حجتالاسلام محمدرضا باقی اصفهانی، از اساتید حوزه علمیه قم، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در ساری به تبیین دیدگاه اسلام درباره «بخل» به عنوان یکی از رذایل خطرناک اخلاقی پرداخت.
وی با اشاره به حدیثی نبوی (س) در کتاب کافی خاطرنشان کرد: رسول خدا (ص) فرمودند: «دست ها سه گونه هستند: دستِ درخواست کننده (سائله)، دستِ بخشنده (منفقه) و دستِ نگه دارنده (ممسکه) و بهترین دست ها، دست بخشنده است.» این روایت پایه اصلی بحث در موضوع انفاق، سؤال و بخل است.
استاد حوزه در شرح این سه قسم یادآور شد: «سائل» کسی است که دست نیاز به سوی دیگران دراز می کند. «منفقه» دستی است که انفاق می کند و چون به دیگران کمک می رساند، «ید العلیا» (دست برتر) نامیده شده و محبوب خداست. اما قسم سوم، «ید ممسکه» است؛ دستی که از روی بخل و شُح، مال را محکم نگه می دارد، نه به افراد واجب النفقه خود می دهد، نه در راه خدا خرج می کند و نه به صدقات واجب عمل می نماید. این فرد، «بخیل» است.
حجتالاسلام باقی اصفهانی با اشاره به آیات و روایات متعدد، در موضوع «بخل» اظهار داشت: قرآن کریم از کسانی سخن می گوید که «یَبْخَلُونَ وَ یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ»؛ خود بخل می ورزند و دیگران را نیز به بخل امر می کنند و نعمت هایی را که خدا از فضل خود به آنان داده، پنهان می کنند.
وی با اشاره به فرمایش امام هادی (ع) که می فرمایند: «الْبُخْلُ أَعْظَمُ الْأَخْلَاقِ» بخل از همه رذایل دیگر بدتر است و حتی امام رضا (ع) آن را «عار» برای انسان می دانند. بخل «جلباب المسکنة» است، یعنی شخص بخیل با اینکه ثروتمند است، مانند یک فقیر زندگی میکند و پیوسته از فقر آینده میترسد، در حالی که خود را با این رفتار به سوی همان فقر میراند.
استاد حوزه علمیه قم بر اساس روایات، بخل «یمزق العرض»؛ آبروی انسان را پاره پاره می کند و باعث می شود حتی نزدیکانِ فرد، پشت سرش بدگویی کنند. همچنین بخل سبب «سوء الظن بالمعبود» میشود، زیرا فرد بخیل گمان می کند اگر انفاق کند، خدا روزیاش را نمی رساند. از دیگر آثار بخل، «تکثر المسبة؛ زیاد شدن دشنام» است؛ یعنی دشمنی و فحش نسبت به فرد بخیل بسیار میشود.
حجتالاسلام باقی اصفهانی تصریح کرد: حضرت امیر (ع) می فرمایند: «الْبَخِیلُ بَعِیدٌ مِنَ اللَّهِ بَعِیدٌ مِنَ النَّاسِ قَرِیبٌ مِنَ النَّار؛ انسان بخیل هم از خدا دور است، هم از مردم و هم به آتش (جهنم) نزدیک». همچنین آن حضرت فرمودند: «لَیْسَ لِبَخِیلٍ حَبِیب؛ فرد بخیل دوست و محبوبی ندارد». زیرا کسی که بخل میورزد، حتی برای نزدیکانش نیز نمی تواند محبتی عملی نشان دهد.
وی افزود: امیرالمؤمنین (ع) در نکوهش بخیل می فرمایند: «عَجِبْتُ لِلشَّقِیِّ الْبَخِیلِ»؛ از بدبختِ بخیل تعجب میکنم! «یُعَجِّلُ الْفَقْرَ الَّذِی مِنْهُ هَرَبَ»؛ به سوی همان فقری می شتابد که از آن می گریخت. «وَ یَفُوتُهُ الْغِنَی الَّذِی إِیَّاهُ طَلَبَ»؛ و آن ثروتمندی را که میخواست، از دستش می رود. «وَ یَعِیشُ فِی الدُّنْیَا عِیشَ الْفُقَرَاءِ وَ یُحَاسَبُ فِی الْآخِرَةِ حِسَابَ الْأَغْنِیَاءِ»؛ در دنیا مانند فقرا زندگی می کند (از ترس فقر آینده) اما در آخرت مانند ثروتمندان (که باید پاسخگوی اموالشان باشند) محاسبه میشود.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه به بیان انواع بخل پرداخت و گفت: امام صادق (ع) فرمودند: «أَبْخَلُ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ بِمَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهِ»؛ بخیلترین مردم کسی است که نسبت به آنچه خدا واجب کرده (مانند خمس، زکات، نفقه واجب) بخل بورزد. همچنین «أَبْخَلُ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ عَلَی نَفْسِهِ بِمَالِهِ»؛ بخیلترین مردم کسی است که بر خودش در مورد مالش بخل میورزد (از زندگی شرافتمندانه محروم میکند) و آن را برای وارثانش ذخیره می کند.
وی افزود: در روایتی آمده «الرِّجَالُ أَرْبَعَةٌ»: مردان چهار دستهاند: ۱. سَخِی: که هم خود میخورد و هم میبخشد. ۲. کَرِیم: که نمیخورد ولی میبخشد (ایثارگر). ۳. بَخِیل: که میخورد ولی نمیبخشد. ۴. لَئِیم: که نه خود میخورد و نه میبخشد (پستترین حالت).
حجتالاسلام باقی اصفهانی در پایان گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در ساری با دعوت به دوری از این رذیله خطرناک، تأکید کرد: با توجه به هشدارهای شدید معصومین (ع) و عواقب دنیوی و اخروی بخل، بر همگان واجب است که از این «درد بیدرمان» به شدت پرهیز کنند. رهایی از بخل، باعث شرافت و بزرگی انسان می شود. باید با انفاق و بخشش، حتی در چیزهای کوچک مانند سلام کردن، روحیه سخاوت و کرامت را در خود و جامعه تقویت کنیم. امام رضا (ع) حتی بخل در سلام کردن را نیز از نشانههای بخل برشمرده اند.
نظر شما