به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجتالاسلاموالمسلمین حسین دلدار در کرسی آزاد اندیشی پژوهشکده انوار طاها که امروز چهارشنبه ۲۳ مهر ۱۴۰۴ با همکاری کمیته کرسیهای آزاداندیشی حوزه علمیه قم با موضوع «چالشهای فقهی اطاعت از والدین در دوران معاصر» در دبیرخانه انجمن ها و قطب های علمی حوزه علمیه قم برگزار شد، عنوان کرد: انحصار کردن این موضوع به دوره معاصر به معنای این نیست این چالش در گذشته وجود نداشته است. اما امروزه مسئله استقلال فردی، تساوی بین زن و مرد، فضای مجازی و... سبب پررنگتر شدن این مسئله شده است.
وی ادامه داد: امروزه افراد برای ادامه تحصیل به شهرهای دیگر سفر میکنند و والدین به خاطر محبتی که به فرزند دارند ممانعت میکنند؛ در اینجا وظیفه افراد در دو راهی بین تحصیل علم و آینده تحصیلی با اطاعت از والدین چگونه است؟
استاد دانشگاه بیان کرد: اطاعت فرزند به قبل و بعد از بلوغ تقسیم میشود همچنین اطاعت دختر و پسر از والدین متفاوت است. همچنین زمانی که دختر ازدواج میکنند بین اطاعت از شوهر و اطاعت از پدر یا مادر کدام مقدم است؟
وی اظهار کرد: برای مثال اگر فرزند، شخصی را به عنوان همسر انتخاب کرده باشد و والدین مخالفت کنند و شخص دیگری را به عنوان همسر برای وی انتخاب کنند که فرزند علقهای به آن ندارد اما ازدواج کرد و آسیبی متوجه او شد، تکلیف فرزند چیست و فقه چه حکمی را بیان میکند.
حجتالاسلام والمسلمین دلدار ادامه داد: فقه اسلام پویا است و بن بست ندارد و همه مسائل با قواعد فقهی قابل حل است و برای تعارضات به قواعدی مانند لاضرر، لاحرج، مهم و اهم و... مراجعه میکنیم.
وی با بیان اینکه در تعارض اطاعت والدین با خداوند، اطاعت از خداوند مقدم است، افزود: در جایی که اطاعت والدین در تعارض با حرام قطعی باشد نباید اطاعت کرد، زیرا حرام قطعی خط قرمز است و وظیفه مکلف به عنوان فاعل مختار فقط در امور مباح و مستحب مورد بررسی میشود.
استاد حوزه و دانشگاه گفت: در اطاعت از والدین سه قول وجود دارد؛ اطاعت مطلق واجب است، اطاعت واجب نیست و برخی نیز قائل به تفکیک هستند که در صورت تعارض و آسیب در اطاعت والدین، فرد باید در عین حفظ احترام به والدین، اقدام دیگری انجام دهد.
وی بیان کرد: خداوند در قرآن میفرماید: «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» برخی بیان کردند که احسان متفاوت از اطاعت است. یعنی گاهی احسان هست اما اطاعت نیست و احسان باید همیشه به والدین باشد حتی اگر نظر فرزند مخالف والدین باشد زیرا نباید ایذا والدین شود.
نویسنده مقاله در رابطه با ایذای والدین تصریح کرد: در رابطه با ایذای والدین نیز باید تفکیک قائل شد اگر این ایذا و عاق از سر احساس و عواطف بود باید پیروی کند یا زمانی که ایذا از سر شفقت و مهربانی است؟
وی در رابطه با اهمیت بررسی تعارض اطاعت از والدین در فضای مجازی یادآور شد: امروزه شاهد والدگری فضای مجازی هستیم؛ زیرا نسل امروز در فضای مجازی زندگی، رشد و تربیت پیدا میکند.
حجتالاسلام والمسلمین دلدار تاکید کرد: امروزه مباحثی مانند استقلال فردی، تساوی زن و مرد و... وجود دارد که گاهی سبب تعارض با اطاعت از والدین میشود، اما اگر افراد قواعد حاکم را بشناسند میتوانند وظایف خود را بشناسند و این گونه مسیر روشن میشود.
باید با رویکرد فقه حکومتی نگاهی پیشگیرانه داشته باشیم
در ادامه، حجتالاسلام والمسلمین سعید حسنی عضو هیئت علمی گروه آموزش الهیات دانشگاه فرهنگیان استان مرکزی با اشاره به اینکه موضوع مورد بررسی بسیار کاربردی و مهم است، عنوان کرد: در این مقاله چالشهای اطاعت از والدین در عرصههای مختلف مانند، جهاد، تحصیل علم، ولایت فقیه، جد و جده و... مورد برسی قرار گرفته است.
وی لزوم دقت در استفاده از واژگان را مورد تأکید قرار داد و گفت: ساختار مقاله نیاز به اصلاح دارد همچنین ابتدا به صورت استدلالی کامل مباحث مطرح شده است در ادامه نیمه استدلالی شده است و در انتها صرفاً نقل قول شده است. نبود پیشینه تحقیق نیز مسئله دیگر است که باید اصلاح شود. در مقدمه بعد باید بیان مسئله، سوالات تحقیق و روش تحقیق بیان شود و نیازی است اقوال متعدد ذکر شود. همچنین در مبانی اصولی که استفاده می شود باید مبانی آن نیز ذکر شود.
هیئت علمی گروه آموزش الهیات دانشگاه فرهنگیان استان مرکزی گفت: در وجوب اطاعت از والدین دو قول وجود دارد که برخی میگویند واجب است ایذای نشود و برخی بیان میکنند اطاعت مطلق واجب است. اگر ثابت شد واجب است باید حدود ادلهای آن بررسی شود و هر ادله به صورت جداگانه مورد بررسی قرار بگیرد.
حجتالاسلام والمسلمین حسنی اظهار کرد: در اصول بحثی وجود دارد احکام وضعی جعل مستقل دارند یا انتزاعی هستند. در این اینجا باید بررسی شود اطاعت از والدین تکلیف است یا به خاطر ولایتی برای آنها جعل شده است واجب است.
وی بیان کرد: در فقه باید پیشگیرانه برخورد کنیم همانطور که امری مباح مانند شناسامه گرفتن واجب شد تا مشکلاتی ایجاد نشود در اینجا نیز باید با رویکرد فقه حکومتی پیش برویم و پیشنهادهایی بدهیم که چگونه میتوان باعث کاهش تنشهای خانوادگی شد.
لزوم بررسی امکان سجی گزاره های حقوقی و الزام آور در اطاعت از والدین
در ادامه، حجتالاسلام والمسلمین محسن قائمی عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران، عنوان کرد: امروزه تعارض بین استقلال فردی و اطاعت از والدین چالشهایی را ایجاد کرده است، برای مثال دختران دانشجو بیان میکنند وقتی برای تامین مخارج خود اشتغال پیدا میکنند و با تأخیر به خوابگاه میرسند مسئولین خوابگاه مرتب به والدین اطلاع میدهند، آیا فردی که بیش از ۲۰ سال سن ندارد در این زمینه نمیتواند خودش تصمیم گیری کند؟
وی ادامه داد: اسناد بین المللی بیان میکنند که طفل باید در فضای حضانت مشترک رشد کند در حالی که در ایران با جدایی والدین از یکدیگر، حضانت تک والدی با محوریت پدر است در حالی که اسناد بین المللی بیان میکند برای مصالح عالیه طفل نظام حضانت باید مشترک باشد یعنی اگر طلاق هم صورت گرفت والدین باید کنار یکدیگر حضانت را به صورت مشترک داشته باشند تا فرزند دچار آسیبها کمتری شود.
عضوء هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران بیان کرد: فقها تعابیر متفاوتی از حق ارائه داده اند که از جمله آنها مصلحتی است که شخص شرعاً دارد. میتوان در اینجا از تعبیر ولایت استفاده کرد زیرا کمک میکند. البته ولایت مشروط به رعایت مصلحت است.
وی گفت: بررسی فقهی و اخلاقی این امر نیز حائز اهمیت است زیرا برخی از مسائل اخلاقی است و فقهی نیست. همچنین نقش دولت در این زمینه هم بررسی نشده است، زیرا گاهی دولت در این زمینه ورود میکند مثلاً در اجزاه مراجع قضایی در جایی که نکاح به مصلحت فرزند است یا در جایی که بهزیستی برای مصلحت فرزند ورود میکند.
حجتالاسلام والمسلمین قائمی ادامه داد: امکان سنجی تبدیل گزارهها به گزارههای حقوقی و الزام آور نیز قابل بررسی است. که آیا امکان شکایت والد از فرزند به دلیل عدم اطاعت وجود دارد یا فقط برای فرزند حق اعتراض وجود دارد.
استاد دانشگاه اظهار کرد: هوفلد بیان میکند که حق چهار ساحت دارد: حق ادعا، حق آزادی (امتیاز)، حق قدرت و حق مصنویت. همه این ها ساحتها در روابط اطاعت فرزند از والدین وجود دارد.
وی تصریح کرد: حق ادعا یعنی فرد الف حق دارد فرد ب عمل خاصی را در مقابل او انجام دهد یا از انجام عملی خودداری کند مثلاً موجر از مستاجر حق ادعای اجاره بها را دارد. حق آزادی یعنی فرد الف آزاد است عملی را انجام دهد یا ندهد. دسته سوم حق قدرت است یعنی توانایی دارد روابط حقوقی خود را با دیگران تغییر دهد مثلاً قرار دادی منعقد یا فسخ کند. مثلاً پدر میتواند در راستای مصلحت فرزند قراردادی را منعقد یا فسخ کند. یا برای او سرمایه گذاری کند.
عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران ادامه داد: حق مصونیت یعنی فرد مصون است که دیگران روابط حقوقی او را تغییر دهند؛ مثلاً شهروندان مصون هستند از اینکه دولت حقوقی را که از پیش برای آنها تعیین شده است را از بین ببرند.
وی ادامه داد: مبحث تعارض بین اطاعت از والدین و اطاعت از ولایت فقیه را میتوان به قوانین نظام اسلامی گسترش داد؛ مثلاً در میزان مهریه قانون تعداد مشخصی را حمایت کند اما نظر والدین بر تعداد بیشتری باشد.
حجتالاسلام والمسلمین قائمی با اشاره به تزاحم در روشها اظهار کرد: گاهی در اصل حکم تزاحم وجود ندارد بلکه در روش تزاحم وجود دارد، مثلاً وظیفه والدین در تربیت فرزند میپذیریم؛ اما با این روش آنها مخالفت داریم. در این جا اصل حکم را قبول دارد اما روشها مخالفت دارد.
وی یادآور شد: قاعده تعزیز الاستقلال، قاعده فقه تربیت، کرامت فرزند و... نیز باید مورد بررسی قرار بگیرد که در کجا باید قائل به استقلال فرزند باشیم. در اینجا ازدواج اجباری، کودک همسری، عدم دسترسی به مراقبتهای پزشکی، ممنوعیت از تحصیل، الزام به پذیرش عقیده و مذهبی خاص و ... نیز مورد بررسی قرار میگیرد.
حجتالاسلام والمسلمین دلدار در بخش پایانی این نشست عنوان کرد: مکلف یک فرد عاقل، بالغ و مختار است چون طفل بالغ نیست پس مکلف هم نیست و در این جا نیاز به بررسی ندارد.
وی ادامه داد: در تعارض بین اطاعت از زوج و والدین اگر زوج را مقدم بدانیم همه مصادیق آن اعم از فرزندآوری، نام گذاری فرزند و... از بین میرود.
این نویسنده با اشاره به اینکه پژوهش بررسی اخلاقی اطاعت از والدین نیز در حال نگارش است، گفت: در این پژوهش وظیفه مکلف مورد بررسی قرار گرفته است که آیا باید اطاعت کند یا خیر و ادامه آن یعنی اینکه آیا میتواند شکایت کند یا خیر مسئله دیگری است.
وی یادآور شد: در مسئله اینکه اطاعت واجب است یا ایذای حرام است که اصل مسئله است دو نقل وجود دارد اما اگر قبول کنیم اطاعت واجب است به سه دسته تقسیم میشود که اطاعت مطلق واجب است، اطاعت واجب نیست و برخی نیز قائل به تفکیک هستند.
انتهای پیام
نظر شما