به گزارش خبرگزاری حوزه، این روزها در میانه ماه ضیافت الهی قرار داریم؛ ماهی که در درون خود برترین روزها و شب ها را جای داده و بدین وسیله سفره ی پرتنعم پروردگار به سوی بندگانش از هر زمان دیگری پهن تر و فراخ تر گردیده است.
ماه مبارک رمضان از منظر و جنبه های گوناگون یک ماه فوق العاده به شمار می رود، چه آن که به عنوان بهترین موسم بندگی و تقویت معنویت، حائز دستاوردها و برکات فراوانی از حیث اخلاقی، معنوی، تربیتی و از بُعد فردی و اجتماعی است.
با دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث و عضو انجمن علمی مهدویت حوزه علمیه قم در خصوص آثار و برکات تربیتی و اخلاقی این ماه مبارک و چگونگی استمرار فضای معنوی رمضان در طول سال به گفت‌وگو پرداخته ایم که ماحصل آن در ادامه می آید؛
به نظر شما مهم ترین آثار و برکات اخلاقی و تربیتی ماه رمضان چیست!؟
آن چه مشخص است این که به جهت ویژگی های خاص این ماه مبارک از بُعد تربیتی و اخلاقی، رمضان دارای آثار مهمی بر روح و روان انسان و به تبع آن فضای کلی جامعه است.
اگر به آیه شریفه وجوب روزه" کتب علیکم الصیام..." نیز دقت کنیم به خوبی متوجه می شویم که غایت و هدف روزه داری، رسیدن به گوهر تقواست؛ آن چیزی که امروزی ها به آن "خویشتن داری" یا "خویشتن پایی" می گویند.
از این منظر باید گفت که ماه رمضان به سان اردوی تمرینی سی روزه است تا مؤمنین به این حالت ارزشمند برسند که خود این مسئله برکات فراوانی از منظر تربیتی و اخلاقی برای انسان به همراه دارد.
این خویشتن داری در واقع مهم ترین مرحله تربیت است و ماه رمضان فرصت ارزشمندی برای فرد روزه دار مهیا می کند که به برکت جو و فضای حاکم در این ماه که به گواه روایات، شیطان در غل و زنجیر قرار دارد، بهتر و بیشتر به تربیت نفس خویش در مسیر رضایت خدا و اهل بیت(ع) بپردازد و به این وسیله زمینه سعادتمندی خود را در دنیا و آخرت فراهم نماید.
این تقوا و خویشتن داری به عقیده شما چگونه تأثیر خود را بر مناسبات اجتماعی می گذارد!؟
ببینید؛ همان طور که عرض شد این ماه مبارک به برکت همین فضای عمومی مساعد باعث می شود که انسان مؤمن و روزه دار بیشتر از قبل در مسیر خیر و سعادتمندی قدم بردارد و طبعاً وقتی انسان های بیشتری در جامعه در این راه گام بردارند، کلیت جامعه نیز متأثر از این وضعیت می شود و لاجرم مناسبات اجتماعی نیز به تدریج در تراز جامعه اسلامی و ایمانی قرار می گیرد.
از سویی علاوه بر جنبه های فردی روزه داری، در بُعد اجتماعی نیز انسان روزه دار که واجد گوهر تقوا می شود، بیش از پیش شرایط و حال و روز فقرا و نیازمندان را به واسطه تحمل گرسنگی و تشنگی ناشی از روزه داری درک می کند و اگر هم در حوزه فردی و هم در عرصه اجتماعی، این فضای ارزشمند و مبارک استمرار یابد، در میان اعضای جامعه به تدریج تبدیل به خو و عادت خوبی می شود که به عنوان اخلاق و ملکه و فضیلت تداوم می یابد.
بر اساس آیه ۲۹ سوره مبارکه انفال، بصیرت و روشن بینی از جمله آثار مهم رعایت تقوای الهی است که قطعاً این مسئله تأثیر خودش را بر مناسبات و رفتارهای اجتماعی نیز بر جای می گذارد.
امام باقر(ع) در همین زمینه می فرماید: "خداوند متعال به وسیله تقوا بنده را از آن چه که عقلش به آن نمی رسد، حفظ و کوردلی و نادانی او را برطرف می سازد"
دغدغه جدی که معمولاً در ماه مبارک رمضان در بین برخی افراد مطرح می شود این است که چه باید کرد که حال و هوای خوب و معنوی این ماه عزیز در ماه های دیگر سال نیز استمرار داشته باشد و این فضای مبارک تنها منحصر به همین یک ماه نباشد؟
البته قبل از هر چیز خود فرد باید بخواهد و اراده کند که این فضیلت های اخلاقی برآمده از ایمان و تقوا در دیگر ماه های سال استمرار داشته باشد، کما این که بنا بر فرموده اساتید اخلاق، اولین شرط موفقیت در تربیت، اراده و خواست خود فرد متربی است
ماه رمضان به جهت شرایط و اتمسفر خاصش، یک نقطه عطف است اما نباید به همین میزان بسنده کرد.
نکته مهم بعدی پس از اهمیت اراده خود فرد، مسائل بیرونی است به گونه ای که شرایط حاکم بر جامعه نیز طوری باشد که به فرد کمک کند یعنی ما شرایط مساعدی داشته باشیم که افراد بتوانند در پرتو آن بهتر زندگی کرده و بندگان خوبی باشند و حتی الامکان دچار گناه و معصیت نشوند.
به عبارت دیگر، هر چند که خویشتن داری فردی بسیار مؤثر است اما وقتی فضای عمومی جامعه، مخالف خویشتن داری است اکتفای صرف به عوامل درونی باعث نمی شود که فرد خود را حفظ کند و لذا فضای بیرونی نیز باید به گونه ای باشد که تحریک کنندگی در فرد نداشته و او را ناخودآگاه به سمت گناه و معصیت و ناهنجاری سوق ندهد.
به لطف الهی در ماه مبارک رمضان علاوه بر اراده و خواست درونی، فضای عمومی جامعه نیز با فرد خویشتن دار همراهی می کند، اما مهم آن است که در دیگر ماه ها نیز به نوعی عوامل تحریک کننده و مخل شناسایی و رفع شوند تا چه در بُعد فردی و چه به خصوص در بُعد اجتماعی، فضای بهتر و مساعدتری در مسیر بندگی خدا داشته باشیم.
نکته حائز اهمیت در این میان، آن است که فضای عمومی جامعه تنها منحصر به فضای حقیقی و فیزیکی یعنی کوچه و بازار نمی شود، بلکه فضای مجازی امروز اهمیت حتی به مراتب بیشتری نیز پیدا کرده و لذا باید در این بخش نیز، شرایط جامعه یک شرایط مساعدی برای دین داری و حفظ تقوا باشد.
نقش رسانه و نهاد خانواده را در تحقق این هدف و دست یابی به نقطه مطلوب در مباحث تربیتی و اخلاقی چگونه ارزیابی می کنید!؟
در کنار این دو همچنین باید مدرسه و به طور کلی نهاد آموزش و پرورش را نیز اضافه کرد، چرا که عموماً در مباحث تربیتی سه ضلع مثلث خانواده، مدرسه و رسانه بسیار تأثیرگذار هستند.
ببینید در حال حاضر ما در دنیایی زندگی می کنیم که روز به روز نقش رسانه ها و به ویژه شبکه های اجتماعی پررنگ تر می شود و لذا اگر بتوانیم از ظرفیت عرصه رسانه ای با کنار گذاشتن آسیب های آن و نیز بهره گیری درست از ظرفیت خانواده و مدرسه در مباحث تربیتی استفاده کنیم، قطعاً در این زمینه موفق خواهیم بود، کما این که معتقدیم اینترنت و شبکه های اجتماعی و محیط خانوادگی و مدرسه و...، همه این ها باید کمک کند که فرد آن حالت تقوا و خویشتن داری در ماه رمضان را در طول سال حفظ کند.
در بُعد اجتماعی نیز همین گونه است به این معنا که درک زندگی محرومان و وضعیت سخت معیشتی نیازمندان مستلزم آن است که فضای عمومی نیز به خوبی با این قضیه همراهی داشته باشد.
بازگردیم به بحث رسانه؛ نکته ای که در اینجا لازم به ذکر می دانم این است که به عنوان مثال وقتی رسانه ها مروج فرهنگ تجمل گرایی و زندگی اشرافی گری و بی دردی و بی دغدغگی باشند، شاید فرد به جهت حال و هوای ماه رمضان، چند روزی به یاد مشکلات محرومان باشد اما باز پس از رمضان، به حالت غفلت و بی توجهی سابق باز می گردد، چرا که لازمه تحکیم مواسات و توسعه همدلی مؤمنانه، شرایط بیرونی جامعه نیز است و لذا در این زمینه ما هم نیاز به اراده درونی و هم نیاز به فراهم شدن شرایط بیرونی داریم، ضمن آن که همان طور که عرض شد به هیچ وجه نباید از اهمیت رسانه و خاصه فضای مجازی در این باره غافل شویم.
گفتگو از: سید محمد مهدی موسوی
