به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه و سیده زکیه میرمهدی در مقاله ای با موضوع «امام علی (ع) در گفتار امام علی (ع)» به بررسی شخصیت نورانی حضرت امیر علیه السلام پرداختند که تقدم شما خواهد شد.
شناخت شخصیت نورانی حضرت علی*ع* که جامع کمال انسانی و در بردارنده شهامت، حق‌جویی، حق‌خواهی، حق‌گرایی و عدالت است، میسر نخواهد شد؛ مگر به‌واسطه بیان نورانی شخصیتی از جنس نور.
امیرالمؤمنین علی*ع* نور وحی و رسالت را به چشم خود دید و بوی نبوت را استشمام کرد. هنگام نزول وحی، ناله شیطان را می‌شنید. آن‌گاه که هر کس سر در لاک خود فرو برده بود و در کارها سستی می‌ورزید و زبان بسته بود، برای یاری دین، قیام کرد و بر همگان سبقت گرفت.
با سوز دل به پیامبر*ص* خطاب کرد: «هر شب خواب به چشمم نرود تا آن‌گاه که خداوند برای من سرایی را که در آن جای گرفته‌ای، اختیار کند. به‌زودی دخترت، تو را خبر دهد که چگونه امتت گرد آمدند و بر او ستم کردند. همه سرگذشت را از او بپرس و خبر حال ما را از او بخواه. این‌ها در زمانی بود که از مرگ تو دیری نگذشته بود و تو از یادها نرفته بودی».
ویژگی‌های امام علی*ع* در کلام امام علی*ع*
اولین کسی که رسول خدا*ص* را تصدیق کرد و به او ایمان آورد و به نماز او اقتدا کرد. ، موقعیت‌سنجی و صبر در برابر افراد کینه‌توز و غاصبان امانت پیامبر؛ آگاه ساختن مردم و آشنا کردن آن‌ها به حقوق اجتماعی خودشان؛ خلوت عاشقانه امیرالمؤمنین*ع* با خداوندگار؛ تلاش برای تعلیم و هدایت و آگاه‌سازی مخالفان؛ آموزش اخلاق و آداب اسلامی و انسانی، بهره‌گیری از روش عقلی و استدلالی در بیان حقایق الهی؛ مسائل عبادی و معنوی مانند سیمای عابدان شب‌زنده‌دار، انگیزه‌های گوناگون در عبادت، حالات و مقامات عابدان و تأثیر عبادت در زوال گناه نیز، در سخنان حضرت مورد توجه جدی قرار گرفته است. رویکرد علی*ع* در سراسر سخنانش بر مبنای عدالت است ؛ اهل عمل به حق و عدالت؛ جلوه‌های عدالت علوی عبارت است از: برابری در بهره‌برداری از بیت‌المال و امتیازهای عمومی، مراقبت و بازرسی مداوم از اجرای عدالت توسط کارگزاران و تساوی همگان در برابر قانون.
اقتصاد در کلام امام علی*ع*
توجّه به آبادانی، عمران و بالندگی کسب و تجارت، پایبندی به عدالت، ادای حقوق مالی افراد، ایجاد امنیت اقتصادی و، برنامه‌ریزی اقتصادی، تدبیر امور مالیاتی به نفع مردم، مبارزه با رانت‌خواری و چپاول‌گری برخی زمامداران، توجه به حقوق اقتصادی طبقات پایین و محروم جامعه، پیشبرد رشد و توسعه اقتصادی جامعه، تنبیه متقلبان و کم‌فروشان، نهی از مخلوط کردن جنس خوب و بد، پرهیز دادن از قسم خوردن در معاملات، تشویق به کشاورزی، توجه به نیازهای یتیمان، توصیه به تلاش در تولید و کار و سازندگی، توصیه‌های مالیاتی به مأموران دارایی، تبیین وظایف متولیان امور اقتصادی، . در مدیریت اقتصادی، به روش‌های صحیح استفاده از بیت‌المال و بهره گرفتن از اموال شخصی تذکر می‌دهد.
سیاست در کلام امام علی*ع*
علی‌رغم نگرش امام نسبت به بی‌ارزش بودن دنیا و خلافت در آن؛ اما از ضرورت حکومت و لزوم وجود زمامدار نیک یا بد برای مردم نیز سخن می‌گوید؛ پیوند ناگسستنی میان ارزش‌های اخلاقی و سیاست اسلامی، توجه به حقوق طرفینی دولت و مردم و وابستگی اصلاح زمامداران و مردم به یکدیگر؛ پرهیز از حیله و نیرنگ در سیاست؛ ضرورت خودسازی برای حاکم اسلامی؛ ضرورت علم و آگاهی حاکم اسلامی؛ اجرای احکام الهی و زنده نگه داشتن سنت پیامبر*ص* و جاری ساختن حدود الهی بر مجرمان و رساندن سهم‌های بیت‌المال به طبقات مردم؛ عدالت‌ورزی و هدایت‌گری و مقابله با بدعت‌های اجتماعی؛ پرهیز از خودبزرگ‌بینی و تعصب و تفاخر جاهلی و انکار نعمت‌های الهی و استناد کارهای نادرست به خداوند؛ دور بودن حاکم از بخل و نادانی و ستمکاری؛ اهتمام حاکم بر حفظ نوامیس مردم، پاسداری از خون مردم و بیت‌المال، پرهیز از بخل، جهل و تعدی به حقوق و حیف و میل و تبعیض و رشوه‌خواری، خداگرایی، اصلاح مردم، دفاع و حمایت از مظلوم، مبارزه با ستمگران، اجرای عدالت بر ستمگران، حق‌گرایی و قاطعیت ، از بین بردن آفات حاکمیت و رهبری اسلامی و جلوگیری از فرو رفتن در زینت‌ها، فریب خوردن از لذت‌ها، اسیر و مطیع دنیا شدن، پرهیز از رفاه و شیطان‌زدگی، عدم لیاقت رهبری افراد منافق و کوردل، بی‌ارزش بودن پذیرش مکروهانه دین، پذیرش آزادی سیاسی و اجتماعی مردم، ولی در عین حال، افشای ماهیت عالم‌نماها برای مردم , , , ، هدایت منحرفان، عفو و گذشت نسبت به اهانت‌کنندگان و شکست‌خوردگان جنگ و برخورد مسالمت‌آمیز با مخالفان.
عرصه مدیریت در کلام امام علی*ع*
ارکان مدیریت در سنت علوی عبارتند از: نظارت بر امور کارگزاران، ویژگی‌های اخلاقی مدیران و کارگزاران، شناخت و آگاهی کامل نسبت به راه و هدف، ایمان کامل به هدف، محتوا و برنامه‌ریزی‌ها، جلوگیری از اختلاف و افتراق و دعوت به وحدت و انسجام نیروها، صراحت بیان در هدف نهایی و موازین خود، عجله نکردن و بهره کافی بردن از فرصت، استقامت در هدف و اصول ثابت و نفی هرگونه تسامح، تصمیم‌گیری و قاطعیت، تحمّل شادی‌ها و پیروزی‌ها، عفو و بخشش و جلوگیری از انتقام، تحمّل افکار مخالف، حق‌خواهی و انتقادپذیری، مشورت کردن با خردمندان.
حضرت علی*ع* آفات و موانع مدیریت را نیز بیان نموده و به موانعی چون: بدرفتاری، بی‌تدبیری یا بدتدبیری، زورگویی و اجبار، بی‌دقتی در کارها، ناتوانی در کار، فاصله گرفتن از کارمندان و کارگران و کارگزاران، خودخواهی و افزون‌طلبی، تملّق و چاپلوسی نسبت به خود و منّت‌گذاشتن بر مردم، رابطه‌گرایی به‌جای قانون‌مند بودن و شتابزدگی تصریح فرموده است.
سبک مدیریت و رهبری با توجه به توصیه‌های امیرالمؤمنین*ع* در باب عدالت‌ورزی و پرهیز از ظلم و ستم مدیران، رسیدگی به احتیاجات زیردستان، توجه دقیق به اطرافیان مدیر و حاکم، پرهیز از خودپسندی و ثناخوانی، دور ساختن اتهام و بدبینی، سبک انسانی الهی مدیریت است که شامل مشاورت و مشارکت کارمندان و زیردستان در تصمیم‌گیری، حاکمیت احکام و شریعت الهی، ارزش و احترام‌گذاری به شرافت انسانی و قاطعیت و نظارت در امور و تشویق و تنبیه می‌شود. توصیه به ظرافت و دقت در برنامه‌ریزی، پرهیز از شتابزدگی یا سستی در انجام امور ، بیان راه و رسم مدیریت سیاسی، شیوه‌های برخورد با فتنه‌ها، اطلاع‌رسانی صحیح سیاسی، حقوق متقابل رهبر و مردم روش جلوگیری از سرپیچی و شورش‌گری می‌باشد.
نظام تربیتی در کلام امام علی*ع*
نظام تربیتی در سخنان حضرت علی*ع* شامل مبانی، اصول تربیت، اهداف و روش‌های تربیت می‌شود.
مبانی تربیت شامل مباحث انسان‌شناسی مانند ترکیب انسان از بُعد مادی و مجرد، سرشت اولیه انسان، نیازهای مادی و معنوی، فردی و اجتماعی او، شئون وجودی انسان، گرایش‌های طبیعی و روحی، ساحت‌های مختلف انسان و مباحث معرفت‌شناسی مانند: اعتبار بخشیدن به حس و تجربه و عقل، نیازمندی حس به عقل و عقل به وحی و مباحث هستی‌شناختی مانند ساحت‌های مختلف هستی از جمله مجرد و مادی. اصول تربیت مانند: اصل تأثیر و تأثّر شرایط محیطی و اجتماعی بر انسان، اصل عدالت، اصل عزت، اصل تعقل‌ورزی، اصل مسامحت و مانند این‌ها که در خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌های ارزشمند امام علی*ع* مورد تأیید قرار گرفته‌اند. اهداف تربیتی مانند زنده نگه‌داشتن فطرت الهی و دین‌داری، تقویت فضایل اخلاقی، شکوفایی عقل، هدایت و رستگاری و در نهایت قرب الهی که در خطبه اوّل و سایر فرمایشاتش بدان آگاهی داده است. روش‌های تربیتی مانند روش سخنرانی و موعظه، روش نامه‌نگاری و روش‌های قصه‌گویی، پرسش، دادن بینش و بصیرت، پیش‌گیری، تمثیل و تشبیه، الگوگیری، تبشیر و تشویق، تکلیف و امر کردن، هم‌نشینی با صالحان، تغافل، انذار و تخویف، تنبیه و جریمه کردن، محروم‌سازی و مانند این‌ها که از کلام حضرت قابل اصطیاد است.
در مدیریت خانواده به اصولی چون اصل تقسیم کار در خانواده، اصل مشورت، اصل هماهنگی، اصل حفاظت، اصل مسئولیت‌پذیری، اصل سعه صدر و تحمّل مشکلات، اصل فرهنگ حجاب، اصل اعتدال خانوادگی، اصل مدیریت مرد در خانواده اشاره می‌کند.
سلامت در کلام امام علی*ع*
آن حضرت در این زمینه به مواردی چون: پرهیز از آشامیدن آب در ظروف شکسته، بهره‌گیری از حمام، نابود کردن تارهای عنکبوت، اقسام خوابیدن و روش درست آن، روغن مالیدن به بدن و روش استفاده از حمام، آداب آب نوشیدن و توصیه به پرهیز غذایی تأکید بر مسواک زدن تاکید می‌کند.
حضرت امیرمؤمنان*ع* به روش‌های درمانی با داروهای گیاهی؛ از جمله خرما، انگور، کشمش، انار، سیب، گلابی، انجیر، ادویه و فلفل، بالنگ و ترنج، هندوانه و خربزه، گردو، تره، کدو، تربچه، قارچ، کاهو، گلپر، سیر، عدس، عناب، کندر، بنفشه و گل‌گاوزبان، اسپند، گل ختمی، حنا، موزه، عسل، گوشت، شیر، ماهی، زعفران خالص، نبات و استفاده از حجامت، توصیه‌های بهداشتی و درمانی مفید ارایه کرده است.
فقه و حقوق در کلام امام علی*ع*
احکام عبادات و احکام معاملات اعم از عقود و ایقاعات و احکام جزایی در سخنان حضرت بیان شده است. امام علی*ع* در مباحث فقهی علاوه بر تکالیف، حقوق طبقات گوناگون جامعه را نیز بیان نموده است؛ از جمله حقوق متقابل مردم و دولت مانند: حق عدالت، حق رأفت، حق مشورت، حق خیرخواهی، حق آموزش و پرورش، حق انتخاب و...؛ حقوق اجتماعی مردم مانند: حق تعاون و تناصح، حق اصلاح و...، حقوق متقابل پدر و فرزند مانند: حق اطاعت و حق تربیت؛ حقوق حیوانات مانند: خسته نکردن آن‌ها و عدالت در بهره‌وری؛ حقوق دشمن در جنگ؛ حقوق کارمندان دولتی؛ حقوق اقلیت‌های مذهبی؛ حقوق تجار و صاحبان صنایع؛ حقوق زن؛ حقوق محرومان؛ حقوق نظامیان؛ حقوق قضات؛ حقوق مراجعه‌کنندگان؛ حقوق خویشاوندان؛ حقوق حاجیان؛ حقوق یتیمان و حقوق همسایگان.
آه از نهاد هر انسانی برمی‌آید وقتی منشور جامع زندگی را از کلام گهربار امیرالمؤمنین*ع* دریافت می‌کند؛ چرا نگذاشتند، این منشور جامع بر جامعه اسلامی بتابد و همگان بهره‌مند گردند. همین مختصر از سخنان مولا امیرمؤمنان*ع* کافی است تا به عمق فاجعه در جامعه ولایت‌گریز پی ببریم.
تا به کی صبر باید تا عدالت علوی، تا به کی چشم انتظار دولت مهدی*عج*
