به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از مشهد، حجتالاسلام سیدمحمد امیراحمدی طباطبایی در نشست علمی ـ پژوهشی نمایشگاه پژوهش و فناوری با عنوان «کتابشناسی میراث علمی کهن حوزه علمیه خراسان» که از سوی مؤسسه میراث فقاهت در نمایشگاه بینالمللی مشهد برگزار شد، با اشاره به گستردگی و اهمیت میراث مکتوب علمای خراسان اظهار کرد: بحث کتابشناسی آثار علما و دانشمندان خراسان با وجود اهمیت فراوان، در طول تاریخ کمتر مورد توجه قرار گرفته است و آثار اندکی بهطور اختصاصی به معرفی علمای این منطقه پرداختهاند.
وی گفت: در اواخر دوره قاجار دو اثر مهم با عنوان مشترک «تاریخ علمای خراسان» تألیف شد؛ یکی نوشته عبدالرحمن مدرس آستانقدس(عبدالرحمن شیرازی) و دیگری اثر نوروزعلی بسطامی. این دو کتاب که با فاصله زمانی اندک نگاشته شدهاند، ضمن داشتن همپوشانی، از معدود منابع اختصاصی درباره علمای حوزه علمیه خراسان به شمار میآیند.
پیشینه منابع کهن تاریخ علمای خراسان
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به منابع پیشین گفت: پیش از این دوره، چند اثر محدود وجود دارد که بهصورت غیرمستقیم به احوال و آثار علمای خراسان پرداختهاند. از جمله کتاب «عمل العامل فی أخبار علمای جبل عامل» اثر مرحوم شیخ فضل عاملی که هرچند هدف اصلی آن ثبت اخبار علمای جبل عامل بوده است، اما به دلیل مهاجرت گسترده علمای جبل عامل به خراسان در دوره صفویه، بخشی از شرححال و فعالیتهای علمای خراسان نیز در آن ثبت شده است.
وی افزود: این کتاب چند تکمله دارد که در بخشهایی از آن نیز اخبار و احوال علمای خراسان آمده و از نظر تاریخی ارزش زیادی دارد؛ زیرا اطلاعات بسیاری از علمای مهاجر یا ساکن خراسان تنها در همین منابع باقی مانده است.
حجتالاسلام امیراحمدی طباطبایی با تأکید بر نقش مهم و اثرگذار مرحوم آقابزرگ تهرانی در ثبت تاریخ علمای شیعه بیان کرد: آقابزرگ تهرانی در آثاری همچون «الذریعه الی تصانیف الشیعه»، «طبقات أعیان الشیعه» و «نقباء البشر» حجم وسیعی از اطلاعات مربوط به علما را گردآوری کرده است. ویژگی ممتاز کار ایشان آن است که با سفرهای فراوان به کتابخانههای بزرگ جهان و جستوجوی دقیق در نسخههای خطی، نام و آثار بسیاری از علما را شناسایی کرده که در هیچ منبع دیگری از آنها یاد نشده و تنها در حواشی نسخهها اطلاعاتی از آنان برجای مانده است.
وی تصریح کرد: مطالعه این مجموعهها میتواند ما را با علما و شخصیتهایی آشنا کند که در مشهد و دیگر مناطق خراسان زندگی کردهاند و در منابع دیگر نامی از آنان دیده نمیشود.
منابع معاصر و ضرورت تکمیل گنجینه آثار
این پژوهشگر حوزه با اشاره به دوره معاصر اظهار داشت: در دوران اخیر دو چهره ممتاز، یعنی ملاهاشم خراسانی و محمدحسن حدید حلقوی، در حوزه تاریخنگاری حوزوی آثار مهمی برجای گذاشتهاند. در حواشی کتابهای این دو عالم نیز مطالب ارزشمندی درباره احوال علما آمده است که از منابع قابل توجه این حوزه به شمار میرود.
وی همچنین به کتاب «فرهنگ خراسان» اثر مرحوم افندی اشاره کرد و گفت: در بخش «طوس و نوغان» این مجموعه، تلاش شده تا حد امکان آثار و شرححال علما گردآوری شود؛ اما این اثر به دلیل تألیف توسط یک فرد و رحلت مؤلف، ناتمام مانده و ظرفیتهای آن تکمیل نشده است.
حجتالاسلام امیراحمدی طباطبایی افزود: کتاب «مشاهیر مدفون در آستان قدس رضوی» اثر آقای جلالی و گروهی از پژوهشگران نیز منبعی مهم است که زندگینامه مختصری از علما و بزرگان مدفون در حرم مطهر امام رضا علیهالسلام ارائه میدهد.
وی ادامه داد: یکی از آثار بسیار ارزشمند اما کمتر شناختهشده، مجموعه هشتجلدی مرحوم ساعدی خراسانی است که به تفصیل به شرححال و آثار علما پرداخته و بهلحاظ محتوایی از آثار مهم این حوزه محسوب میشود.
این پژوهشگر حوزه با بیان اینکه در سالهای اخیر دکتر علیرضا نوروزی نیز با تألیف مجموعه «مشاهیر حوزه» ـ که تاکنون سه جلد آن منتشر شده ـ گام مهمی در معرفی علما برداشته است، افزود: این مجموعه نیازمند ادامه و تکمیل است تا بتواند به یک دانشنامه جامع تبدیل شود.
ضرورت احیای نسخههای خطی و ثبت احوال علما
وی با ابراز تأسف از کمتوجهی به ثبت تاریخ و احوال علمای خراسان گفت: یکی از ضعفهای جدی حوزه علمیه خراسان آن است که آثار بسیاری از علما بدون معرفی، تحقیق یا چاپ، در گذر زمان از میان رفته و یا ناشناخته مانده است. اکنون در کتابخانه آستانقدس رضوی گنجینهای عظیم از نسخههای خطی علما وجود دارد که در ادوار مختلف نوشته و به این کتابخانه اهدا شده است؛ اما بسیاری از آنها هیچگاه تصحیح و منتشر نشدهاند.
حجتالاسلام امیراحمدی طباطبایی تأکید کرد: شایسته است، حوزه علمیه خراسان با برنامهریزی دقیق و بهرهگیری از ظرفیت طلاب پژوهشگر، این نسخهها را موضوع پایاننامهها و پروژههای علمی قرار دهد تا پس از تحقیق و تصحیح، در اختیار جامعه علمی قرار گیرد.
وی با اشاره به پیامدهای نبود ثبت تاریخی اظهار داشت: متأسفانه شماری از علمایی که سالها در خراسان زیسته و در حوزه علمیه این منطقه نقشآفرین بودهاند، به دلیل نبود ثبت دقیق امروز یا ناشناخته ماندهاند یا به اشتباه به مناطق دیگر منتسب شدهاند.
این پژوهشگر حوزوی در پایان گفت: امید است خداوند توفیق دهد که بتوانیم در این عرصه خدمت شایستهای به میراث علمی علمای سلف و تاریخ علمی خراسان ارائه کنیم
نظر شما