به گزارش خبرگزاری حوزه، دویست و هشتاد و ششمین نشست و پانزدهمین دوره سلسله کرسیهای آزاداندیشی با موضوع «چالشهای نوپدید و الزامات مواجهۀ فعال در گام دوم انقلاب اسلامی» به همت قرارگاه فرهنگی طلوع مهر، انجمن علمی قرآن و تحول علوم ایران و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در این دانشگاه برگزار شد.
حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در این نشست که دومین جلسه از این مبحث بود، با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در خصوص شرایط موجود، اظهار داشت: رهبر انقلاب فرمودند که به جای ماندن در موضع دفاع، باید به سمت برنامههای تهاجم و مواجهه فعال حرکت کنیم. منطق این راهبرد این است که اگر ما صرفاً در موضع دفاع بمانیم، همواره باید منتظر هجوم دشمن باشیم و دائماً فکر کنیم که چگونه پاسخ دهیم. اما اگر ما تهاجم کنیم، دشمن مجبور به دفاع میشود و در موضع انفعال قرار میگیرد.
وی افزود: این وضعیت شبیه اوایل انقلاب است که رویکردی تهاجمی و فعال داشتیم. امروز نیز باید ویژگیها و ماهیت چالشهای نوپدید را بشناسیم تا بتوانیم مواجههای هوشمندانه داشته باشیم. چالشهای امروز با مشکلات گذشته که ریشههای قدیمی داشتند متفاوت است؛ اینها متناسب با شرایط سیاست، اقتصاد و فرهنگ امروز و با هدف ضربه زدن به جمهوری اسلامی طراحی شدهاند.
۱۱ ویژگی ماهوی چالشهای نوپدید در نبرد ترکیبی
عضو هیئت مدیره انجمن علمی قرآن و تحول علوم ایران در ادامه این جلسه، به تبیین و تشریح دقیق ۱۱ ویژگی منحصربهفرد چالشهای مدرن پرداخت و ابعاد مختلف آن را مورد واکاوی قرار داد:
۱. سرعت فوقالعاده و حذف فرصت مدیریت بحران:
وی نخستین ویژگی این چالشها را سرعت بالای وقوع آنها دانست و گفت: حوادث چنان با سرعت رخ میدهند که عملاً فرصت «مدیریت بحران» را از تصمیمگیران سلب میکنند. نمونه بارز این وضعیت، حمله اخیر رژیم صهیونیستی و شهادت فرماندهان مقاومت بود که در یک شب و با سرعتی غافلگیرکننده رخ داد. در چنین شرایطی، اتخاذ رویکرد صرفاً دفاعی محکوم به شکست است؛ هرچند هنر ما در پاسخ قوی بود، اما در اصل ماجرا مورد هجوم واقع شده بودیم. بنابراین سرعت این چالشها ایجاب میکند که به جای انتظار برای حمله، رویکرد پیشدستانه اتخاذ شود.
۲. ماهیت ترکیبی و چندعاملی:
این استاد حوزه دانشگاه با بیان اینکه برخلاف گذشته که مشکلات معمولاً تکعاملی بودند (مانند جنگ که عامل مشخصی مثل صدام داشت)، افزود: چالشهای جدید ماهیتی ترکیبی دارند و عوامل متعددی دست به دست هم میدهند تا طرف مقابل را غافلگیر کنند. در این فضا، ترکیبی از مشکلات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی بهصورت همزمان هجوم میآورند تا قدرت تفکر و تحلیل را سلب کنند.
۳. تزلزل در باورها و ایجاد خطای محاسباتی:
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر سومین ویژگی را هدف قرار دادن مستقیم بنیادهای فکری و ارزشهای جامعه عنوان کرد و اظهار داشت: در گذشته شبهات محدود بود، اما امروز افکار عمومی تحت فشار شدید قرار میگیرند و دچار تناقض و پارادوکس میشوند؛ تا جایی که برخی حتی در حقانیت مسیر انقلاب تردید میکنند.
وی با اشاره به شبهات فضای مجازی تصریح کرد: دشمن شرایطی را القا میکند تا شبهاتی در ذهن افراد ایجاد شود، این تردیدها نشاندهنده یک بحران عمیق اعتقادی است. نسل جوان امروز و برخی دختران ما نه لزوماً از روی لجبازی، بلکه به دلیل فقدان باور عمیق، در مسائلی مانند حجاب دچار تردید شدهاند.
۴. قدرت تخریب بالا و برهمزدن قواعد بازی:
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا با تأکید بر ظرفیت بالای اثرگذاری چالشهای نوپدید گفت: این چالشها قواعد بازی را برهم میزنند. امروز سیستم «امر به معروف و نهی از منکر» دچار اختلال شده و نیازمند احیا و شارژ مجدد است. توزیع قدرت در جامعه جابهجا شده و عامل تأثیرگذار مشخص نیست. سیستمهای نظارتی دولت نیز تضعیف شدهاند؛ نه اینکه ارادهای برای نظارت نباشد، بلکه شدت چالش به قدری است که گویی «برق سیستم نظارت» را قطع کرده است.
۵. درهمتنیدگی ساختاری و اختلال در زیرساختها:
وی ویژگی پنجم را اختلال در شبکه و زیرساختها دانست و افزود: وقتی شبکه مختل شود، قدرت دفاعی سیستم نیز از کار میافتد.
۶. نامشخص بودن منشأ و حذف مرزها:
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر بیان داشت: در گذشته منشأ مشکلات مشخص بود، اما امروز چالشها مرز ندارند. به دلیل گستردگی فضای مجازی و درهمتنیدگی مسائل، مشخص نیست ضربه دقیقاً از کجا وارد شده است. بهطور مثال در گرانیها معلوم نیست عامل اصلی دشمن خارجی است، دوست نادان است یا دلالان سودجو. عوامل متعددی در داخل و خارج دست به دست هم میدهند و سبب واحدی برای مشکلات یافت نمیشود.
۷. هدف قرار دادن هویت و سرمایه اجتماعی:
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا خطرناکترین ویژگی این چالشها را هجوم به تمام هویت دینی، ملی، سیاسی و تاریخی کشور دانست و گفت: وقتی زیرساختهای فکری و اعتقادی مردم مختل شود، نظام مهمترین پشتوانه و سرمایه اجتماعی خود را از دست میدهد.
۸. کثرت عوامل بحرانزا و وضعیت «کما»:
وی با اشاره به هجوم همزمان مشکلات اقتصادی، ناکارآمدی سیاسی و انحطاط اخلاقی گفت: این وضعیت جامعه را به سمت بحران میبرد. بحران در اینجا به معنای وضعیتی شبیه «کما» است که اگر سریعاً از آن خارج نشویم، میتواند جامعه را به سمت نابودی سوق دهد.
۹. پیچیدگی و ابهام در تشخیص دوست و دشمن:
این استاد حوزه و دانشگاه نهمین ویژگی را گم شدن مرز میان تهدید و فرصت دانست و تصریح کرد: ماهیت چالشهای نوپدید به گونهای است که جامعه در تشخیص نیروی مقابل دچار ابهام میشود و نمیداند طرف مقابل دوست است یا دشمن؛ برای کمک آمده یا برای ضربه زدن؟ این ابهام، قدرت تصمیمگیری را فلج میکند.
۱۰. تغییرپذیری و سیالیت مداوم:
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا خاطرنشان کرد: عوامل ایجادکننده چالش لحظه به لحظه تغییر میکنند. گاهی یک فرد عامل است، گاهی آمریکا پشت صحنه است و گاهی اسرائیل نقشآفرینی میکند. این تغییر مداوم ماهیت چالش، قدرت شناخت و تحلیل دقیق را از مدیران سلب میکند.
۱۱. بحرانآفرینی با استفاده از کاتالیزورها:
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در ادامه تشریح این ویژگیها گفت: چالشهای جدید از مسائل کوچک به عنوان سرپل و کاتالیزور برای ایجاد شکافهای عمیق استفاده میکنند. موضوعاتی مانند گرانی یا یک مسئله اجتماعی مثل حجاب، تبدیل به بهانهای میشوند تا دشمن از طریق آنها اصل نظام را هدف گرفته و بحرانهای امنیتی و اجتماعی گسترده ایجاد کند.
انواع مواجهه با چالشها: از تسلیم تا تهاجم
وی در بخش دوم سخنان خود به دستهبندی انواع مواجهه با این بحرانها پرداخت و گفت: سه نوع رویکرد در برابر این چالشها وجود دارد: ۱. تسلیم: مانند برخی کشورهای عربی منطقه که در برابر حملات اسرائیل یا فشارهای آمریکا کاملاً تسلیم هستند و نهایت تلاششان التماس برای عدم حمله است. ۲. دفاع: ایستادگی در برابر هجوم. ایران در این زمینه عملکرد خوبی داشته و هرگز تسلیم نشده است. مثال آن انتقام عینالاسد پس از ترور سردار سلیمانی بود که هیمنه آمریکا را شکست. با این حال، طبق روایات و منطق نظامی، کسی که صرفاً دفاع میکند، پیروز نهایی نخواهد بود. ۳. مواجهه فعال (تهاجم): این همان دستوری است که رهبر انقلاب فرمودند: «حمله به نقاط ضعف دشمن به موازات دفاع مؤثر». در این رویکرد، منتظر حمله دشمن نمیمانیم، بلکه با ابتکار عمل، تهدید را در نطفه خفه میکنیم.
راهبرد «پیشنویسی واقعیت»: تغییر زمین بازی
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا مهمترین راهکار مواجهه فعال را «پیشنویسی واقعیت» و «تغییر زمین بازی» دانست و توضیح داد: اگر در زمینی که دشمن طراحی کرده بازی کنیم، شکست میخوریم، زیرا او قواعد را به نفع خود چیده است.
وی با ذکر مثال تاریخی عاشورا گفت: امام حسین(ع) میتوانستند مانند عبدالله بن عمر در مدینه بمانند و بیعت نکنند، اما ایشان زمین بازی را عوض کردند. امام جنگ را از محیط بسته مدینه به صحنه کربلا کشاندند و با خلق حماسه عاشورا، تاریخ را به نفع حق تغییر دادند. امروز تاریخ اسلام در کاخ یزید روایت نمیشود، بلکه در میدان عاشورا زنده است.
عضو انجمن علمی قرآن و تحول علوم ایران به جنگ خندق نیز اشاره کرد و افزود: در جنگ احزاب، همه دشمنان از یهود و قریش و اعراب متحد شدند تا اسلام را نابود کنند. پیامبر(ص) با مشورت سلمان، خندقی حفر کردند و زمین بازی را تغییر دادند. اما وقتی دشمن از کثرت جمعیت و تجهیزات استفاده کرد و رعب و وحشت ایجاد شد، پیامبر(ص) با فرستادن امیرالمؤمنین(ع) به میدان، معادله را برهم زدند. حضور حضرت علی(ع) و امدادهای الهی (طوفان شن)، محاسبات مادی دشمن را در هم ریخت و آنها را وادار به فرار کرد.
وی در پایان با تطبیق این الگو بر شرایط امروز گفت: دلیل موفقیت ایران در نبردهای اخیر و قدرت بازدارندگی آن، بازی نکردن در زمین دشمن است. اگر میخواستیم با قواعد کلاسیک ناتو و آمریکا بجنگیم، شاید نتیجه نمیگرفتیم. اما ایران با فرماندهی هوشمندانه و استفاده از فناوریهای بومی مانند پهپادها و موشکهای بالستیک، سیستمهای دفاعی چندلایه گنبد آهنین و فلاخن داوود را ناکارآمد کرد.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا خاطرنشان کرد: ما واقعیت میدان را خودمان نوشتیم. عملیات ما بر اساس تفکر بومی و انقلابی طراحی شد، نه بر اساس کتب نظامی غرب. دشمن تصور میکرد میتواند موشکهای ما را رهگیری کند، اما تاکتیکهای ترکیبی ما آنها را غافلگیر کرد. بنابراین، در مواجهه با چالشهای نوپدید اقتصادی و فرهنگی نیز باید از این الگو پیروی کنیم؛ یعنی به جای بازی در زمین طراحی شده توسط دشمن (مانند زمین بازی دلار و تحریم)، باید قواعد بازی را تغییر دهیم و واقعیتها را خودمان ترسیم کنیم.
گفتنی است، ادامه مباحث مربوط به راهکارهای عملیاتی مواجهه فعال در جلسات آتی این سلسله نشستها پیگیری خواهد شد.
نظر شما