یکصد سالگی بازتأسیس حوزه علمیه قم و عصر هوش مصنوعی  

به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، به بهانه یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم، یادداشتی با عنوان یکصد سالگی بازتاسیس حوزه علمیه قم و عصر هوش مصنوعی، نوشته دکتر آرش خسروی، عضو هیئت علمی دانشگاه اراک و مشاور ستاد راهبری فناوری های هوشمند حوزه های علمیه و متخصص هوش مصنوعی منتشر می شود.

متن یادداشت بدین شرح است:

با گذشت یک قرن از تأسیس حوزه علمیه قم، امروز این نهاد مبارک در آستانه ورود به مرحله‌ای نوین از حیات علمی و تمدنی خویش قرار دارد. تحولات پرشتاب فناورانه، به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی، چهره جهان معاصر را دگرگون ساخته و زیست‌بوم جدیدی پدید آورده که در آن، علوم انسانی و دینی نیز ناگزیر از بازتعریف روش‌ها، ابزارها و ظرفیت‌های خود است. در این میان، حوزه علمیه قم، با پشتوانه یک قرن تجربه در تولید و هدایت اندیشه دینی، می‌تواند در صف اول بهره‌برداری هوشمندانه، اخلاق‌مدار از این فناوری قرار گیرد.

هوش مصنوعی، امروز قادر است داده‌های متنی و زبانی را با دقتی بالا تحلیل کند، الگوهای پیچیده را استخراج نماید، و تعامل انسان‌محور با کاربران برقرار سازد. این توانایی‌ها فرصت بی‌سابقه‌ای را برای علوم دینی فراهم می‌سازد؛ از جمله:

تحلیل معنایی قرآن و حدیث با استفاده از مدل‌های پیشرفته زبانی؛

استخراج خودکار احکام فقهی از متون مرجع با کمک مدل‌های یادگیری عمیق؛

ساخت سامانه‌های مشاوره دینی هوشمند، قابل گفت‌وگو و پاسخ‌گو به شبهات فکری معاصر؛

تشخیص و مقابله با تحریفات محتوای دینی در فضای مجازی با الگوریتم‌های کشف تقلب و صحت‌سنجی؛

کمک به اجتهاد تطبیقی از طریق تلفیق داده‌های تاریخی، جغرافیایی، و متنی با ابزارهای تحلیل داده.

با این حال، ورود به این عرصه بدون پشتوانه فکری، فقهی و اخلاقی می‌تواند آسیب‌زا باشد. مسائلی چون منشأ اعتبار استدلال‌های هوش مصنوعی در حوزه دین، حدود و ثغور اعتماد به خروجی‌های الگوریتمی، حفظ شأن اجتهاد انسانی و مرجعیت دینی، همه از موضوعاتی است که فقط با هدایت دقیق و ورود تخصصی حوزه‌های علمیه قابل مدیریت است.

بر این اساس، پیشنهاد می شود، حوزه علمیه قم:

مراکز میان‌رشته‌ای برای تعامل میان فقه، اصول، کلام و علوم داده ایجاد نماید؛

طلاب آشنا با فناوری‌های نوین را تربیت کرده و در مسیر «فقه فناوری» گام‌های جدی بردارد؛

در تدوین نظام‌نامه‌های فقهی و اخلاقی کاربرد هوش مصنوعی در دین و جامعه پیشگام باشد؛

و از طریق مشارکت فعال در پروژه‌های ملی و جهانی هوش مصنوعی، نقش رهبری فکری و هویتی خویش را تثبیت کند.

صدسالگی حوزه علمیه قم، فرصتی تاریخی برای بازتعریف جایگاه دین در دنیای داده‌محور و هوشمند امروز است. اگر این مسیر با هدایت وحی، عقلانیت اجتهادی و ابزارهای علمی روز همراه شود، می‌توان امیدوار بود که حوزه، بار دیگر پرچمدار تمدنی نوین بر مدار وحی و حکمت گردد؛ تمدنی که در آن، هوش مصنوعی نه جایگزین عقل انسانی، بلکه ابزار تعمیق حقیقت، گسترش معرفت و خدمت به انسان مؤمن خواهد بود.

لازم بذکر است، این یادداشت با همکاری ستاد راهبری فناوری های هوشمند حوزه های علمیه تنظیم شده است.