انتظار یکی از پُرمعناترین و ارزشمندترین تعابیر در فرهنگ شیعی است که به تصریح روایات ائمه(علیهم‌السلام) و سخن بزرگان، دارای بایدها و نبایدها و نیز برکات خاصی است که سبک زندگی منتظر را متحول می کند، از این رو خبرنگار خبرگزاری «حوزه» تهران در گفتگو با با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعطاءالله ارکیان،  مدرس حوزه و دانشگاه، درباره‌ منتظر واقعی، فضيلت‌‌ها و وظایف او به گفت و گو پرداخته‌ که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد:

* به عنوان نخستین سؤال بفرمایید چرا در قرآن به مسئله ولادت حضرت مهدی(عج) صریحاً اشاره نشده است؟

این سوال در مورد خیلی از اعتقادات نظیر ولایت امیرالمومنین علی(علیه‌السلام) نیز مطرح است. خدای متعال می فرماید «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ» قرآن متشابهاتی دارد و محکماتی. طبق فرموده کتاب، هر کسی که در دل تمایل به انحراف داشته باشد همیشه دنبال بهانه و راه در رو است، از این رو به آیات متشابهه تمسک می‌کند. مشکل جامعه امروزی، کم فهمی یا نفهمیدن نیست؛ بلکه عمل نکردن به فهمیده‌های خویش است. انسان امروزی با اینکه می داند سیگار ضرر دارد، باز استعمال می کند و به فهم خود عمل نمی‌کند چون حاضر نیست پا روی امیال خود بگذارد.

اگر کسی دنبال حق و حقیقت باشد، حقیقت هویداست. با اندک مراقبتی که از دل بکنیم می توانیم رفلکس ها و تشعشع حقیقت را در دل خود بیابیم و همان طور که بوی بهشت از مسافت هزار ساله به مشام می رسد، نور حقیقت نیز از مسافت های دور و لابه لای مشتبهات به قلب خواهد رسید.

نکته دیگر این است که قرآن کریم به خیلی از امور تصریح نکرده و تلویحاً اشاره فرموده است. زیرا این پیامبر خداست که آنها را تفسیر می کند و جزئیات آن را بیان می دارد. مثلاً نسبت به نماز، قرآن صراحتاً اشاره‌ای نکرده است و این پیامبر خدا(ص) بود که تعداد رکعات، اوقات و دیگر شرایط آن را بیان کرده اند. نسبت به خمس، زکات و دیگر امور هم چنین است.

حضرت رسول اکرم(ص) نیز نسبت به ولایت و مهدویت این چنین بوده اند و در تفسیر «اهل بیت» و «ولایت» که در قرآن آمده، جزئیات و تعداد ائمه را با نام و نشان ذکر فرموده اند. مسئله مهدویت در زمان رسول الله(ص) از مسائل بدیهی و ضروری بوده است. با مراجعه به روایات باب، پی می بریم که سئوال مسلمانان از پیامبر خدا، در باره اصل مهدویت نبوده که وجود دارد یا نه؟ امکان دارد یا نه؟ بلکه سئوال مسلمانان از جزئیات و فرعیات مهدی موعود و دیگر مسائل پیرامون آن بود.

نکته دیگر آن که فرض بفرمائید در قرآن تصریحاً نام مهدی موعود(عج) آمده بود. آیا مطمئن بودیم که خنّاسان دست در قرآن نبرند؟؟ شاید تعجب کنید، ولی جهت تقریب به ذهن مطلبی را خدمتتان عرض می کنم. برخی از طایفه مسلمان هستند که برای توجیه برخی کارهای یزید و معاویه، نسبت های ناروائی به بزرگان دین می زنند تا از این طریق، کارهای آن دو را توجیه کنند. مثلا برای اینکه ولایت دست اهل بیت نیفتد، گفتند «إنّ الرجل لیهجی». در قبال این افراد، اگر قرآن در مورد ولایت و مهدویت آیات صریح داشت، چه تضمینی بود مورد دستبرد و توهین امثال این ها واقع نشود؟ در صورتی که مطالب در پرده و تلویح گفته شود، منحرفین مشغول تحریف و تاویل می شوند نه حذف اصل آیه.

ولی با این حال اگر کسی چشم تار و دل تیره را از غبار معصیت بشوید، آیات مصرّح در قرآن را خواهد دید.

* بنابر تصریح روایات، در عصر ظهور، عقل های مردم کامل شده و حتی تعبیری وجود دارد مبنی بر اینکه حضرت حجت(عج) بر سر مردم دست می کشند، این کمال عقل به چه معناست؟

در اصول کافی، اوائل این کتاب شریف، روایتی است از امام باقر(ع)، چنین نقل شده است «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُم‏». مسلماً امام در این حدیث از درِ کنایه سخن فرموده اند. امکان هم دارد که کنایه نباشد و بخاطر اینکه معارف بلند در قالب الفاظ نمی گنجد، امام با این الفاظ بیان کرده اند. در هر صورت تفسیر این کلام را باید از علماء و اهل حرم و محرم اسرار پرسید. ملاصدرا با نگاه فلسفی که داشت، در ذیل این حدیث گفته است؛ طبق حرکت جوهری همه موجودات به سمت کمال در حرکتند. نفس انسان ها از همان ابتدای خلقت در لطافت و قبول حقایق و استعداد داشتن، سیرِ صعودی دارد. نتیجه این حرف این است که در آخرِ زمان، این حرکت به هدف خواهد رسید و عقل ها کامل خواهند شد. شاید بنده متوجه فرمایش ملاصدرا نشده‌ام! لکن صدرالمتالهین از ظن خود و با نگاه مخصوص خویش به حدیث نظر داشته است. قبول دارم فلسفه در این زمینه خیلی حرف برای گفتن دارد، لکن نمی توان ادعا کرد که مراد حدیث، همین است.

به نظر می رسد اگر همین نگاه ساده و عوامانه خود به حدیث را داشته باشیم، بیشتر و بهتر متوجه منظور حدیث می شویم تا اینکه ذهن خود را در پیله فلسفه محدود کنیم و به حدیث نگاه کنیم. در هر صورت، جامعه آن زمان، به اندازه ای از درک و شعور خواهد رسید که خیلی از مسائل را بفهمند. تجارب مدنی و اجتماعی به اندازه‌ای خواهد شد که انسان ها متوجه خیلی چیزها شوند. اتفاقا فلسفه بعثت انبیاء و رسولان، همین ترقی فکر و اندیشه بشری است. انبیاء آمده اند انسانها را از بدویّت به مدنیّت برسانند. ائمه نیز هکذا و در همین راستا علماء صالحین.

* حوزه‌های علمیه چگونه و با چه راهکارهایی می‌توانند فرهنگ مهدویت را در بین توده‌های مردم و دیگر مستضعفین جهان تبیین کند و زمینه ساز ظهور و استقرار حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) باشد؟

مسئله مهدویت و انتظار منجی جهانی، قِوام عقائد شیعه است و این رمز پایایی و پویایی تشیع است. شیعه بر خلاف برخی ادیان، منتظر مصلح جهانی است و این انتظار و امید باعث نشاط و سرزندگی است. لذا طلاب و روحانیون باید نسبت به مهدویت اهتمام داشته باشند و با تبیین معارف الهی، فرهنگ انتظار را در جامعه نهادینه کنند.

حوزه علمیه نیز باید در این راستا، برنامه ریزی داشته باشد. رشته تخصصی مهدویت و مراکز مخصوص به آن را راه اندازی کرده و طلاب متخصص پرورش دهد. جای تاسف است که در یکی از دانشگاه های کانادا، پایان نامه های دکترای مربوط به مهدویت‌شان بیش از پایان نامه های مهدویت حوزه علمیه قم است. در قبال پایان نامه ها و مطالبی که بر علیه این مساله نوشته می شود، باید مسائل مربوط به آن تبیین شود. ما طلاب باید به قدری مسئله امام زمان و انتظار را تبیین و نشر کنیم که روزی برسد نیمه شعبان، مثل عاشورا در کوی و برزن هویدا باشد. دشمن روی مساله انتظار کار می کند و با ایجاد شبهات، در صدد تردید افکنی در عقائد است.

* بارزترین ویژگی های منتظران ظهور از منظر حضرت مهدی(عج) و اهل بیت(علیهم‌السلام) چیست؟ و چه وظایفی را در عصر غیبت بر عهده دارند؟

امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند «من سرّه ان یکون من اصحاب القائم فلینتظر و لیعمل بالورع و محاسن الاخلاق»؛ یعنی هر کسی که می خواهد از اصحاب آن حضرت باشد لازم است که انتظار بکشد. انتظار و احساس نیاز به امام زمان، اولین شرط و قدم یک منتظر واقعی است. انتظار به معنی دست روی دست گذاشتن نیست. این همان اشتباهی بود که فرقانیون کردند. این انتظار، خود محرک است نه مخرب. به همین خاطر امام صادق(علیه‌السلام) در حدیث دیگری، انتظار را افضل اعمال امت رسول الله(ص) می دانند.

امام صادق(علیه‌السلام) خصوصیت دوم را عمل به تقوا می دانند. هر کسی تقوا را رعایت نکرد نباید از وصل و وصال یار سخن بگوید. و حسن خلق و نیک خویی شرط سوم است. درباره حسن خلق احادیث فراوانی داریم. این هم جزو همان احادیثی است که اهمیت خوش اخلاقی را می رساند.

آماده سازی زمینه برای ظهور، مهم ترین وظیفه یک منتظر است. بدین معنی که اولاً معرفت خود را نسبت به امام زمان(عج) بیشتر کند و ثانیاً با تبیین شأن، منزلت و اهمیت وجود امام زمان(علیه‌السلام)، احساس فقر و نیاز به امام را به مردم منتقل کند. زیرا تا مردم احساس نیاز به امام و وجود نازنین آن حضرت نکنند، ظهوری نخواهد افتاد. کتابی است تحت عنوان «آثار اعتقاد به امام زمان» از آقای قندهاری که بر خلاف کتاب «دادگستر عدالت» که خواسته با رویکرد عقل گرایانه بنویسد، کاملا نقلی و روائی است و می توان در صورت نیاز، به جوانان معرفی کرد.

* به نظر شما، زنان عصر ظهور چگونه می توانند در نهضت جهانی حضرت حجت (عج) شرکت کنند؟

تبیین معارف مهدویت و تعالیم انتظار، مختص جنسیت خاصی نیست. کما اینکه در نهضت و قیام حضرت صاحب الزمان نیز نسوان حضور دارند. در احادیث تعداد زنانی که در رکاب آن حضرت هستند، 13 عدد و در برخی 50 نفر آمده است نظیر ام ایمن، حضرت مریم و آسیه.

جامعه پیش از ظهور جامعه ای آکنده از فساد و بی بندوباری اخلاقی است و از فسادهای رایج آن زمان همجنس بازی است به صورتی که جنبه قانونی پیدا می کند و به آن رسمیت داده می شود  و اگر کشوری زیر بار این فساد اخلاقی نرود بدان اعتراض کرده و مورد تمسخر واقع می شود.حال اگر زنان جامعه اسلامی در احیای فرهنگ ناب اسلامی بکوشند و عرصه را برای فعالیت های انحرافی تنگ کنند و با پرکردن خلاهای معنوی فرزندان و خانواده مانع به انحراف کشیده شدن آنان شوند بسیاری از معضلات اجتماعی و ضد دینی حل خواهد شد .آنان با فرهنگ سازی و فعالیت در عرصه های مختلف می توانند مانع گسترش تاریکی زنان آخر الزمان شوند و زمینه را برای ظهور منجی موعود فراهم آورند.

نکته مهم در زمان غیبت و آخرالزمان این است که انسان باید مراقب خود و خانواده اش باشد تا مبادا اسیر شیاطین گمراه کننده گردد، بنابراین تنها راه نجات از همه خطرات و بدعت ها پناه بردن به خداوند، قرآن و عترت است.

* به نظر شما، آیا برگزاری جشن های شادباش ولادت امام زمان(عج) در نیمه شعبان نیز در پروسه انتظار جای می گیرد؟

قبلا نیز در عرائضم گفتم که ما باید با تبیین معارف الهی، کاری کنیم که نیمه شعبان در بین مردم نهادینه شود و روزی متفاوت با بقیه ایام باشد. برگزاری جشن های نیمه شعبان از شعائر الهی و تبلیغ آموزه انتظار و مهدویت و تکریم آن است. با هدایت این جشن‌ها، می توان آثار مثبتی از این جشن ها و شعف ها برداشت کرد. از سوی دیگر در مراسمات و جشن ها، باید جلوی انحرافات فکری و رفتاری را گرفت. نباید اجازه داد با عقائد مردم بازی شود. در هر صورت این جشن ها محترم هستند. طبیعی است که باید هنجارهای اجتماعی و دینی در این مراسمات مراعات گردد.

گفتگو: مهدی زارعی