خِرَد ترکیبی هم‌افزایی عقل انسانی و هوش مصنوعی است

محمدرضا قاسمی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه عنوان کرد: رویکرد شناختی یا «Cognitive Approach» یک چارچوب تحلیلی نوین است که بر فرآیندهای ذهنی نظیر درک، یادگیری، استدلال، حل مسئله و تصمیم‌گیری تمرکز دارد. این رویکرد با بهره‌گیری از دانش روان‌شناسی، زبان‌شناسی، علوم عصبی و اخیراً هوش مصنوعی، به دنبال فهم بهتر از چگونگی تولید و پردازش دانش توسط ذهن انسان است.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه بیان کرد: این دانش مبتنی بر آزمون‌هایی است که بیشتر توسط دستگاه‌های سنجشی MRI صورت می‌پذیرد و رفتارهای انسان را در خواصّ و خصوصیات سلول‌هاب عصبی مغز جستجو می‌کند. بهره‌گیری از دستاوردهای هوش مصنوعی در مطالعه شبکه عصبی و انطباق آن با پدیده تفکر نیز می‌تواند به‌نوعی خِرَد ترکیبی منجر شود.

وی ادامه داد: این احتمال مطرح است که در تحقیقات اسلامی بتوان از این رویکرد جدید استفاده کرد. با توجه به این‌که این دست پژوهش‌ها با متونی پیچیده، مفاهیمی انتزاعی و ساختارهای معنایی عمیق سر و کار دارد، ممکن است رویکرد شناختی بتواند درک دقیق‌تری از مفاهیم، روابط و مقاصد نصوص دینی به دست دهد. رویکرد شناختی مدل‌هایی پیشنهاد می‌کند که برای یافتن تحلیل‌های فرامتنی مناسب است. صاحب نظران حوزه علوم شناختی باور دارند که از این مدل‌ها برای ورود به سطوح مختلف تفسیری قرآن و سنّت و دستیابی به مفاهیم ساختاری عمیق‌تر می‌توان استفاده کرد.

قاسمی در رابطه به خرد ترکیبی گفت: خِرَد ترکیبی «Hybrid Wisdom» به معنای ترکیب ظرفیت‌های عقلانی انسانی با قدرت پردازشی و تحلیلی ماشین‌هاست. این نظریه از آن‌جا ناشی می‌شود که دانشمندان علوم شناختی به این نتیجه رسیده‌اند که منشأ فعالیت‌های ذهنی انسان را باید در فعالیت‌های فیزیکی و شیمیایی مغز انسان یافت. این فعالیت‌ها در قالب یک شبکه عصبی صورت می‌پذیرد که به‌شدّت مشابه همان شبکه‌ای است که مبنای عملکرد هوش مصنوعی قرار گرفته است. ساختاری که به هستان‌نگاری «Ontology» موسوم است. این مفهوم ترکیبی، فراتر از صِرف استفاده از فناوری و تکنولوژی در پژوهش است. بلکه به معنای هم‌افزایی توانمندی های ذهن انسان با قابلیت‌های هوش مصنوعی است.

وی اظهار کرد: در تحقیقات اسلامی، خِرَد ترکیبی می‌تواند نقطه تلاقی سنت و فناوری باشد. به‌عنوان مثال می‌توان تفاسیر کلاسیک موجود را به‌صورت ساختاری با کمک هوش مصنوعی تحلیل کرد تا لایه‌های معنایی پنهان آن کشف شود، یعنی این‌جا هوش مصنوعی در روند تلفیقی و ترکیبی با ذهن انسان‌هایی قرار می‌گیرد که متون آن تفاسیر را تولید کرده‌اند. یا در مثالی دیگر، چه بسا بتوان با تحلیل شبکه‌ای از روایات، به ارتباطات معنایی نوینی بین متون آن‌ها دست یافت که تا پیش از این توسط ذهن انسان قابل تصوّر نبوده‌اند. این یعنی تلفیق خِرَد انسانی و ماشینی برای تولید فهمی عمیق‌تر از منابع اسلامی.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه در رابطه با گستره حضور ترکیبی و تلفیقی هوش مصنوعی در حوزه تحقیقات اسلامی گفت: متن‌محوری عمیق، یعنی تمرکز شدید بر منابع متنی؛ قرآن، حدیث و کتب متقدّمان و متأخران اندیشمندان مسلمان، وجود لایه‌های معنایی متنوّع، یعنی از ارائه تفسیر ظاهری تا دستیابی به تأویلات باطنی و زبان کلاسیک و ساختار معنایی خاصّ که همان استفاده از زبان عربی فصیح است که قدمت آن سبب شده تحلیل آن گرفتار پیچیدگی‌های خاصّی شود از ویژگی های تحقیقات و پژوهش‌های اسلامی است.

وی ارزش‌محور بودن این تحقیقات را ویژگی دیگر دانست و افزود: برخلاف علوم تجربی، تحقیقات اسلامی حاوی ارزش‌های وحیانی و اخلاقی بوده و نتیجه آن‌ها خیلی محتاطانه ارزیابی و اعتبارسنجی می‌شود تا حجیّت یابد. از سوی دیگر، این دست پژوهش‌ها ذاتاً بین‌رشته‌ای هستند. بسیاری از موضوعات اسلامی به مباحث فلسفی، کلامی، فقهی، اخلاقی و عرفانی گره خورده‌اند.

قاسمی اضافه کرد: این ویژگی‌ها دقیقاً همان نقطه هدف کاربرد آرمانی و پیشتازانه هوش مصنوعی است. فناوری هوش مصنوعی قابلیت تحلیل داده‌های حجیم «Big data» و متون مُفصّل و گسترده را دارد و مب‌تواند از روندها به الگوهای رفتاری دست یابد و از این الگوها برای ارزیابی فعالیت‌های جدید استفاده کند و همچنین خطاها یا خروج از معیارها را بیابد.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه یادآور شد: امروز با قدرت می‌توانیم بگوییم که روش‌های ذهنی برای تحلیل متون و مفاهیم کافی نیست و هوش مصنوعی می‌تواند فضای جدیدی را به روی پژوهش‌ها باز کند که پیشتر اصلاً نمی‌شد به آن اندیشید.

وی در پیشنهاد برای محققان اسلامی گفت: محققان اسلامی باید گروه‌های تحقیقاتی را بین‌رشته‌ای در نظر بگیرند. یعنی ترکیبی از متخصصان علوم اسلامی با کارشناسان هوش مصنوعی و علوم شناختی باشند. استفاده از ابزارهای تحلیل زبان طبیعی (NLP) مانند تحلیل معناشناسی متون دینی یا بازسازی ساختار منطقی آن‌ها هم بسیار مهم است.

قاسمی تاکید کرد: در این زمینه لازم است تا پایگاه‌های داده شناختی از متون اسلامی ایجاد شود. آموزش مفاهیم شناختی و هوش مصنوعی به طلاب و محققان حوزوی نیز ضرورت دارد، تا بتوانند با رویکردهای نوین فناوری همگام شوند.

وی در پایان اظهار کرد: بحث از خِرَد ترکیبی به این معناست که هوش مصنوعی قرار نیست جایگزین انسان شود. بلکه صرفاً پلی میان روش‌های سنتی با فناوری نوین است. این نظریه در فضای پرچالش امروز، به‌ویژه در علوم انسانی و اسلامی، راهی برای هم‌افزایی میان عمق معنایی و اخلاقی انسان و دقت و توان ماشین است.

انتهای پیام