کلمات زیادی از کتب فراوانی ، میزبان چشم­هایش شده اندتا حالا خود نویسنده کتاب­های زیادی باشد که کم نظیر است.
از او خواستیم ، دقایقی مهمان ­خبر گزاری حوزه باشد و به سوالاتمان پاسخ دهد، حجت الاسلام والمسلمین حسین واثقی از پژوهش گران سخت کوش حوزه علمیه قم و بر گزیدگان کتاب سال حوزه در دوره های متعدد، از تالیفات فاخر خود و پیشینه حضور شیعه در مکه و مدینه به عنوان اثر منتخب در همایش کتاب سال حوزه می گوید

*با سپاس از پذیرفتن دعوت خبرگزاری حوزه، لطفا در ابتدا گزید ه ای از تحصیلات و فعالیت­های پژوهشی ، تالیفات و تدریس خود بیان کنید .

حسین واثقی هستم بیشترین گرایشم تحقیق، تالیف و پژوهش است.

* تالیفات شما در چه حوزه­ای تمرکز و گرایش داشته است؟

کارهای مختلف و گوناگونی تاکنون انجام داده­ام. از جمله :

• مشارکت در تحقیق و تصحیح حدود سی جلد از آثار بزرگان که بخش عمده­ای از آن تحت اشراف بنده صورت گرفته است.
• نوشتن تعدادی مقاله که از میان آنها حدود ده مقاله­ مهم و قابل توجه است.
• کتابی به زبان فارسی به نام "دعاهای قرآن" با رهنمودهای استاد ارجمندم «حضرت آیت الله حسن زاده آملی» مبنی بر توجه به دعاهای قرآنی، نگارش یافت. این کتاب هشت بار توسط بوستان کتاب چاپ شده و دو ترجمه جداگانه و مستقل به زبان فرانسه داشته است.
• کتاب "جابربن عبدالله انصاری حیاته و مسنده" به زبان عربی در 460صفحه تالیف گردید و 2بار توسط بوستان کتاب چاپ شده است.
• کتاب "جابربن عبدالله انصاری" به زبان فارسی است که زندگی نامه جابر و گزیده­ای از روایات وی را به زبان فارسی در این مجموعه گردآورده­ام. این کتاب نیز 2بار توسط بوستان کتاب چاپ شده است.
• کتابچه "در کوی جانان" شامل دو سفرنامه به عتبات عالیات عراق است که در یک جلد و به زبان فارسی تالیف شده و 2بار توسط بوستان کتاب چاپ شده است.
• "الشیعه فی تاریخ حلب" که به زبان عربی و توسط انتشارات دلیل ما چاپ شده است.
• کتاب عربی "حجة الوداع کما رواها اهل البیت" در 600صفحه و یک بار توسط "مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)" چاپ شده است.
• کتاب "همگام با پیامبر در حجة الوداع" که در حقیقت تحریر و ترجمه همان کتاب عربی، به زبان فارسی است و در 360صفحه توسط انتشارات دانش حوزه چاپ شده است.

*لطفا کمی درباره علت نگارش کتاب "ذخایر حرمین شریفین" برایمان صحبت کنید.

بعد از نگارش تالیفاتی که خدمت­تان بیان کردم، متوجه این موضوع مهم شدم تاکنون به تاریخ تشیع در شهرهای مدینه و مکه که دو مرکز اصلی و پایتخت(عاصمه) جهان اسلام هستند، پرداخته نشده است. همچنین به آثار علمای شیعه و خدماتی که شیعیان عموما و ایران خصوصا، به حرمین شریفین داشته­اند توجهی نشده است.
با توجه به این خلاء، تصمیم گرفتم یک مجموعه کتاب با عنوان "ذخایر الحرمین الشریفین" که در حقیقت به بخش شیعی مجموعه "الموسوعة المکیة المدنیة الشیعی الکبری" می­پردازد؛ تالیف کنم.

* مجموعه ذخایر حرمین شریفین دقیقا پیرامون چه موضوعی نگاشته شده است ؟

"ذخایر الحرمین الشریفین" به خدماتی که ایران و شیعیان به حرمین شریفین داشته­اند می­پردازد. ارتباطات بین ایران و مکه و مدینه، و تاریخ تشیع در مکه و مدینه و همچنین آثار علمای شیعه در مکه و مدینه در این مجموعه مورد بررسی قرار گرفته است.

ما نباید از پرداختن به موضوعات مشترک بین خود(شیعیان) و اهل سنت غفلت کنیم. همانند موضوع مکه و مدینه که اگر بطور کامل به اهل سنت واگذار کنیم، آنها تاریخ مکه و مدینه را آنگونه که می­خواهند تدوین می­کنند.

*ضرر واگذار کردن این مسائل تاریخی به دست وهابیت تا چه حد خطرناک است؟

به هرحال رهاکردن این میدان کار صحیح و شایسته­ای نیست و از سویی حفظ آن برای تحکیم موقعیت شیعیان و تشیع بسیار مفید است. بعضی از شیاطین ممکن است تبلیغات منفی علیه شیعیان داشته باشند که شیعیان به موضوعاتی مانند پیامبر(ص)، مکه و مدینه نمی­پردازند؛ پس لابد کم اعتقادند و یا اعتقاد ضعیفی دارند. برای اینکه این میدان را به سلفی­ها واگذار نکنیم، بسیار شایسته و مناسب است که به اینگونه موضوعات مشترک با اهل سنت بپردازیم تا بر تحیکم موقعیت تشیع افزوده شود.

*آیا تمام این مجموعه بطور کامل تالیف شماست یا افراد دیگری مشارکت دارند؟

بخشی از این مجموعه تالیف من خواهد بود و کار تحقیق و تصحیح بخشی دیگر را من انجام خواهم داد. چون اطلاعات پراکنده­ای که زیاد شناخته شده نیست و ریز موضوعاتش مشخص نیست، تحت یک عنوان خاص جمع می­کنم.

* در مورد ریزموضوعاتی که در این مجموعه به آن­ها پرداخته­اید توضیح دهید.

یکی از ریز موضوعاتی که به آن می­پردازم، موقوفاتی است که در ایران و توسط شیعیان برای مدینه و مکه انجام می­شود. تابحال کسی اینها را تدوین نکرده است. افرادی هم که در کتب خطی خود این مطالب را آورده­اند، عنوانی به این موضوع نداده­اند.

*درباره کتب خطی صحبت کردید. مرجع کار شما چه کتبی هستند؟

بیشتر مواد کار من مخطوطات هستند. در زمینه کار ما، مطبوعات یعنی کتاب­های چاپ شده، جواب نمی­دهد.
دنیای اینترنت دنیای عظیمی است. بعضی دوستان هم یادآوری می­کنند که این موضوع را در اینترنت هم جستجو کنید و من در پاسخ به آنها و شما می­گویم، تابحال کسی به این موضوع توجه نکرده است. این موضوع باید شناسایی و چاپ شود و بعد به اینترنت برسد. پس طبعا مواد کار ما سخت­تر است.به عنوان مثال یکی از کتاب­هایم به نام "المکاتبات المکیه" که در انتظار چاپ قرار گرفته، شامل 90نامه است که بین دربار و علمای صفویه و شرفای مکه رد و بدل شده است. مصدر اصلی این کتاب شصت مجموعه خطی است که من این نود نامه را از آنها پیدا کرده­ام.

*برگردیم به مجموعه "ذخایر حرمین شریفین". هر بخش این مجموعه به چه موضوعی پرداخته است؟

از این مجموعه تاکنون پنج جلد چاپ شده است.

جلد اول شامل سه کتاب است. کتاب اول "خطباء المنبر الحسینی(ع) فی المدینة المنورة" که زندگی نامه هفتاد روضه­خوان امام حسین(ع) است در این دوره صدسال حکومت سعودی، روضه­های زیرزمینی در مدینه برگزار می­کردند. مولف این کتاب «استاد عبدالرحیم حقی» از اندیشمندان در حال حیات شیعه مدینه است. کتاب دوم "قضات مدینة المنوره من الشیعه" که به بیان شرح حال قاضی­های شیعی مدینه پرداخته است. زیرا قضاوت­های رسمی مدینه تا قرن هشتم توسط شیعیان صورت می­گرفت.کتاب سوم به نام "المدینة مستحدفه" شرح و توضیح ستم­هایی است که ظالمان در طی قرون بر شیعیان مدینه روا داشته­اند. موضوع این کتاب بسیار مورد پسند خودم بود و می­خواستم نویسنده این کتاب را که یک دبیر بازنشسته است، به انجام این کار تشویق کنم.

جلد دوم این سلسله به نام "بهجة الجلسا فی تحریف الخمسة اهل الکسا" است که شعر بلند و شیرین و دلنشینی در قالب "ارجوزه" در فضائل پنج تن آل عبا(ع) توسط "خضر بن عطاءالله موصلی" که ادیبی فرهیخته و ساکن مکه بوده، سروده شده است. وی این شعر را در سال996ه.ق سروده و به شریف مکه تقدیم کرده است. من نسخه اصلی این کتاب را در کتابخانه مرحوم "علامه سید محمدعلی روضاتی" که اهدایی شاعر به علامه بود یافتم. این نسخه که با خط خوش و تزیینات ویژه نگارش یافته، همان نسخه­ای بود که به شریف مکه تقدیم شده بود. من آن را مورد تحقیق قرار داده و اعراب گذاری کردم.

*چنین کتبی که در زمان­های گذشته با سختی زیادی نگارش می­یافت، آیا از سوی بزرگان آن زمان، همانند همین شریف مکه مورد تقدیر قرار می­گرفت؟

به نکته خوبی اشاره کردید. همین دانشمند یک اثر بسیار فاخر و ممتازی به نام "الاسعاف" دارد که ابیات شعری "کشاف زمخشری" و "انوار التنزیل بیضاوی" را در آن گردآوری کرده و توضیح داده که این بیت از کدام شاعر است، در چه قصیده ای آمده، به چه مناسبتی سروده شده و... نکته مهم آنکه متصدیان کار فرهنگی در حوزه و در کشور ما بدانند ،شریف مکه ،بخاطر همین کتاب "الاسعاف" به این شاعر هزار سکه طلا جایزه داده بود!

*با توجه به اینکه کل این مجموعه به زبان عربی نگارش یافته، برای ترجمه آن اقدامی کرده اید؟

انشالله این سلسله تا پایان کار ، عربی خواهد بود و برای افراد دانشمند و فرهیخته­ای است که کم و بیش می­توانند از متون عربی استفاده کنند. البته اگر عمری باقی باشد یک تلخیصی از کار به زبان فارسی، برای استفاده افراد نیمه متخصص و عموم مردم تهیه نماییم. ولی ترجمه لفظ به لفظ و تمام این کار برای عموم خیلی جالب نیست.

*آیا این مجموعه به همین پنج جلد ختم خواهد شد؟

هم زمان بخش­هایی از کتاب را برای چاپ آماده می­کنم، مواد بخش­های بعدی را هم آماده دارم. یعنی فکرم حساب شده است و مقطعی نیست که روی یک موضوع کار کنم. موضوعاتی را برای خودم چیده­ام و پرونده­هایی تشکیل داده­ام تا وقتی مطالعه می­کنم هر موضوعی را در خلال کار و مطالعات جمع می کنم و در آن بخش قرار می دهم.
90% پنج جلد دوم آماده چاپ است. و اگر اولیای امور به ما کمک کنند متعهد می­شویم این دوره را به چاپ برسانیم.
البته ادامه این سلسله به پنج جلد دوم نیز ختم نمی­شود. انشالله مجموعه کارم به حساب خودم یک مجموعه پنجاه جلدی خواهد بود. در زمان ما که صنعت چاپ و نشر کاغذی یا دیجیتالی فراهم است، واقعا نباید از توسعه کارها هراسید. مسائلی است که باید شناساند و عرضه کرد تا هرکسی به فراخور حال خود از این مجموعه بزرگ بهره ببرد.

*از اظهاراتتان پیداست برای تدوین این مجموعه سختی­های زیادی کشیده­اید. انگیزتان برای تدوین این کتاب­ها چه بوده؟

اولا من برای اینکه به اینجا برسم، مسیر طولانی را پیمودم و یک مرتبه به اینجا نرسیدم. برایم مهم این بوده، عمری که صرف می شود به کارهای تکراری نگذرد. خلاءها را بشناسیم و برای پر کردن این خلاءها، نیرو و وقت و استعدادمان را خرج کنیم و از انجام کارهای تکراری بپرهیزیم.

زیرا ما نسبت به اهل سنت در اقلیت هستیم. نباید بگذاریم این نیرو و استعدادمان هدر برود. زمینه­های کار نشده زیاد است.
یکی از تالیفات من کتاب "جابربن عبدالله انصاری حیاته و مسنده" است. در آن کتاب «جابر» این شخصیت فوق العاده عظیم جهان تشیع، ماجرای حجة الوداع پیامبر(ص) را به صورت یک حدیث طولانی نقل کرده که در کتب اهل سنت آمده است.
همین حدیث بدون اسناد به جابر، با اسناد به امام جعفر صادق(ع) در کتاب کافی ما آمده و چون خیلی نزدیک بهم هستند، من در دو ستون مقایسه­ای در کتاب مطرح کردم که شباهت این دو حدیث بهم دیده می­شود. از همین رو "حجة الوداع" را به زبان عربی نوشتم و بعد که متوجه کمبود این مطلب در کتب فارسی زبان شدم، آن را به فارسی ترجمه کردم.

برای ما شایسته نیست اهل سنت در ارتباط با "حجة الوداع" ده­ها کتاب نوشته­اند و من در میان آثار شیعی حتی یک اثر هم ندیدم!!

*علت این غفلت تاریخی چیست؟

دلایل مختلفی دارد. مثل ستم و بی­توجهی حکامی که ادعای تشیع می­کردند. یا بی­توجهی بعضی از کسانی که از آنها انتظار می­رفت فرهنگ­بان باشند. البته بزرگی همچون شیخ صدوق که نزدیک 1050سال پیش زندگی می­کرده، کتابی درباره تاریخ مکه داشته است. یعنی هرچه به زمان­های گذشته برمی­گردیم تنوع آثار را در میان تالیفات بزرگان شیعه بیشتر می­بینیم. اما هرچه جلوتر می­آییم درگیری­ها و اختلافات مذهبی و داخلی، ذهن­ها را مشغول کرده و باعث غفلت در پرداختن به خلاءها می­شود.

امیدوارم در زمان ما که یک دولت قوی و نیرومند شیعی استقرار یافته، این خلاء­ها شناسایی شود.

*فضای کنونی حوزه را به لحاظ پژوهشی در چه حد و اندازه­ای می بینید؟ به نظرتان طلبه امروز ما یک طلبه اهل بحث و علم و پژوهش هست؟

در این زمینه حرف زیاد است، ولی به هرحال از یک حوزه به این عظمت و بزرگی که بیش از پنجاه­هزار طلبه و استاد و محقق و مولف در آن هستند، انتظار بسیار بیشتری می­رود. چه بگویم و چه کسی را مقصر بنامم؟
ولی اینقدر بدانید ،کسی امثال بنده را به این راه نینداخت. خودمان جوشیدیم و به این راه افتادیم و به این مسیر کشیده شدیم و انشالله به این مسیر ادامه می­دهیم.

*یعنی این تحقیق کردن دغدغه اصلی شما بود و از سوی ارگانی به انجام آن ترغیب نشدید؟

بله. کسی احوالی از ما نپرسیده و نمی­پرسد.

*فضای پژوهشی فعلی حوزه را چطور می­بینید؟ ما تمایل داریم نقد این فضا را از زبان شما بشنویم.

برای اینکه لغزشی در گفتارش نباشد نیاز به دقت دارد. اگر یک کلمه بگویی؛ فریاد وا اسلاما عده­ای بلند می­شود ،پس ترجیح می­دهم سکوت کنم.

*آیا برای نگارش این کتب از شما حمایتی صورت گرفته است؟

نمیدانم چه کسی باید کمک می­کرده.

*مجموعه تالیفات شما از طرف کجا منتشر شده؟

انتشارات "دانش حوزه" ولی با سرمایه خودم چاپ می­شود.

*بازخورد آثار حضرتعالی در فضای علمی حوزه چطور بود؟ آیا جلساتی در نقد و بررسی آثار برگزار شد؟

چهار کتابم جایزه کسب کردند. کتاب "جابربن عبدالله انصاری" در کتاب سال حوزه؛ کتاب "التراث المکیه" عربی در کتاب سال حوزه و کنگره بزرگداشت «آیت الله مرعشی نجفی»؛ کتاب "حجة الوداع" که کتاب قابل تقدیر وزارت ارشاد و کتاب سال حوزه شد. و کتاب "المدنیات" که کتاب سال حوزه شد.

*پس به نحو غیرمستقیم از شما حمایت شد.

هر طور می­خواهید می­توانید اسمش را بگذارید. حمایت یا غیرحمایت. من ترجیح می­دهم سکوت کنم تا کارم پیش برود.
در آن زمان "المدنیات" تنها کتاب شیعی بود که در جشنواره بزرگداشت مدینه منوره (که در سال2013 این شهر به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام مطرح شد) مطرح شد. ولی کسی توجهی به ما نکرد.

*در راه تالیف این مجموعه افراد خاصی هم به شما کمک کرده­اند؟

در ابتدای "المدنیات" اسم بیست نفر را آورده و تشکر کرده­ام. در "التراث" هم از هفده نفر تشکر کردم. این افراد گاهی یک نسخه خطی به من معرفی کردند، گاهی یک اشتباه کوچک به من تذکر دادند. یک عالم فرزانه­ای که خودش در این کار بسیار قوی بود، بدون اینکه من از او تقاضای کمک کنم و با توجه به اینکه نمی­خواستم تا کار به حد خاصی نرسیده منتشر کنم؛ به من گفت؛ شما کار بزرگی شروع کردید، پس کارتان را بخش بخش چاپ کنید و نگذارید انباشته شود. اگر بعدها به مواد جدیدی برخورد کردید به صورت استدراک در چاپ­های بعدی بگذارید. من هم دیدم فکر خوبی است ،چون ما هرچه جلو می­رویم پیرتر می­شویم و از توان جسمی­مان کاسته می­شود ،از همین رو، مطالبی که تمام مراحل تدوین­شان انجام شده برای چاپ به دست ناشر می­دهیم.

*جایگاه و پیشینه شیعه در نظام فکری و فرهنگی دنیارا چگونه می بینید ؟

شیعه­ واقعا مظلوم است و نادیده گرفته شده است. اگر بخواهم در مقام مقایسه این مطلب را بیان کنم، باید به مهمترین کتاب در تاریخ مدینه که در قرن دهم توسط «سمحودی» به نام "وفا الوفا" نگارش یافته اشاره کنم. نویسنده در این کتاب که بارها چاپ شده، با زیرکی تمام یک کلمه از گذشته شیعه در مدینه ذکر نکرده است.در مقابل فرد دیگری به نام «فرحون المالکی» که از «سمحودی» قدیمی­تر است در کتابی که آن هم درباره تاریخ شیعه در مدینه است بسیار به شیعه بد گفته ولی در عین حال اطلاعات شیعی بسیار خوبی هم در کتابش موجود است. ولی به طور کل خطر آن کسی که چیزی نگفته بیشتر است. به واقع درباره شیعه در این مورد مطلبی نوشته نشده است. ولی با تمام سختی­ها به یاری خداوند متعال امیدوار و مصمم هستم که این کار را ادامه بدهم تا هر مقداری که قدرت و توانم برسد و هرچقدر که بزرگان و نیک اندیشان حوزه و اولیای فرهنگی کشور کمک کنند این کار سریع­تر، کامل­تر و گسترده­تر به انجام خواهد رسید.

*در پایان اگر نکته ناگفته­ای باقی مانده بفرمایید.

کیهان فرهنگی 20یا25سال پیش با مرحوم «علامه شیخ محمدباقر محمودی» مصاحبه­ای انجام داده بود که 40 یا 50جلد آثار شیعه را احیا و تحقیق کرده بود.

ایشان در آن مصاحبه گفته بود من به این نتیجه رسیدم که اگر می­خواهی کارت پیش برود به انتظار زید و عمرو نباش. خودت با توکل برخدا دست به زانویت بگذار و پیش برو من هم بر همین مسیر معتقدم.

انشالله دوستان و برادران ما و عزیزانی که در حوزه به تحصیلاتی دست یافته­اند سعی کنند خلاء­ها را بشناسند و آنها را پر کنند. با حرف کار انجام نمی­شود. متاسفانه الان اشتغال به رسانه­ها به علت جذابیت­شان فراوان شده و این امر موجب وقت کشی گردیده. ما هم که استعداد فوق العاده­ای نداریم و اگر صرف کار دیگری کردیم برای کار اصلی چیزی باقی نمی­ماند. پس باید اهم و مهم کرد تا در کار اصلی به نتیجه برسیم.