانشگاه‌ها و جهان منتشر کند. به امید آنکه حوزه بتواند در این زمینه سردمداری خود را، همچون آنچه در نمایشگاه قرآن در زمینه ارتباط دین، قرآن، حدیث و هوش مصنوعی نشان داده است، ادامه دهد.

مینایی تاکید کرد: باید به هوش مصنوعی هم به عنوان یک دانش، هم به عنوان یک موضوع و هم به عنوان یک تکنیک و ابزار نگاه کرد تا همه پژوهشگران و فعالان آموزشی توانمند شوند.

وی در پایان به نقش هوش مصنوعی در تقویت حوزه‌های تقنین، قانون‌گذاری و قضاوت اشاره کرد و گفت: هوش مصنوعی می‌تواند حوزه‌های حکومتی، مناصب حوزویان و همچنین حوزه‌های تقنین قوانین و قضاوت را تقویت کند. در حوزه تقنین، می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی، فرآیند تنقیح قوانین را که در حال حاضر زمان‌بر است، به یک فرآیند سریع‌تر تبدیل کرد و یک قانون جامع و منسجم برای کشور ایجاد نمود. در حوزه قضاوت نیز، هوش مصنوعی می‌تواند در تسهیل فرآیند رسیدگی به دادخواست‌ها، ارجاع پرونده‌ها به قاضی مناسب و کمک به قاضی در اتخاذ تصمیمات، نقش مهمی ایفا کند. این کمک‌ها می‌تواند روند قوه قضاییه را تسریع و تصحیح کند.