به گزارش خبرگزاری حوزه، هرچند در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در تلویزیون کشورمان و البته بر روی پرده سینما نسبت به بازنمایی روحانیت در آثار سینمایی و تلویزیونی، گام های جدی برداشته شده اما واقعیت آن است که هنوز هم آن طور که باید و شاید در این رابطه شاهد تولید و نمایش و پخش آثار نبوده ایم.
بررسی اجمالی رویکردهای مختلف در دوران قبل و بعد از انقلاب
به اعتقاد دکتر کمال اکبری، رئیس دانشکده دین و رسانه، دیدگاه ها و نظرات متنوع و گوناگونی راجع به نحوه بازنمایی سبک زندگی روحانیت در سینما و تلویزیون از سال های قبل وجود داشته است.
وی در توضیح این نکته بیان داشت: یک دیدگاه و نظر مربوط به دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است که در این دوره، عمدتاً روحانیون نقش محوری در جامعه ندارند بلکه نقش آن ها تا حدودی تزیینی و بدون توجه به شأن و جایگاه دینی آنان است، به عنوان مثال برای انجام برخی مناسک همچون نماز و یا غسل و کفن میت از آن ها در فیلم ها استفاده می شود.
وی افزود: در واقع در این گونه آثار، جایگاه روحانیت تقلیل داده می شود به برخی مناسک عبادی در داخل جامعه و حال آن که در همان ایام نیز روحانیت نقش های بسیار مهمی در هدایت مردم و نسل جوان برعهده داشت که این امور به هیچ وجه در فیلم های سینمایی دوران قبل از انقلاب به تصویر کشیده نمی شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما همچنین گفت: در برخی آثار ناصر تقوایی مربوط به دوران قبل از انقلاب، این نگاه که اساساً نقش گسترده ای برای روحانیت قائل نیست، وجود دارد.
تغییر رویکرد محسوس در برخی آثار سینمایی بعد از انقلاب
وی اظهار داشت: از سوی دیگر در برخی آثار مربوط به دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نقش روحانیت به شکل حداکثری مورد توجه قرار گرفته به نحوی که حتی مراحل دست نیافتنی و کمیابی نسبت به روحانیت نشان داده می شود تا جایی که احساس می شود فرد روحانی شخصی قدیس و یا تالیِ تلو معصوم است که این نگاه مسلم است که نقش گسترده ای برای روحانیت قائل است.
اکبری ادامه داد: به عقیده بنده، این نوع رویکرد به روحانیت و ارتباط دادن آن با جامعه شاید موجب شود که ارتباط و نزدیکی بین افراد جامعه با روحانیون کمرنگ و یا قطع شود، کما این که ما در فیلم هایی همچون رسوایی یک و دو به کارگردانی آقای ده نمکی این مساله را به عینه مشاهده می کنیم که روحانیت نقش بسیار ملکوتی و ماورایی دارد و حتی دست به پیش بینی وقایع آینده می زند که طبعاً این مساله توقعات از روحانیت را در نظام اجتماعی ما به طرز غیرمنطقی افزایش می دهد.
برجسته سازی نقش حاکمیتیِ روحانیت
وی خاطرنشان کرد: برخی دیگر از فیلم ها و یا سریال ها نیز روحانیت را در جایگاه سیاسی به تصویر می کشند به نحوی که نقش حاکمیتی روحانیت برجسته تر می شود و ماموریت ها و کارویژه هایی همچون سیاست گذاری کلان و تصمیم گیری برای آن در نظر می گیرد اما با این حال این نگاه نیز کمتر به کارکرد واقعی روحانی در بدنه جامعه و در محلات نزدیک می شود.
رئیس دانشکده دین و رسانه ابراز داشت: برخی از آثار نیز در این عرصه در درون جامعه و بستر نظام اجتماعی با مسایل مختلف حاشیه ای دنبال می شود و حال آن که یک فرد روحانی در روزگار ما، زندگی کاملاً معمولی در کنار دیگران دارد. البته انصافاً در معدود فیلم ها و سریال ها این نگاه درست و واقع بینانه به روحانیت وجود دارد چه آن که در این قبیل آثار، وظایف متعددی اعم از وظایف تربیتی، تبلیغی و زیست فردی و جمعی برای روحانیون در نظر گرفته می شود و روحانیت در کنار مردم دیده شده و نقش اجتماعی مناسب و متعادلی دارد که از آن جمله می توان به سریال سر دلبران به کارگردانی آقای لطیفی اشاره کرد.
اهمیت پرداخت دقیق به سبک زندگی و فعالیت روحانیون در سینما و تلویزیون
مصطفی گودرزی، طلبه پژوهشگر و مستندساز با اشاره به این نکته که امروزه بیش از هر چیز نیازمند انتشار زوایای زندگی علمای بزرگ و شاخص در قالب فیلم، کلیپ، سریال و غیره هستیم تا مردم و جامعه بدانند سبک زندگی این بزرگان به چه شکل بوده است، گفت: انصافاً بسیاری از تهیه کنندگان و کارگردان های ما مشکلی با ساخت فیلم و سریال برای حوزه و روحانیت ندارند، منتهای مراتب انتظار می رود که مجموعه های حوزوی با مشاوره دقیق و ارائه محتوا به ساخت سریال های مناسبتی کمک کنند.
وی همچنین تأکید کرد: واقعیت امر آن است که در دنیای فعلی که رسانهها نقش بیبدیلی در شکلدهی به افکار عمومی برعهده دارند، ارایه تصویر واقعی از حوزه های علمیه و روحانیت یک ضرورت انکارناپذیر به شمار می رود که در این خصوص البته باید از دیدگاه و نظرات کارشناسان حوزه و نیز اهالی هنر و سینما و تلویزیون به شکل شایسته ای بهره بُرد.
ترسیم ابعاد زندگی روحانیون فراتر از کلیشه های مرسوم
گودرزی گفت: گاهی اوقات احساس می شود که در نگاه افکار عمومی، روحانیون تنها در قامت یک شخصیت مذهبی بر منبر یا در جلسات فقهی ملاحظه شده و بر این اساس قضاوت میشوند، اما واقعیت زندگی آنها پیچیدهتر از این تصورات کلیشه ای شده است، چه آن که این قشر زحمتکش و دلسوز، با چالشها و سختیهای بسیاری مواجه هستند که نه فقط در حوزه علم و تبلیغ دین، بلکه در زندگی روزمره و در تعامل با مردم خود نیز ظهور و بروز پیدا می کند و این انتظار از رسانه ها همچنین رسانه ملی می رود که در قالب برنامه های جذاب و یا تولیدات نمایشی، تصویر واقعی از سبک زندگی و نوع فعالیت روحانیت به مخاطبان انبوه ارایه دهد.
وی بیان داشت: در سینمای غرب و آمریکا، فیلمهای تأثیرگذاری تولید میشود که شخصیتهای مذهبی را محور داستان قرار میدهند و آنها را حلال مشکلات مردم معرفی میکنند. به عنوان مثال چند سال پیش، فیلمی تولید شد که در آن یک کشیش وارد روستایی میشود که مردمش گرفتار بیماری و مشکلات اجتماعی هستند. این کشیش نه تنها به درمان جسمی آنها کمک میکند، بلکه روابط انسانیشان را نیز بهبود میبخشد و این چنین این فیلم با روایت دقیق مخاطب را با عمق شخصیتهای مذهبی آشنا می کند.
وی افزود: ما در سینما و تلویزیون خودمان البته نمونههای اندکی سراغ داریم که این چنین باشند با این حال یکی از بهترین فیلم های داخلی در این زمینه، فیلم طلا و مس به کارگردانی همایون اسعدیان است که زندگی یک فرد روحانی و نوع ارتباط و تعاملش را با خانواده با ترسیم جزییات و به شکل دقیق ترسیم می کند و ما نیاز داریم که نوع رویکرد به فیلم ها در سینمای ایران در بحث بازنمایی نقش و جایگاه روحانیت از جنس «طلا و مس» باشد.
گزارش از: سید محمدمهدی موسوی
نظر شما