به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، مهدی نساجی استاد دانشگاه شهید بهشتی یکشنبه ۱۱ خردادماه طی سخنانی در نشست علمی «دین در آزمایشگاه» به تشریح مفهوم روانشناسی دین پرداخت اظهارکرد: دین را میتوان از سه منظر رفتار، هیجان و باور بررسی کرد که در واقع موضوعاتی روانشناختی هستند، همانطور که روانشناسی ازدواج به بررسی رفتارها، هیجانات و باورهای زوجین میپردازد یا روانشناسی کودک به تحلیل رفتارها و هیجانات کودکان میپردازد، روانشناسی دین نیز به بررسی روانشناختی رفتارها و باورهای دینی اختصاص دارد.
وی ادامه داد: روانشناسی دین به عنوان شاخهای از روانشناسی، بیش از ۱۵۰ سال پیش توسط پژوهشگرانی مانند شلا ماخر آغاز شد که هدف اولیه این مطالعات، نشان دادن کارکردهای روانشناختی دین برای زندگی دنیوی مردم بود؛ یعنی فراتر از نگاه صرفاً آخرتمدارانه، دین میتواند به سلامت روان، انگیزه و حل مسائل روانی کمک کند.
نساجی بیان کرد: در ابتدای قرن بیستم و پس از جنگ جهانی اول، روانشناسان برجستهای مانند فروید و اسکینر نگرشی انتقادی و حتی ضد دینی نسبت به دین اتخاذ کردند که این گروه دین را از منظر آسیبشناسی روانی تحلیل کردند و باور داشتند که دینداری ریشه در عقدهها و مشکلات روانی دارد و همین رویکرد باعث شد تا روانشناسی دین تا دهه ۱۹۸۰ عمدتاً با مخالفت و انتقاد نسبت به دین شناخته شود.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه فضای روانشناسی دین پس از دهه ۱۹۸۰ دستخوش تغییر شد، ابراز کرد: پس از کاهش تأثیر مطلقگرایی پوزیتیویسم و بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی جهان، نگاه به دین در روانشناسی متعادلتر شد و پژوهشگران نه فقط جنبههای منفی، بلکه کارکردهای مثبت دینداری را نیز مورد بررسی قرار دادند.
نساجی تصریح کرد: امروزه روانشناسی دین به عنوان حوزهای علمی، گفتگویی میان دین و روانشناسی ایجاد کرده است که شامل تحلیلهای مثبت و منفی دینداری میشود و علوم شناختی دین نیز زیرمجموعهای از این حوزه است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی میان روانشناسی دین و روانشناسی دینی را اینگونه بیان کرد: روانشناسی دین علمی است که موضوعش دین و دینداری است ولی لزوماً پژوهشگر آن دیندار نیست؛ همانطور که روانشناس ازدواج لزوماً متأهل نیست، اما روانشناسی دینی شاخهای است که از درون دین و متکی بر آموزههای دینی، به مسائل روانشناختی میپردازد.
وی ادامه داد: در ایران، روانشناسی دین به شکل رسمی در دانشگاهها تدریس نمیشود و اساتید و دانشجویان روانشناسی اغلب با این موضوع موضع منفی دارند و آنها معتقدند تحلیل روانشناختی دین ممکن است حاوی نکاتی باشد که مورد قبول جامعه دینی نباشد.
نساجی با اشاره به وضعیت روانشناسی دینی گفت: درسهایی مانند آموزههای روانشناختی در قرآن و حدیث یا روانشناسی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان در دانشکدههای روانشناسی ارائه میشود، اما استادان و دانشجویان معمولاً نسبت به این مباحث نگاه مثبتی ندارند.
وی ادامه داد: از سال ۱۹۹۰ به بعد، فضای روانشناسی دین تغییر کرده و اکنون شاهد گفتگویی متعادل میان متخصصان مذهبی و غیرمذهبی در این حوزه هستیم و این تعامل میتواند زمینهساز تفاهمی عمیقتر بین دین و علم روانشناسی در جامعه دو قطبی ایران باشد.
استاد دانشگاه شهید بهشتی به شاخههای مختلف روانشناسی دین اشاره کرد و گفت: روانشناسی تکاملی دین و علوم شناختی دین از مهمترین زیرشاخهها هستند که به بررسی چگونگی شکلگیری دینداری در انسانها میپردازند و میتوانند به فهم بهتر این پدیده کمک کنند.
در ادامه حجت الاسلام عیسی موسی زاده، دبیر علمی این نشست تخصصی طی سخنانی به تشریح نقش مهم این شاخه علمی در شناخت بهتر دین و ارتباط آن با سلامت روان پرداخت.
وی با بیان اینکه علم دین دیگر محدود به مباحث نظری و کلامی نیست و وارد عرصههای آزمایشگاهی و تجربی شده است، گفت: امروزه روانشناسی به عنوان یکی از ابزارهای قدرتمند علمی برای فهم ابعاد مختلف دین شناخته میشود.
مدرس حوزه علمیه افزود: روانشناسی دین به عنوان رشتهای نوپا، توانسته است با ارائه آزمایشها و مطالعات علمی، تجربیات، باورها و رفتارهای مذهبی را مورد ارزیابی قرار دهد و کمک کند تا فرایندهای ذهنی و روانی مؤمنان بهتر درک شود و این علم علاوه بر فهم نظری، نقش عملی و کاربردی نیز دارد؛ به گونهای که در بهبود سلامت روان دینداران و ترویج ارزشهای دینی موثر واقع شده است.
حجتالاسلام موسیزاده تصریح کرد: با وجود مزایای فراوان روانشناسی دین، نباید آن را تنها منبع فهم دین قلمداد کرد و روانشناسی دین تنها یکی از راههای متعدد برای بررسی دین است و باید در کنار روشهای دیگر، با دیدی جامع و چندبعدی به مطالعه دین پرداخت. وی همچنین به اهمیت آگاهی از محدودیتهای علمی و اخلاقی این رشته اشاره و تاکید کرد: آزمایشهای روانشناسی دین باید با دقت و حساسیت طراحی و تفسیر شوند تا از اشتباهات روششناختی و نتایج نادرست جلوگیری شود.
کارشناس مسائل دینی به کتاب «هفت آزمایش با دین» اثر جاناتان جانگ اشاره کرد و گفت: این کتاب به طور ویژه هفت آزمایش آزمایشگاهی تأثیرگذار در حوزه دینداری را معرفی میکند و با رویکردی انتقادی، روشهای بهکار گرفته شده، فرضیات و یافتههای هر آزمایش را مورد تحلیل قرار میدهد که این آزمایشها که بیشتر در حوزه علوم شناختی دین طبقهبندی میشوند، نمونههای بارزی از تلاشهای علمی برای فهم بهتر دین و نقش آن در رفتار و اندیشه انسانها هستند.
وی ابراز کرد: مطالعات آزمایشگاهی دین، ظرفیتهای گستردهای برای شناخت علمی باورها و رفتارهای مذهبی دارند، اما در عین حال با چالشهای جدی روبرو هستند؛ چالشهایی که شامل مسائل اخلاقی، فرهنگی و نیز محدودیتهای روششناسی میشوند و آگاهی از این چالشها برای پیشرفت علمی در این حوزه ضروری است و نیازمند همکاری میان متخصصان علوم دینی و روانشناسی است.
حجتالاسلام والمسلمین موسیزاده ابراز امیدواری کرد که نشستها و مباحثی از این دست بتوانند به توسعه مطالعات میانرشتهای در حوزه دین کمک کنند و نقش دین را در بهبود کیفیت زندگی و سلامت روان جامعه بیش از پیش آشکار سازند.
۳۱۳/۱۷
نظر شما