به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، حجت‎الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، عصر امروز در پنل تخصصی اولین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم گفت: تعریف منتخب ما از دانش سیاستگذاری آن است که یک تلاش نظام مند به منظور تصمیم گیری و انجام فعالیت های بنیادی که به شکل گیری ماهیت و چگونگی و چرایی اقدامات می انجامد.

وی افزود: بر اساس این تعریف از سیاستگذاری این اصل را مطرح کردیم که این دانش همیشه در یک مدل های پایه قابل عرضه است؛ یعنی یک دستگاه  سیستماتیک است که شناسایی حوزه های سیاست گذاری و انجام این گردش کار نیز نیازمند یک مدل پایه است.

حجت‎‏الاسلام والمسلمین سبحانی بیان کرد: سوال این است که دانش سیاست گذاری در منظومه دانش های انسانی و اسلامی در چه جایی قرار گیرد؛ دراینجا باید یک طبقه بندی دیگر ارایه کرد؛ معتقد هستیم که کل دانش ها باید دارای یک طبقه بندی نظام وار داشته باشند.

وی گفت: این دانش ها در سه لایه دانشی قابل تقسیم هستند که شامل دانش های نظری، پایه و کاربردی هستند؛ دانش هایی که مبانی ،مفاهیم بنیادین و اصول اساسی را تعیین می کنند را در حیطه دانش های نظری قرار می دهیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهارکرد: این دانش های نظری در ذیل دانش های پایه قرار می گیرند؛ دانش های پایه نیز به تبیین و توصیف مناسبات و معادلات عینی می پردازند و نسبت ها را در قالب قواعد و معادلات عینی می پردازند.

حجت‎الاسلام والمسلمین سبحانی بیان کرد: حوزه سوم نیز دانش های کاربردی هستند؛ این دانش ها دانش هایی هستند که با بهره گیری از برون داد دانش های نظری و پایه یعنی با استفاده از مفاهیم و مبانی از یک سو و معادلات ذهنی به ارایه راهکارهای برای بهبود وضعیت موجود به سمت مطلوب می پردازند.

مدیر بنیاد امامت گفت: دانش های کاربردی، چند رشته ای و بینارشته ای هستند؛ این دانش ها از مجموعه حوزه های مختلف بهره می گیرند چون ناظر به موضوعاتی هستند که نسبت ها و ارتباطات مختلفی دارند؛ دانش های مهندسی و علوم فنی و پزشکی و... حوزه هایی هستند که وقتی موضوعی مطالعه می کنند، خود موضوع دارای ابعاد مختلف است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهارکرد: این دانش هاکاملا تجویزی هستند؛ همچنین این دانش ها به صورت پنهان و غیر مستقیم هم مفاهیم نظری و پایه را درون خود دارند و هم از معادلات عینی استفاده می کنند ولی این دانش ها را به عنوان پیشفرض مفروض می دارند.

حجت‎الاسلام والمسلمین سبحانی بیان کرد: از دیگر ویژگی های دانش های کاربردی آن است که واقعیت های عینی دارای تحول و تغییر وشتاب را مورد بررسی قرار می دهند.

وی گفت: سیاست گذاری عمومی یک دانش کاربردی است که بدون دانش های پایه هرگز به سرانجام نمی رسد و امروز در دانش سیاست گذاری مفروض است که مبانی فلسفی و الهیاتی و دانش های محض در این حوزه حضور فعال دارند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهارکرد: دانش سیاستگذاری ایدئولوژی محور و ارزش پایه است و اختلاف سیاستگذاران حوزه نظریه پردازی و کسانی که در حوزه اقدام، کار سیاست شناسی می کنند به همین مبانی و اصول پایه بستگی دارد.

حجت‎الاسلام والمسلمین سبحانی بیان کرد: دلیل آن است که از یک سو به میزانی که دانش سیاست گذاری به ما ارجاعاتی در حوزه سیاست گذاری می دهد کاملا بر اساس انگاره های ذهنی خود به داوری می پردازیم.

وی گفت: اولین گام در حوزه سیاستگذاری، توصیف مساله است؛ اصل اینکه چه چیزی را مساله بدانیم، ارزش پایه و بر اساس فلسفه و نظام ارزشی ما است؛ سقط جنین در دو جامعه مساله است، ولی مثلا در آمریکا به این مساله به دنبال برداشتن ممانعت سقط را مطرح می کنند ولی در ایران بیان می شود که چرا این مساله باید انجام شود؟

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهارکرد: همچنین به میزانی که در حوزه سیاستگذاری از معادلات ارزش پایه استفاده می کنیم، نوع سیاست گذاری ما نیز تابع یک نگرش ایدئولوژیک می شود؛ نکته دیگر حوزه تجویزات سیاست گذاری دارای اهمیت می شود.

وی گفت: پیش فرض اول سیاست گذاری آن است که با واقعیتی سروکار داریم که دائما در حال جابجایی است و اندازه ناپذیر هستند و عوامل درونی و بیرونی وجود دارد که ناشناخته هستند؛ همچنین ما می توانیم این فرایند مبهم را تحت مدیریت و کنترل داشته باشیم؛ بر این اساس مدل هایی ارایه می شود که چگونه می توان این واقعیت پر مساله دارای نرخ شتاب بالا را در این مدت شناسایی و علت یابی و اقدام شناسی کرد و در یک چرخه شناسایی مساله و انتخاب اقدامات و بارخوردگیری این سیستم را در یک مدیریت راهبردی به کار گرفت.

علم بر آورنده نیاز جامعه، علم اسلامی است

در ادامه این پنل تخصصی حجت‎الاسلام والمسلمین الویری عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: دو پیش فرض در حوزه سیاستگذاری اسلامی وجود دارد که اولین آن مرتبط به مفهوم اسلامیت علم است.

وی افزود: علم بر آورنده نیاز جامعه اسلامی از نظر من، علم اسلامی است؛ در نگاه بنده جغرافیا تاثیری در اسلامیت علم ندارد و اگر علمی که از کشور کفر می آید و نیازهای جامعه اسلامی رارفع می کند را می توانم علم اسلامی دانست.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: سیاستگذاری به مفهومی به مفهوم تصمیمات ایجابی و سلبی برای حل مسایل فرهنگی و غیر فرهنگی جامعه است؛ تصمیم سلبی، اعم از سیاست و عدم سیاست است.

این استاد دانشگاه گفت: سیاست گذاری بدون ایدئولوژی نیست؛ اگر مساله را بر اساس وضع مطلوب تعیین کردیم، سیاست گذاری مطلوب فرهنگی کرده ایم.

حجت‎الاسلام والمسلمین الویری بیان کرد: پیش فرض دوم، اعتقاد به ارزش دار بودن تمدن اسلامی است؛ ما تجربه پیشین مسلمانان را ارزشمند می دانیم زیرا این فهم مسلمانان در عمل موفق عمل کرده است که این تجربه را شایسته اعتنا و فهم می دانیم.

وی افزود: در کنار منابع شناخته شده ای که برای فهم وجود دارد که شامل قرآن و روایات و عقل و اجماع هستند در کنار عقل و اجماع، عنصر تاریخ را نیز پیشنهاد می کنیم که شامل تاریخ مسلمانان است.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: در این مدل اسلامی سازی تاریخ را به میان می آوریم و یک فضای مطالعه برای اندیشیدن و واکاوی و بررسی را پیشنهاد می دهیم که به شدت از آن غفلت داشته ایم.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: بر این اساس اولین گامی که باید برداشت، بازخوانی مفهوم مساله است؛ یعنی در مفهوم مساله به این مطلب اشاره شد ولی این مساله واضح است که سیاستگذاری از مساله آغاز می شود ولی درک موجود از مساله در دانش سیاستگذاری را باید مورد درنگ قرار دهیم؛ این درک از مساله دارای مقداری از ره زنی است؛ یعنی با شروع فرایند سیاستگذاری از مساله دچار تناقضاتی نیز می شویم.

حجت‎الاسلام والمسلمین الویری بیان کرد: در تعریف مساله، خاستگاه مساله را به سه قسمت تقسیم می کنیم؛ واقعیت ها می توانند خاستگاه مساله باشند ولی منحصرا مد نظر نیستند؛معیار تشخیص در واقعیت ها، فرد سیاست پذیر است؛ مردم، مشکلات اقتصادی و مسایل خانوادگی را حس می کنند و آن را مساله خود می دانند.

وی افزود: در کنار آن، پیشنهادداریم که آرمان ها باید به عنوان خاستگاه مساله مد نظر قرار گیرند؛ اگر اسلامی می اندیشیم، آموزه های قرآنی برای ما راه گشا و بسیار مهم هستند و قطعا چیزی جز این نداریم؛ آرمان ها نیز خاستگاه استخراج مساله هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: معیار تشخیص آرمان ها، سیاست گذار است؛ ولی مستقل از بررسی واقعیت عینی است؛ به راحتی می توان نظم اجتماعی را از قرآن برگرفت؛ خاستگاه سوم، آرمان معطوف به واقعیت است، یعنی منویات قرآن را چگونه در محیط ایران می توان اجرا کرد.

وی در پایان گفت: شیوه تشخیص و تعیین مساله، القای مساله بودن از سوی سیاستگذار به سوی سیاست پذیر است؛ سیاست گذاری نیز باید مطلوب مردم باشند و مردم نیز آن را بپذیرند؛ وقتی مساله از آرمان ها خارج شود و سیاست های سلبی و ایجابی گرفته شود، قطعا با شکست مواجه می شویم؛ القای مساله بودن به مردم و همگام کردن مردم گام مهمی در جهت کامیابی سیاست ها در میدان عمل بود که متاسفانه در بسیاری از اوقات انجام نشد.

تحقق دولت اسلامی از نظامات برآمده ازارزش های دینی حاصل می شود

محمد حاجی لویی دبیر این کنفرانس علمی نیز با ذکر این مطلب که فرایند این همایش از بهمن ماه سال گذشته آغاز شد گفت: در این کنفرانس 18 عرصه مد نظرقرار گرفت.

وی افزود: دو پنل طی روزهای 24 و 25 بهمن ماه در قم بررسی می شود ولی 16 کمیته دیگر در روزهای 13 و 14 دی ماه د رتهران برگزار شد؛ برای برگزاری این دو پنل با مجموعه های فعال در قم ارتباطاتی گرفته شد.

حاجی لویی گفت: در این همایش به دنبال یک جریان سازی علمی در حوزه سیاست گذاری و امور حکمرانی هستیم؛ مساله ارتقای کارآمدی نظام اسلامی یک مساله جدی است و امروزه بسیاری از نخبگان و خبرگان نظام اسلامی به این مساله می پردازند.

دبیر کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی بیان کرد: تحقق دولت اسلامی اگر به عنوان یک هدف منظور شود قطعا نیازمند نظامات حاکمیتی است که این نظامات نیز برآمده از ارزش های اسلامی و انقلابی و اقلیمی خواهد بود.

وی گفت: تفاوتی که در این همایش به دنبال آن هستیم آن است که جریان سازی علمی در حوزه ایجاد نظامات حاکمیتی برآمده از ارزشها بدون دست دادن و همراهی سه بخش شامل حوزه، دانشگاه و نهادهای حاکمیتی و مدیران حاکمیت قابل تحقق نیست.

دبیر کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی تصریح کرد: در این همایش تلاش کردیم که تمهید سه ضلع انجام شود؛ در این کنفرانس بیش از 200 عضو هیئت علمی دانشگاه ها عضو شورای علمی این کنگره ها هستند و بیش از 20 دانشگاه دارای برنامه و هدف در این حوزه و 30 اندیشکده مطالعات راهبردی و 20 مجموعه دولتی نیز این کنفرانس را همراهی کردند.

حاجی لویی اظهارکرد: اصرار ما آن بود که این دو کمیته در قم برگزار شود که ضلع حوزویان تقویت شود؛ منظور از حوزویان، متن و بطن حوزویان است نه تنها بخش خاصی از طلاب که در بخش حاکمیتی طرف مشورت هستند.

وی گفت: اگر دل در گروه تحقق دولت اسلامی داریم باید متن حوزه به شکل اتم و کامل این ضلع سوم را ایجاد کند؛ خوشبختانه مراکز حوزوی نیز حمایت خوبی از این برنامه داشتند.

علم را می توان به دو عرصه دینی و غیر دینی تقسیم کرد

حجت الاسلام والمسلمین میرباقری در این کرسی علمی، با ذکر این مطلب که فقه نظامات سابقه چندانی ندارد گفت: شهید صدر، اولین کسی بود که به شکل دقیق این مطلب را مطرح کرده است.

وی افزود: ایشان با توجه به مساله مبتلابه جامعه اسلامی در دوران ایشان که بیان می کردند که مساله نظامات مساله مستحدثه این روزگار است به این موضوع پرداختند؛ به همین منظور برای مقابله با این مقیاس برنامه ریزی دشمن ایشان طراحی فقه نظامات از جمله اقتصادی و سیاسی را انجام دادند و در هر دو زمینه نیز آثاری از ایشان باقی مانده است.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی بیان کرد: فقه نظامات عمدتا در حوزه مباحات مطرح است ولی فقه سرپرستی یا فقه حکومتی به دنبال مدیریت تکامل اجتماعی است.

وی گفت: تفقه دینی اگر ناظر به سرپرستی اراده های اجتماعی بود، همان فقه حکومتی است؛ فقه سرپرستی فقهی است که علاوه بر اینکه عرصه های مختلف اجتماعی را به صورت یک نظام بهم پیوسته بزرگ می بیند، تکامل به این نظام را نیز منظور نظر دارد.

استاد حوزه بیان کرد: حال اگر فقه شناخت احکام مستقل از هم، فقه معطوف به نظام و فقه ناظر به تکامل اجتماعی را سه شکل فقه بدانیم نیازمند تقسیم بندی های جدید هستیم؛خط مشی گذاری را سیری که مجموعه حکومت برای تعیین اهداف معین حکومت دارند تعریف کرده اند.

وی افزود: همچنین مدل نوسازی حکومت و بهینه سازی رفتار حکومت برای تحقق اهداف نیز در این زمینه بیان شده است؛ گمان می رود که خط مشی گذاری را اگر یک علم بدانیم، از یک سو زیرمجموعه علم مدیریت دولتی است، یعنی ناظر به اداره کلان جامعه است که ماموریت دولت ها است و برای اینکه این ماموریت محقق شود، از علوم مختلفی استفاده می شده است و مدیران با استفاده از این دانش ها برای تغییر وضعیت و بهینه سازی برنامه حکومت تدبیر می کردند.

حجت‎الاسلام  والمسلمین میرباقری یادآورشد: تدریجا به این مقوله توجه شده است که این علوم، برای اداره جامعه کافی نیستند بلکه نیازمند یک عقلانیت و نرم افزاری داریم که حلقه واصل این دانش ها و برنامه ریزی باشد.

وی افزود: از یک سو وقتی برنامه ریزی برای اداره یک جامعه در حوزه توسعه هماهنگ ارتقا پیدا کرد و در دوره اخیر که این توسعه به توسعه فرهنگی تعبیر می شود که توسعه را تک بعدی نمی انگارد، به این نتیجه رسیدند که در برنامه ریزی برای توسعه باید ابعاد مختلف را با هم ببینند و به همین خاطر رشته هایی چون اقتصاد و مدیریت و... کافی نیست بلکه باید سیاست های فرهنگی را در حوزه اقتصادی نیز مفروض داشت.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی بیان کرد: نکته دیگر اینکه این توسعه معطوف به تکامل اجتماعی باشد؛ همچنین نیازمند یک علم میان رشته ای شد که از محصولات علوم استفاده کند و تدابیر جامعی که ناشی از علوم مختلف باشد را پوشش دهد.

وی گفت: پس از این رویکرد طبقه بندی علوم نیز تغییر کرد و فرادست علوم دیگر نیز قرار گرفتند؛ نمی توانیم این علومی که ناظر به یک ساحت هستند را دراختیار مدیران قرار دهیم و بگوییم که خودتان باید تدبیر کنید؛ د راین عرصه یک خلا نرم افزاری وجود دارد.

حجت‎الاسلام والمسلمین میرباقری اظهارکرد: وقتی نگاه ما به سمت مجموعه نگری پیش می رود و نگاه سیستمی و ظرفیت مطالعه ما ارتقا پیدا می کند، نیازمند یک سری رشته هایی هستیم که موضوعی متفاوت تر وکلانتر داشته باشند.

وی افزود: نکته دیگر آن است که آیا این دانش یک دانش ایدئولوژیک است یا فراایدئولوژیک؟ جریان های مارکسیستی با اینکه بر اساس مکتب لیبرال دموکراسی، خلق دانشی انجام شود کاملا مخالف هستند.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی بیان کرد: برخی به هیچ عنوان به علم ایدئولوژیک قائل نیستند و معتقد هستند برای رسیدن به تصمیمات مشترک عقلانی در جامعه جهانی باید این تصمیمات را از تاثرات فرهنگی و دینی برهانیم.

وی گفت: آنها علم را ناظر به فهم واقع وغیر دینی می پردازند و علم دینی را اصلا قبول ندارند زیرا مدعی هستند که علم ماهیت دینی ندارد و بیان می کند که به جای تصمیمات ایدئولوژیک تصمیماتی بر اساس علم و تعقل اتخاذ کنیم.

حجت‎الاسلام والمسلمین میرباقری اظهارکرد: نقطه مقابل این تفکر نیز آن است که همه علوم دارای جهت هستند؛ یا اینکه حداقل در حوزه علوم انسانی می توانیم بیان کنیم که این علوم خصلت ایدئولوژیک دارند.

وی افزود: علوم انسانی در طبقه بندی مدرن زیر مجموعه علوم طبیعی و مادی و تجربی هستند زیرا وقتی قواعدمادی حاکم شد چنین مسایلی نیز رخ می دهد؛ فلسفه حیات نیز ذیل فلسفه فیزیک تعبیر می کنند.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی بیان کرد: اگر ما بخواهیم طبقه بندی علوم را طراحی کنیم قطعا جایگاه علوم انسانی از علوم تجربی و پایه بالاتر خواهد بود و علم خط مشی گذاری بالاتر از علوم پایه خواهد بود ولی در طبقه بندی های معمول چنین عنصری را شاهد نیستیم.

حجت‎الاسلام والمسلمین میرباقری اظهارکرد: اگر علوم را ناظر به مدل های برنامه ریزی و فهم معادلات تقسیم کنیم، دانش خط مشی گذاری قاعدتا ذیل علومی قرار می گیرد که معطوف حاکم به برنامه است.

وی افزود: حال سوال مطرح می شود که آیا این علم، ایدئولوژیک است یا خیر؟ در این بین اختلافات متعددی وجود دارد؛ رویکرد فرهنگستان علوم اسلامی آن است که مطلق علوم دینی و غیر دینی است؛ یعنی اگر معرفت بشری را دینی و غیر دینی نمی دانیم به هر ساختی که تعلق بگیرد می توانیم آن را بازشناسی کنیم.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی عنوان کرد:اگر معرفت شناسی را به معرفت دینی و غیر دینی تقسیم نکنیم نمی توانیم بگوییم که در حوزه علوم انسانی علوم دینی وغیر دینی چیست؟ می توان عالم را مومنانه و یا غیر مومنانه درک کرد؛ نه ذاتا علم را دینی می دانیم و نه ذاتا سکولار؛ یعنی علم و معرفت دارای دین و غیر دینی باشد.