به گزارش خبرگزاری حوزه، خرمشهر در طول تاریخ ۲۱۶ ساله خود، چهار بار به اشغال بیگانه در آمده است.
بار اول توسط عثمانی و به بهانه مالکیت سلیمانیه، تصرف شد و براساس معاهده «ارزنه الروم»، با واگذاری سلیمانیه به عثمانی، خرمشهر به ایران بازگشت. معاهدهای که میرزا تقی خان امیر کبیر پس از ۳ سال مذاکره آن را امضا نمود.
بار دوم که نیروهای انگلیسی خرمشهر را اشغال کردند، ایران ناگزیر برای بازپسگیری آن، یکی دیگر از شهرهای خود یعنی هرات و توابع آن را واگذار کرد و بار سوم طی جنگ جهانی دوم بود که نیروهای انگلیسی و سپس آمریکایی خرمشهر را لگدکوب چکمههای خود کردند تا جایی که میخواستند فرهنگ و آداب و آیین و حتی زبان خرمشهریها را تغییر دهند.
اما در چهارمین دفعه خرمشهر پس از ۳۴ روز مقاومت جانانه و قهرمانانه در ۲ آبان ۱۳۵۹ به اشغال ارتش بعثی درآمد. حضور ارتش صدام و کارشناسان خارجی در خرمشهر و استحکاماتی که در این شهر ساخته بودند، انتظار بازگشت آن به وطن را ناممکن به نظر میرساند.
اقدامات صدام در خرمشهر
سردار شهید محمد ابراهیم همّت درباره وضعیت مستحکمی که مزدوران صدام در خرمشهر به وجود آورده بودند، چنین شرح داده است:
«... وقتی عراق خرمشهر را اشغال کرد، مستشاران روسی و آمریکایی به پیشنهاد صدام، طرح بیستساله دفاع از خونینشهر را طرحریزی و اجرا کردند و در این طرح، میادین وسیع مین، احداث کانالها و خندقهایی در دور شهر و تمام پیشبینیهای بازدارنده برای ادامه اشغال خرمشهر انجام شده بود؛ بهطوری که سه رده خاکریز (دژ اول، دژ دوم و خاکریز مارد از کارون تا جاده آسفالت اهواز ـ خرمشهر) و از جاده آسفالت تا شلمچه هم یک خاکریز ممتد شرقی ـ غربی احداث کرد.
این چنین بود که صدام در یک سخنرانی معروف اظهار داشت اگر ایران خرمشهر را فتح کند، او خودش کلید بصره را تقدیم ایران میکند.
در داخل کشور نیز بنی صدر به عنوان رئیسجمهوری و فرماندهی کل قوا در آن زمان، براین باور بود که با این نوع سد دفاعی صدام در خرمشهر، آزادی آن تنها راهحل سیاسی دارد و نه نظامی. همچنین برخی از فرماندهان نظامی وقت نیز اعتقادی به درگیری در خرمشهر نداشته و به راههای دیگر فکر میکردند. این انفعال سیاسی و نظامی آنچنان بود که صدام و سران رژیم بعث به فکر گسترش تجاوزات خود افتاده بودند. چنانکه در همان زمان به طور رسمی تهدید کردند که:
«چنانچه حکام تهران سر عقل نیایند، دولت عراق ناگزیر است بر اقدامات خود بیفزاید و شکستهای سختتری را بر رژیم تهران وارد آورد.»
جنگ روانی و رسانه ای
در این میان رسانههای خارجی و به خصوص رادیوهای زنجیرهای بیگانه، برای جلوگیری از هرگونه عملیاتی در خرمشهر، بر طبل ترس و وحشت از آن کوبیده و اوضاع را به گونهای جلوه میدادند که گویی با چنین عملیاتی، ایران دست به یک انتحار رسمی میزند.
رادیو «مونتکارلو» فتح خرمشهر را با وجود موانع پدافندی متعدد عراق در منطقه عملیاتی برای ایران غیر ممکن قلمداد کرد. رادیو بیبیسی نیز ضمن تأکید بر دشواری بازپسگیری خرمشهر به دلیل سنگرهای محکم آن، گفت:«چنانچه ایرانیان درصدد بازپس گرفتن خرمشهر برآیند، سختترین گردو را برای شکستن برگزیدهاند.»
روزنامه «دویچهسایتونگ»، چاپ آلمان در این باره نوشت:«خطر پیروزی ایران و درنتیجه درهم ریختن عراق، نظامهای حاکم منطقه را پس از سقوط رژیم بعثی بغداد تهدید میکند و احتمال مداخله ابرقدرتها را نیز به دنبال دارد.»
رادیو صدای آمریکا نیز به نقل از روزنامه «الاهرام» اعلام کرد:
«مصر سلاحهای مورد نیاز عراق را برای مقابله با پیشروی ایران به عراق ارسال کرده است...» و رادیو ریاض (بلندگوی خاندان آلسعود) نیز ایران را علنا تهدید نمود و گفت:
«... کشورهای عربی بهطور جمعی درس فراموشنشدنی به ایران خواهند داد...». رادیوهای بیگانه و بلندگوهای استعمار و استکبار جهانی و مزدوران منطقهایشان، در شرایطی این رجزخوانیها را انجام میدادند مقدمات بازپس گیری خرمشهر در حال انجام بود.
مقدمات فتح خرمشهر
با برکناری بنی صدر از فرماندهی کل قوا و انتخاب آیتالله خامنهای به عنوان رئیسجمهوری، آزادسازی مناطق اشغال شده در دستور کار قرار گرفت. تصرف و اشغال خرمشهر بهدست نیروهای بعثی ۵۷۸ روز به طول انجامید. پس از ناکامی نیروهای ایرانی از آزادسازی مناطق اشغالی، سلسله عملیاتهایی در سطحی وسیعتر طراحی و به اجرا درآمد.این عملیاتها به ترتیب عبارتند از:
عملیات ثامن الائمه
این عملیات در ۵ مهر ۱۳۶۰ش پس از عزل ابوالحسن بنی صدر از ریاست جمهوری، با همکاری ارتش و سپاه به اجرا درآمد و به پاکسازی شرق رودخانه کارون از نیروهای بعثی و شکستن محاصره آبادان انجامید.
عملیات طریق القدس
دو ماه پس از عملیات ثامن الائمه در ۸ آذر ماه ۱۳۶۰ش با همکاری سپاه، ارتش و نیروهای مردمی به اجرا درآمد. در این عملیات شهر بستان و ۷۰ روستای منطقه، پاکسازی و آزاد شد و موجب انهدام قوای نیروهای بعثی و قطع ارتباط قوای آنها در شمال و جنوب منطقه شد.
عملیات فتح المبین
این عملیات در منطقه غربی کرخه در ۲ فروردین ۱۳۶۱ش با افزایش حضور نیروهای مردمی و گسترش همکاری ارتش و سپاه آغاز گردید و به موجب آن ارتفاعات منطقه و بخش وسیعی از سرزمینهای جنوب غربی کشور آزاد گردید.
عملیات بیت المقدس
در منطقهای به وسعت ۶۰۰۰ کیلومتر مربع در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ماه ۱۳۶۱ش آغاز گردید و طی ۲۵ روز در چهار مرحله به طول انجامید:
مرحله اول این عملیات در ۳۰ دقیقه بامداد در روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ش و با حمله نیروهایی از قرارگاههای فتح، کربلا، قدس و تیپهای ۲۵ کربلا، بیت المقدس و ثارالله، به مواضع عراقی آغاز شد.تیپهای بیت المقدس و ثارالله موفق شدند که با وجود فشار سنگین، از مواضع تحت تصرف عراقیها عبور کرده و منطقهای در جنوب رودخانه «کرخه کور» را به عنوان سرپل، تصرف کنند. در محور قرارگاه فتح، نیروها ضمن عبور از رودخانه کارون خود را به جاده اهواز-خرمشهر رساندند و به ایجاد استحکامات پرداختند و در محور قرارگاه نصر، یگانها به دلیل تأخیر در حرکت نیروها و وجود باتلاق در کنار جاده اهواز-خرمشهر مؤفق به تصرف اهداف مورد نظر و الحاق با قرارگاه فتح نشدند.
دومین مرحله از عملیات در ساعت ۲۲:۳۰ روز ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۱ش آغاز شده و تصمیم گرفته شد که قرارگاههای «فتح» و «نصر» از جاده اهواز – خرمشهر به سمت مرز پیشروی کنند و قرارگاه «قدس» نیز ماموریت یافت تا به صورت محدود برای تصرف سرپل در جنوب کرخه کور اقدام نماید و سپس آن را گسترش دهد. نیروهای قرارگاه «فتح» در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند و یگانهای قرارگاه «نصر» نیز با اندکی تاخیر و تحمل فشارهای سنگین، به مرز رسیده و به قرارگاه «فتح» ملحق شدند. در پی این عملیات، برخی از نیروهای عراقی مجبور به عقبنشینی شده و تعدادی از آنها به اسارت گرفته شدند و بدین ترتیب جاده اهواز-خرمشهر و نیز مناطقی نظیر جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.
سومین مرحله در آخرین ساعات روز ۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۶۱ش با نیروهایی متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش، آغاز شد و به دلیل هوشیاری نیروهای عراقی و تمرکز بر خطوط پدافندیاش، نیروهای ایرانی در انجام ماموریت خود توفیق نیافتند. تکرار این عملیات در روز بعد نیز به شکست انجامید، به همین خاطر تصمیم گرفته شد تا برای انجام عملیات نهایی فرصت بیشتری به یگانها داده شود و مقرر شد دو تیپ المهدی(عج) و امام سجاد(ع) از قرارگاه «فجر» نیز در حرکت بعدی استفاده شود.
مرحله چهارم عملیات با هدف محاصره و آزادسازی خرمشهر در ساعت ۲۲:۲۵ دقیقه مورخ ۱ خردادماه ۱۳۶۱ش آغاز شد. یگانهای قرارگاه «فتح» پس از درگیری و پیشروی موفق شدند که با روشن شدن هوا در پلیسراه خرمشهر، نیرویهای بعثی را منهدم کنند و نیروهای قرارگاه «فجر» با عملیات خود توانستند «پل نو» را تصرف کنند و به سمت «شطالعرب» پیشروی کنند.
نیروهای قرارگاه «نصر» نیز در امتداد مرز پیشروی کرده و با پاکسازی و انهدام نیروهای بعثی به سمت جنوب حرکت کردند و بدین ترتیب شهر خرمشهر بهطور کامل به محاصره نیروهای ایرانی درآمد. اگرچه نیروهای عراقی همچنان مقاومت میکردند؛ اما در روز ۲ خردادماه حلقه محاصره خرمشهر تنگتر شد و بخشی از نیروهای عراقی به اسارت درآمدند و در نهایت در ساعت ۱۴ روز ۳ خردادماه ۱۳۶۱ش شهر خرمشهر بهطور کامل آزاد و پرچم جمهوری اسلامی ایران بر فراز مسجد جامع این شهر به اهتزاز درآمد.
روزنامه دیگر انگلیسی «گاردین» نیز اعتراف کرد:
«... بازپس گرفتن خرمشهر توسط ایران پس از بیست ماه، تحقیر ارتش عراق را به بالاترین حد خود رساند...تجهیزات نظامی و انبارهای پُر عراق شامل ۲۸۵۰ تانک به حدی بود که گوئی تا کریسمس گذشته تمام استان خوزستان را متصرف خواهد شد. در خارج از اهواز تا چشم کار میکرد تانکها و توپهای عراقی دیده میشد، اما اینتانکهای عراقی منجر به عقبنشینی دردناک عراق از ایران شد...»
آری این بار خرمشهر آزاد شد، بدون آنکه معاهده ننگینی بسته شود و شهر یا قسمتی از خاک ایران در مقابلش به بیگانه واگذار گردد. خرمشهر پس از ۵۶۷ روز با رشادتها و مجاهدتها و خون هزاران مرد و زن دلاور ایرانی آزاد شد و خرمشهر را خدا آزاد کرد.
آزادسازی خرمشهر امامخمینی را بسیار خوشحال کرد. ایشان این پیروزی را «نصر عظیم» و «افتخاری ابدی برای اسلام» خواند. در نگاه ایشان، امدادهای غیبی، وحدت فرماندهی، هماهنگی نیروها و ابتکار رزمندگان از عوامل پیروزی بود.
هادی حمیدی
منابع:
ویکی امام خمینی
خونینشهری که دوباره خرمشهر شد- دفتر پژوهشهای مؤسسه کیهان
ویکی شیعه
مرکز اسناد انقلاب اسلامی
نظر شما