خبرگزاری حوزه / حوزه علمیه قم در طول یک قرن گذشته، نه‌تنها یک مرکز علمی، بلکه یکی از مهم‌ترین ارکان هدایت اجتماعی و تمدن‌سازی اسلامی بوده است. در پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی به مناسبت صدسالگی بازتأسیس حوزه علمیه قم، تأکید ویژه‌ای بر لزوم پیشرو بودن و سرآمدی حوزه علمیه شد؛ اما این مفهوم دقیقاً به چه معناست، و چگونه حوزه می‌تواند چنین جایگاهی را حفظ کند و ارتقا دهد؟

۱. حوزه علمیه؛ تنها یک مرکز آموزشی نیست

رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام خود صراحتاً بیان کردند که حوزه علمیه قم تنها یک مؤسسه تدریس و درس‌خوانی نیست، بلکه مجموعه‌ای از علوم، تربیت، و کارکردهای اجتماعی و سیاسی است. این نگاه، حوزه را از یک نظام آموزشی صرف به نهادی تأثیرگذار در هدایت جامعه تبدیل می‌کند. حوزه پیشرو باید در تمام ابعاد علمی، فقهی، اجتماعی، سیاسی، و حتی تمدنی دارای نقش‌آفرینی باشد.

حوزه سرآمد یعنی:
_نوآوری در اجتهاد و تولید علم دینی
_پاسخگویی به مسائل نوپدید جهان معاصر
_ نقش‌آفرینی در شکل‌گیری نظامات تمدن اسلامی
_ حفظ هویت انقلابی و عدالت‌خواهی

این ابعاد نشان می‌دهد که حوزه علمیه قم نمی‌تواند تنها به آموزش سنتی محدود شود، بلکه باید همزمان با حفظ اصول و مبانی، خود را در مسیر بالندگی و تحول قرار دهد.

۲. نقش حوزه پیشرو در تمدن‌سازی اسلامی
رهبر انقلاب در پیام خود تأکید کردند که حوزه باید در ترسیم خطوط اصلی تمدن نوین اسلامی مشارکت کند. این بدان معناست که حوزه نباید صرفاً پاسخگوی مسائل فقهی و عبادی باشد، بلکه باید نظامات اداره جامعه اسلامی را نیز تعریف کند.

_ اقتصاد اسلامی: نظام اقتصادی مبتنی بر عدالت، تولید ثروت پاک، و حل چالش‌های سرمایه‌داری و فقر. _عدالت اجتماعی: تبیین مفهوم عدالت و توزیع فرصت‌های برابر در جامعه اسلامی.
_ روابط بین‌الملل: ارائه اصول ارتباط دولت اسلامی با سایر کشورها، بر اساس فقه سیاسی اسلام.

اگر حوزه علمیه قم در این عرصه‌ها نقش ایفا نکند، دیگر قادر به هدایت جامعه نخواهد بود و صرفاً به نهادی آموزشی بدل خواهد شد که تأثیری در ساختارهای کلان جامعه ندارد.

۳. چالش‌های پیش‌ روی حوزه علمیه قم در تحقق این الگو
با وجود جایگاه برجسته حوزه علمیه قم، تحقق حوزه‌ای پیشرو و سرآمد نیازمند اصلاحات و مواجهه با برخی چالش‌هاست:

_ضعف در تبلیغ مؤثر معارف اسلامی:
رهبر انقلاب هشدار دادند که حوزه علمیه باید شیوه‌های تبلیغی خود را تقویت کند، زیرا القائات فکری و شبهات رسانه‌ای، بسیاری از جوانان را تحت تأثیر قرار داده است. حوزه باید از رسانه‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی، و ارتباطات بین‌المللی برای تقویت تبلیغ معارف اسلامی استفاده کند.

الف_ عدم پاسخگویی به مسائل نوپدید:

_اقتصاد دیجیتال و فقه جدید تجارت آنلاین
_ اخلاق هوش مصنوعی و نقش دین در فناوری‌های نوین
_چالش‌های فقهی مرتبط با سبک زندگی مدرن

حوزه‌ای که بتواند این مسائل را حل کند، حوزه پیشرو خواهد بود. اما اگر نتواند، به نهادی سنتی محدود می‌شود که پاسخگوی مسائل واقعی جامعه نیست.

لزوم بازنگری در روش‌های آموزشی حوزه:
رهبر انقلاب تأکید کردند که حوزه علمیه باید از روش‌های نوین آموزشی بهره‌مند شود. امروز، دنیا از آموزش ترکیبی (حضوری-مجازی)، هوش مصنوعی در مطالعات دینی، و مدل‌های میان‌رشته‌ای برای فهم بهتر علوم انسانی استفاده می‌کند. حوزه علمیه قم باید با حفظ اجتهاد سنتی، این ابزارهای نوین را وارد ساختار آموزشی خود کند.

۴. راهکارهای تحقق حوزه پیشرو و سرآمد
با توجه به پیام راهبردی رهبر انقلاب، برخی از اقدامات عملی برای تقویت جایگاه حوزه علمیه قم به‌عنوان یک حوزه پیشرو و تمدن‌ساز به شرح زیر است:
_ایجاد شبکه ارتباطی میان حوزه و دانشگاه‌های اسلامی جهان
_تأسیس مراکز تخصصی اجتهاد در موضوعات نوین (فقه فناوری، اقتصاد دیجیتال، دیپلماسی دینی)
_اصلاح نظام تبلیغی حوزه برای حضور فعال در فضای رسانه‌ای و بین‌المللی
_تقویت ساختار آموزشی حوزه با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین
پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی، مسیر حوزه علمیه قم در قرن جدید را ترسیم کرد. حوزه‌ای که می‌خواهد پیشرو و سرآمد باشد، باید خود را از محدوده سنتی صرف خارج کند و در اجتهاد نوین، تبلیغ مؤثر، پاسخگویی به مسائل جدید، و تمدن‌سازی اسلامی نقش فعال داشته باشد.

اگر حوزه علمیه قم بتواند این مسیر را دنبال کند، نه‌تنها مرکز علمی شیعه در جهان اسلام باقی خواهد ماند، بلکه به مرجع فکری، اجتماعی و تمدنی تبدیل می‌شود که نقش محوری در شکل‌دهی آینده جهان اسلام خواهد داشت.

امید است که علمای حوزه با تدبیر و عمل، توصیه‌های رهبر معظم انقلاب را اجرا کرده و حوزه علمیه قم را به مرکز تحول فکری و عملی جهان اسلام در قرن جدید تبدیل کنند.

نداحکمت نیا