انگیزه شیخ صدوق از نگارش کتاب معانی الأخبار چه بود؟

به گزارش خبرگزاری حوزه، شیخ صدوق کتاب «معانی الأخبار» را به‌منظور روشن‌سازی مفاهیم پیچیده احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام و جلوگیری از برداشت‌های نادرست تألیف کرد.

کتاب «معانی الأخبار» از آثار مهم شیخ صدوق، محدّث بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری، به‌منظور روشن‌سازی و توضیح معنای احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام نوشته شده است.

در روزگار شیخ صدوق، بسیاری از روایات دارای تعبیرات دشوار، واژه‌های چندمعنایی یا ساختارهایی بودند که بدون توضیح و تفسیر، سوءتفاهم ایجاد می‌کردند و حتی گاهی دستاویز مخالفان و تحریف‌کنندگان قرار می‌گرفتند.

همین مسئله سبب شد که شیعیان پرسش‌های خود را درباره این روایات از امامان معصوم علیهم‌السلام بپرسند و پاسخ‌های دقیق دریافت کنند.

شیخ صدوق با جمع‌آوری این توضیحات و تفسیرها، کتاب «معانی الأخبار» را تدوین کرد تا حقیقت و مفهوم صحیح این احادیث برای همیشه روشن بماند.

شیخ صدوق که عمر خود را صرف شنیدن و نقل روایات اهل‌بیت نمود، در این اثر کوشید معنای واژه‌ها و تعبیرات پیچیده موجود در قرآن و سنت را توضیح دهد و مقصود اصلی امامان را برای مردم آشکار سازد.

او این هدف را بر سخن امام صادق علیه‌السلام بنا کرد که فرمودند: «مقصود سخنان مرا بفهمید؛ زیرا هر عبارت چندین معنا دارد و هر کس ممکن است آن را مطابق میل خود تأویل کند.»

همین بیان امام، انگیزه‌ای جدّی برای شیخ صدوق شد تا کتابی بنویسد که معانی دقیق واژگان و مقاصد واقعی احادیث را به مردم نشان دهد و از برداشت‌های نادرست جلوگیری کند.

«معانی الأخبار» در سال ۳۳۱ قمری به پایان رسید و به‌نوعی همچون قاموسی در فهم الفاظ، نکات زبانی و ظرایف موجود در احادیث معصومان عمل می‌کند.

این کتاب پنج بخش کلی دارد که شامل احادیث تفسیری، فقهی، کلامی، اخلاقی و تاریخی است و بسیاری از جلدهای آن به تفسیر واژه‌ها و مفاهیم قرآن اختصاص یافته است.

مجموعه روایات کتاب در ۴۲۹ باب تنظیم شده و در مجموع ۸۳۷ روایت را دربر می‌گیرد. شیخ صدوق در توضیح معنای واژه‌ها ابتدا به قرآن و روایات مراجعه می‌کند و هرگاه توضیح روشنی در آنها نمی‌یابد، از کتاب‌های لغت معتبر مانند «غریب القرآن» و «غریب الحدیث» بهره می‌گیرد.

اهمیت کتاب در این است که با دقت، معنای واقعی تعبیرات دشوار روایی را نشان می‌دهد و برداشت‌های نادرست را اصلاح می‌کند. از همین رو، علما و فقهای شیعه در طول تاریخ آن را یکی از منابع معتبر روایی دانسته‌اند.

در این اثر، موضوعاتی چون معنای «بسم الله الرحمن الرحیم»، «سبحان الله»، حروف مقطعه قرآن، معنای حدیث «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، مفهوم قلم و لوح، یا معنای واژه‌هایی مانند «سنت»، «بدعت»، «رحمت بودن اختلاف امت» و ده‌ها عنوان دیگر به زبان احادیث اهل‌بیت تبیین شده‌اند.

به این ترتیب، «معانی الأخبار» کتابی است که با هدف رفع ابهام‌ها، جلوگیری از تحریف معنا و رساندن مقصود واقعی اهل‌بیت علیهم‌السلام به نسل‌های آینده نوشته شد؛ اثری که تا امروز جایگاه خود را به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین منابع فهم معانی احادیث حفظ کرده است.

منبع:دانشنامه احادیث