اخلاق، زیربنای دین و محور تمدن‌سازی اسلامی است / حوزه علمیه؛ چشمه جوشان اخلاق و تربیت

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد زارعان رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه با تأکید بر ضرورت توجه ویژه به مباحث اخلاقی در جامعه، اظهار داشت: مباحث اخلاقی در همه جوامع، از جمله جامعه ایرانی، نیازمند آسیب‌شناسی دقیق، شناسایی نقاط قوت و ضعف و تدوین نقشه راه برای آینده است.

اهمیت توجه به اخلاق در جامعه اسلامی

وی افزود: افرادی که با معارف بشری و به‌ویژه معارف اسلامی آشنایی دارند، به‌خوبی می‌دانند که اخلاق، در معنای گسترده خود شامل آداب زندگی، سبک زندگی، رعایت حقوق دیگران و در مراتب بالاتر، تقوا و خویشتنداری است. این مفاهیم باید در سطح جامعه مورد توجه جدی قرار گیرند.

انتظار ویژه از حوزه‌های علمیه در ترویج اخلاق اسلامی

رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت با اشاره به جایگاه حوزه‌های علمیه در جامعه اسلامی گفت: با توجه به اینکه حوزه‌های علمیه خود را مأمور به فهم و پیاده‌سازی معارف اسلامی می‌دانند، انتظار می‌رود نسبت به مسائل اخلاقی، توجهی ویژه و تخصصی داشته باشند.

وی افزود: در تقسیم‌بندی دینی، دین از سه بخش عقاید و باورها، احکام و شریعت، و اخلاق تشکیل شده است. حوزه‌های علمیه از گذشته تاکنون در بخش احکام و مناسک، اهتمام ویژه‌ای داشته‌اند و خروجی این تلاش‌ها را می‌توان در آثار فقهی و رساله‌های توضیح‌المسائل مشاهده کرد. همچنین در بخش عقاید و باورهای فلسفی و اعتقادی نیز فعالیت‌های ارزشمندی صورت گرفته است.

این استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در بخش‌های فقهی و اعتقادی، مباحث اخلاقی نسبت به آن دو حوزه کمتر مورد توجه و کار عمیق علمی قرار گرفته است. شاید نمونه‌هایی مانند کتاب «جامع‌السعادات» از معدود آثار برجسته در زمینه اخلاق اسلامی باشند، اما فاصله زمانی زیادی از تألیف آن اثر تاکنون سپری شده است و در این میان، کارهای مشابه و هم‌وزان، کمتر مورد توجه و تولید قرار گرفته‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان تصریح کرد: امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز است که به مباحث اخلاقی و تربیتی با رویکرد علمی، کاربردی و روزآمد پرداخته شود.

پیوند اخلاق با علوم کاربردی مانند مشاوره خانواده

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نقش علوم کمکی در تقویت اخلاق و تربیت افزود: در کنار مباحث نظری اخلاقی، برخی رشته‌ها و علوم می‌توانند در پیاده‌سازی عملی این آموزه‌ها در جامعه مؤثر باشند. برای مثال، مشاوره خانواده بستری مناسب برای انتقال مفاهیم اخلاقی و تربیتی است؛ چرا که در این فضا، افراد یا خانواده‌ها ضمن طرح مسائل خود، زمینه پذیرش آموزه‌های اخلاقی را نیز پیدا می‌کنند.

رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت در ادامه تأکید کرد: مجموعه «اخلاق و تربیت» در حوزه‌های علمیه با توجه به همین رویکرد، تلاش می‌کند تا مباحث اخلاقی را در قالب رشته‌ها و برنامه‌های کاربردی گسترش دهد و اثرگذاری آن را در زندگی فردی و اجتماعی طلاب و مردم تقویت کند.

لزوم حکمرانی منسجم اخلاقی برای ارتقای فرهنگ دینی و اجتماعی جامعه

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان با تأکید بر ضرورت برنامه‌ریزی کلان در حوزه اخلاق و تربیت، اظهار داشت: فلسفه تشکیل موسسه اخلاق و تربیت، پاسخی به نیاز محسوس جامعه در زمینه حکمرانی اخلاقی و دینی بود. خوشبختانه جمعی از فرهیختگان و اساتید حوزوی نیز در این مسیر حضور دارند و زمینه‌ای فراهم شده است تا این تلاش‌ها در قالبی منسجم و هدفمند دنبال شود.

حکمرانی اخلاقی، راهبردی برای هم‌افزایی و پرهیز از جزیره‌ای عمل کردن

وی با اشاره به اهمیت نگاه کلان در برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و فرهنگی افزود: نمی‌توان برای جامعه به صورت تجزیه‌ای و جزیره‌ای برنامه‌ریزی کرد. هر فرد یا نهاد، اعم از مبلغ دینی، معلم یا استاد دانشگاه، اگر صرفاً در محدوده وظایف خود فعالیت کند، اثرگذاری محدود خواهد بود. جامعه یک منظومه به‌هم‌پیوسته است و همه اجزا بر یکدیگر تأثیر و تأثر دارند.

رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت تأکید کرد: برای موفقیت در هر عرصه، از جمله حوزه اخلاق، باید برنامه‌ریزی فراگیر و نقشه راهی جامع تدوین شود تا مسیر حرکت از مبدأ تا مقصد برای همگان روشن باشد. در غیر این صورت، پراکندگی و تشتت ایجاد می‌شود و کارها از انسجام و هماهنگی لازم برخوردار نخواهد بود.

ایجاد فهم مشترک و نقشه عملیاتی منسجم، پایه‌های حکمرانی اخلاقی

این استاد حوزه علمیه با تبیین مفهوم حکمرانی در عرصه اخلاقی تصریح کرد: حکمرانی به معنای سیاست‌گذاری کلان، ایجاد فهم مشترک و طراحی نقاط عملیاتی مرتبط و زنجیره‌ای است که جامعه را به مقصد مطلوب هدایت کند. در حوزه اخلاق و تربیت نیز چنین رویکردی ضروری است؛ باید بدانیم از چه نقطه‌ای حرکت می‌کنیم، مقصد ما چیست و چگونه باید مسیر را طی کنیم.

این استاد حوزوی افزود: اگر هر تریبون و رسانه‌ای صرفاً دیدگاه خود را بیان کند، ممکن است در برخی بخش‌ها توفیق حاصل شود، اما در بخش‌هایی دیگر، تعارض و حتی تناقض پدید می‌آید که نتیجه آن تضعیف نظام اخلاقی جامعه است.

ظرفیت‌های دینی و فرهنگی؛ بستر شکل‌گیری حکمرانی اخلاقی کارآمد

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان با اشاره به ظرفیت‌های گسترده معارف دینی و پیوند آن با فرهنگ ایرانی اظهار داشت: آموزه‌های اخلاقی در منابع دینی ما غنی و متنوع است و فرهنگ ایرانی نیز به این معارف نزدیک است. تنها لازم است ساختاری منسجم و مرتبط برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها ایجاد شود تا حکمرانی اخلاقی به‌صورت جامع و کارآمد شکل گیرد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: دستیابی به جامعه‌ای رشد یافته از نظر اخلاقی، نیازمند تدبیر، شناخت مؤلفه‌ها و هماهنگی میان نهادها و اقشار مختلف است تا بتوان با برنامه‌ای منسجم، آسیب‌ها را کاهش داد و مسیر تعالی اخلاقی جامعه را هموار کرد.

انقلاب اسلامی زمینه اندیشه‌ورزی و تدبیر تمدنی را فراهم کرده است

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان با بیان اینکه در سایه انقلاب اسلامی فرصت‌های بسیاری برای جامعه اسلامی و بشریت فراهم شده است، گفت: بحمدالله در پرتو انقلاب مقدس اسلامی، زمینه‌ای فراهم شده تا جامعه نسبت به مسائل اساسی تمدنی بیندیشد و در مسیر تحقق آن‌ها تدبیر کند.

وی افزود: امروز سازمان‌ها و نهادهای مختلف دغدغه این مسائل را دارند و ضروری است یک نقطه مشترک و مرکز ثقل فکری برای سامان‌دهی و استفاده از ظرفیت‌های موجود شکل گیرد تا بتوانیم به یک جریان حکمرانی تثبیت‌یافته برسیم که از فرصت‌های پیش‌رو بهره‌برداری مؤثر داشته باشد.

اخلاق، زیربنای دین و محور تمدن‌سازی اسلامی است

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان در ادامه با اشاره به جایگاه اخلاق در تمدن نوین اسلامی اظهار داشت: بر اساس تعریف‌های رایج، دین معمولاً به مجموعه‌ای از باورها، اعتقادات و مناسک دینی محدود می‌شود، اما در منابع اسلامی و حتی در برداشت‌های فکری جهان امروز، یکی از عناصر بنیادین دین، بُعد اخلاقی آن است.

رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت تصریح کرد: اگر از فردی بپرسیم «آیا مسلمان هستی؟»، معمولاً ذهن به سمت نماز و اعتقادات می‌رود؛ اما در روایات اسلامی معیار دینداری، تنها در عبادات ظاهری خلاصه نمی‌شود، بلکه در صداقت گفتار و امانت‌داری تجلی پیدا می‌کند. به تعبیر روایات، معیار ایمان و اسلام واقعی، صدق در گفتار و درستکاری در عمل است، نه صرفاً طول رکوع و سجود.

بعثت پیامبر برای تکمیل مکارم اخلاق بود

وی با اشاره به حدیث شریف نبوی که می‌فرمایند: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الأَخْلَاقِ» یادآور شد: بر اساس این آموزه، هدف از بعثت پیامبر اکرم(ص) ارتقای مکارم اخلاق در جامعه بشری است. بنابراین، اخلاق نه‌تنها بخشی از دین، بلکه هدف نهایی بعثت انبیاست.

تمدن نوین اسلامی در سایه معارف و اخلاق اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان در ادامه گفت: تمدن نوین اسلامی زمانی معنا پیدا می‌کند که بر پایه معارف اسلامی بنا شود. معارف اسلامی شامل سه حوزه اعتقادات، مناسک و اخلاق است و از میان آن‌ها، بُعد اخلاقی نقشی تعیین‌کننده در نحوه زندگی، آداب اجتماعی و سلوک فردی و جمعی دارد.

وی تأکید کرد: تمدن اسلامی بدون توجه به اخلاق، صرفاً به ظواهر مناسکی محدود می‌شود؛ در حالی‌که اخلاق و فضایل انسانی می‌توانند روح تمدن نوین اسلامی را شکل دهند و جامعه را به سمت کمال و تعالی سوق دهند.

تأکید رهبر معظ انقلاب بر جایگاه اخلاق در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان با اشاره به محورهای بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، گفت: در این بیانیه، رهبر معظم انقلاب اسلامی یک فصل ویژه را به موضوع «اخلاق و معنویت» اختصاص داده‌اند. شاید در نگاه نخست، برای برخی از افرادی که با معارف دینی و اسلامی آشنایی ندارند، این تأکید قابل توجه و حتی تعجب‌آور باشد اما حقیقت آن است که در نقشه راه ۴۰ سال دوم انقلاب اسلامی، اخلاق و معنویت جایگاهی بنیادین دارد.

رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت افزود: رهبر معظم انقلاب در این بیانیه به عنوان راهبر جامعه اسلامی، مردم را به توجه ویژه نسبت به مسئله اخلاق و معنویت دعوت می‌کنند. این نشان می‌دهد که در طرح تمدن نوین اسلامی، اخلاق نه یک مسئله حاشیه‌ای بلکه یکی از ارکان اصلی پیشرفت جامعه به شمار می‌رود.

زندگی فردی و اجتماعی بدون اخلاق، به تعالی نمی‌رسد

این استاد حوزه علمیه با تبیین ضرورت اخلاق در زندگی روزمره گفت: اگر انسان‌ها بخواهند در کنار یکدیگر زندگی سالم و موفقی داشته باشند، ناگزیر باید از مسیر اخلاق عبور کنند. بی‌توجهی به ارزش‌های اخلاقی، نه تنها جامعه را از مسیر تعالی دور می‌کند، بلکه حتی زندگی فردی را نیز دچار سختی و تلخی می‌سازد.

وی افزود: در ساده‌ترین روابط انسانی از تعامل با همسایه تا روابط خانوادگی میان زن و شوهر و فرزندان، اگر ظرافت‌های اخلاقی رعایت شود، زندگی دنیوی نیز زیباتر، آسان‌تر و شیرین‌تر خواهد شد. از همین رو، اخلاق یکی از ارکان اصیل و پایدار در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

نقش حوزه‌های علمیه در پاسداری از اخلاق و معنویت

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان در ادامه با اشاره به نقش حوزه‌های علمیه در ترویج اخلاق و معنویت اظهار داشت: حوزه علمیه در نگاه همه تحلیل‌گران، خاستگاه، مبدع و زاینده انقلاب اسلامی است. رهبری انقلاب، مرجعیت شیعه و بسیاری از یاران و همراهان انقلاب از متن حوزه علمیه برخاسته‌اند. همان‌گونه که حوزه‌های علمیه نقش‌آفرین در شکل‌گیری انقلاب اسلامی بوده‌اند، امروز نیز باید پاسدار و نگهدار ارزش‌های آن هستند. یکی از مهم‌ترین این ارزش‌ها، توجه عمیق به اخلاق و معنویت است.

رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت در ادامه خاطرنشان کرد: اگر بناست انقلاب اسلامی مسیر خود را به سوی تحقق تمدن نوین اسلامی با موفقیت طی کند، باید مسئله اخلاق در رأس اولویت‌های فکری و فرهنگی قرار گیرد؛ و این مسئولیت بیش از همه بر دوش حوزه‌های علمیه است که «ام‌القرای» معنوی انقلاب اسلامی به شمار می‌آیند.

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان با تأکید بر ضرورت توجه جدی به مسئله اخلاق گفت: حوزه‌ها در مرتبه نخست به موضوع اخلاق اهتمام داشته باشند؛ در سنت دیرین حوزه‌ها، مسئله اخلاق نه تنها در عرصه نظریه‌پردازی، تحقیق و پژوهش‌های علمی جایگاهی ویژه داشته بلکه در عرصه عمل و سلوک شخصی علما و بزرگان نیز به‌صورت عینی و ملموس متجلی بوده است.

وی افزود: هرگاه به دنبال یک عارف یا عالم اخلاقی اصیل هستیم، نگاه‌ها به‌سوی حوزه‌های علمیه معطوف می‌شود؛ زیرا فلسفه وجودی حوزه‌ها، تربیت انسان‌هایی در مسیر اخلاق اسلامی است؛ کسانی که هم در مقام نظریه‌پردازی بتوانند معارف قرآنی و روایی را در حوزه اخلاق تحلیل کنند و هم در زندگی شخصی، نمونه‌ای از عمل به اخلاق اسلامی باشند.

زلالی اخلاق

حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: همان‌گونه که اگر در لیوانی از آب زلال ذره‌ای ناخالصی دیده شود، توجه جلب می‌کند، رفتار طلاب و روحانیون نیز به دلیل جایگاه والای اخلاقی حوزه، مورد دقت و انتظار ویژه مردم قرار دارد. از حوزه که مظهر صفا و تهذیب است، چنین انتظاری داریم. همین حساسیت جامعه، نشانه آن است که حوزه مأموریت و رسالت خود را در رعایت و ترویج اخلاق به‌درستی شناسانده است.

حوزه علمیه؛ چشمه جوشان اخلاق و تربیت

رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت در پایان ابراز امیدواری کرد: به برکت عنایات حضرت ولی‌عصر(عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف) که صاحب حقیقی حوزه‌های علمیه است، امیدواریم چشمه جوشان اخلاق در حوزه‌ها همواره زنده و پوینده بماند. حوزه‌های علمیه در طول تاریخ، بزرگان فراوانی را در مسیر اخلاق و تربیت پرورش داده‌اند و این راه باید با همان روح معنوی و الهی ادامه یابد. استمرار این مسیر، می‌تواند جامعه اسلامی را به الگویی از اخلاق و تربیت انسانی برای تمام جوامع بشری تبدیل کند.

انتهای پیام/