سایه‌روشن‌هایِ هوش مصنوعی در فرآیند پژوهش 

خبرگزاری حوزه | در حالی که امروزه محققان و پژوهشگران به جهت توسعه فناوری‌های نوین و به خصوص دسترسی آسان به هوش مصنوعی با انبوهی از داده‌ها، ابزارهای تحلیلیِ خودکار و نیز دستیارهای زبانی قوی در راستای انجام فعالیتشان مواجه هستند اما برخی از صاحب‌نظران معتقدند استفاده از هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین در امر پژوهش به خصوص پژوهش‌های ناظر به علوم انسانی، باعث اُفت غنای محتوایی کارشان شده است، با این وجود بی انصافی محض است اگر مزایا و فرصت های هوش مصنوعی در این زمینه را نادیده بگیریم.

ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی قابلیت این را دارند که داده‌های پژوهشی را با سرعتی فوق‌العاده تجزیه‌وتحلیل کنند و زمینه ساز تسهیل در امر تصمیم‌گیری علمی باشند با این حال اتکای صرف به چنین ابزارهایی ممکن است باعث ضعف در قوه‌ی خلاقیت فرد پژوهشگر شود. طبعاً در این فقره، منظور بهره‌گیری بدون چهارچوب و به‌دور از تأمل است از این حیث که محقق و پژوهشگر را از اندیشه‌ی انتقادی و مکاشفه‌ی واقعی مسایل دور کرده و چه بسا او را در ورطه‌ی تکرار بیندازد. تکراری که به هر صورت نمی تواند پاسخی باشد به نیازهای نو به نو جامعه.

بی جهت نیست که برخی اساتید به خصوص در مرحله تولید سوال این نکته محوری را بیان می‌دارند که چنانچه همه پرسش‌ها را ماشین و هوش مصنوعی دسته بندی و تولید کند، خواه ناخواه پژوهش در مدار تکرار مکررات اُفتاده و نمی تواند در نهایت به امر تولید معنا بینجامد.

در این میان باید توجه داشت که هر چند هوش مصنوعی در مرحله‌ی نگارش، ویراستاری و بازسازی متون پژوهشی، ابزار قابل اعتنایی به منظور ارتقای زبان و انسجام متن به شمار می رود اما اتکای صرف به آن، آسیب زاست کما این که هیچ وقت بهترین فرمت هوش مصنوعی نیز قابلیت جایگزینی با اندیشه خلاق و جوّال آدمی را ندارد.

نکته حائز اهمیت دیگر این که بخش قابل‌توجهی از الگوهای هوش مصنوعی برپایه داده‌های عمومی به ارایه خدمت می‌پردازند و حال آن که بروز خطا، نقل‌قول‌ها یا تحلیل‌های غیرمعتبر و ناصحیح چندان دور از انتظار نیست و اینجاست که محقق و پژوهشگر باید با راستی‌آزمایی منابع عرضه شده، صحت و اتقان فعالیت پژوهشی خود را تضمین کند و تازه در این صورت نیز همچنان نیاز به نوآوری در حوزه فکر و اندیشه دارد تا بتواند برپایه اولویت هایی که خود متصور است و یا از او در قالب سفارش خواسته می‌شود، حرف و ایده نوینی عرضه کند که برای جامعه کارگشا باشد.

سید محمدمهدی موسوی