به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، در نشست تخصصی حوزه و فضای مجازی که با حضور چند تن از اساتید و کارشناسان حوزوی فضای مجازی در رسانه رسمی حوزه برگزار شد، مباحثی پیرامون بایسته های ذهنی و فنی و سیستمی این عرصه مورد نظر واقع شد.

در این نشست حجت الاسلام والمسلمین محمد حسین بهرامی رئیس مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور. عضو هیئت مدیر انجمن فضای مجازی حوزه، حجت الاسلام والمسلمین حسن یوسف زاده عضو هیئت علمی المصطفی، فرج نژادعضو هیئت مدیره انجمن فضای مجازی و به دبیری عباسعلی متولیان به ارایه بحث پرداختند که در ذیل مشروح این مباحث تقدیم می شود:

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی
تاسیس مرکز فضای مجازی و نام گذاری شعار سال با عنوان حوزه و فضای مجازی نشان از نگاه جدی مدیریت حوزه به این فضا است که مراتب قدردانی را از آیت الله اعرافی داریم.
کلیت حوزه و فضای مجازی باید در این مقال و از جوانب مختلف مورد بررسی قرار گیرد. مثلا مباحثی چون شبکه ملی اطلاعات از موضوعات کلیدی و راهبردی است که نیازمند برگزاری نشست های متعدد است. بحث آسیب های فضای مجازی، آموزش ها و چالش هایی که برای خانواده و طلاب می شود از جمله مسائل مهمی است که باید به آن پرداخت.
تاثیر فناوری در اخلاق پژوهشی اسلامی از جمله این مباحث مهم است. در حوزه مباحث رهبر انقلاب و همچنین آیت الله اعرافی به عنوان مدیر حوزه های علمیه می توان به موضوعات بسیاری برخورد کرد. از موضوعات مهم بحث تعریف فضای مجازی است. حتی اگر یک تعریف لفظی مشترک هم داشته باشیم، ولی وقتی با افراد مختلف مواجه می شویم و دغدغه های آنها را از فضای مجازی می بینیم، مشاهده می کنیم که تلقیات متعددی را از این موضوع داریم.

در تعریف فضای مجازی می توانیم به چند نکته و تعریف برسیم:

نخست اینکه آیا فضای مجازی را یک بستر فنی ارتباطی تعریف می کنیم. یا اینکه در نگاه دوم، فضای مجازی را امتداد زندگی فردی و اجتماعی در یک فضای دیگر می دانیم. به نظرم با همان ابعادی که به زندگی حقیقی می بینیم باید در فضای مجازی هم همین ابعاد را مد نظر قراردهیم.
فضای مجازی یک فضای انسانی و مرتبط با مباحث و علوم انسانی و مسایل فرهنگی و اجتماعی است و از این زاویه باید به فضای مجازی نگاه کرد. از این زاویه که به مساله نگاه می کنیم نسبت حوزه و کارشناسان حوزوی به این فضا بسیار متفاوت می شود.

فضای مجازی نه صرفا رسانه است و نه همان فناوری
باید مراقب باشیم که فضای مجازی را به دو عنصر تقلیل ندهیم. نخست، اینکه فضای مجازی را نباید به فناوری تقلیل دهیم. فضای مجازی فناوری نیست بلکه غیر از آن است که در سطح کشور هم این نگاه باید حاکم باشد. یعنی وزارت ارتباطات متکفل فضای مجازی نیست. ، کما اینکه در حوزه نیز این اتفاق  رخ داد و مباحث فناوری و فضای مجازی از هم تفکیک شد.
مبحث دوم، تقلیل فضای مجازی به رسانه است. یکی از کارکردهای فضای مجازی، بعد رسانه ای آن است. رسانه به معنی اعم اش فضای مجازی را شامل می شود ولی یک ارتکاذ و معنای خاصی از رسانه را اراده می کنیم که  به سان مراکز خبری و خبرگزاری است. اگر فضای مجازی را به  این معنی تقلیل دهیم خیلی از عناصر را از گردونه خارج می کنیم.
مباحثی که در حوزه آموزش داریم را در چه جایی می توانیم بحث کنیم؟ به معنی عام رسانه اگر نگاه کنیم برگزاری کلاس هم یک رسانه است
اصرار و پیگیری ما این بود که فضای مجازی به شکل مستقل در حوزه دیده شود زیرا این خطر وجود داشت که مباحث رسانه ای به کلیت فضای مجازی سایه بیاندازد و فضای مجازی با آن تلقی عام و تاثیرگذاری عام دریافت، برنامه ریزی و دنبال شود.
باید مراقب بود که در حوزه تلقی نشود که مسئولیت فضای مجازی بر عهده مدیران رسانه حوزه است و همه باید در این مسیر فعال باشند.
عصر فضای مجازی به این معنی است که هیچ تغییر و تحول و فعالیت موثر و اقدام بزرگ و آفرینش جدیدی را جز مبتنی بر فضای مجازی نمی توانیم رقم بزنیم. روزگاری عصر کشاورزی و چاپ و... بود. امروز فضای مجازی چنین جایگاهی دارد. 
اگر بگوییم ما می خواهیم یک سیستم آموزشی بدون فضای مجازی کار کنیم می بینیم که یک نفر همین کار را با ابزارهای فضای مجازی با ضریب نفوذ و چند هزار برابری انجام می دهد و کار طرف مقابل را به چالش می کشد.
تصور غلطی درجلسات وجود دارد که عنوان می شود اتفاقی افتاده است و کرونا که رفت همه چیز سرجای خودش می رود. کرونا عامل همه چیز نبود بلکه عوامل دیگر را تسریع می کند. اینکه امروز برخی از مسئولان می گویند حاضر نیستیم برای جلسه به یک شهر دیگر برویم نشان میدهد که دیگر برای همه روشن شده است که کارهای قبلی اشتباه بود.

با رفتن کرونا همه چیز به حالت قبل بر نمی گردد
اگر کرونا به اتمام برسد این مسایل دیگر به نقطه آغاز برنخواهد گشت. دانش آموز و والدینی که تجربه ارتباط آنلاین با معلم داشته اند دست از این ابزار برنخواهند داشت. شرکت هایی که دور کاری را به این خوبی تجربه کرده اند در آینده نیز ابعادی از آن را احیا می کنند.

نمی توانیم حوزه علمیه منهای فضای مجازی داشته باشیم

حوزه علمیه و تمام جوانب فعالیت حوزوی از این موضوع خارج نیستند. یعنی نمی توانیم حوزه علمیه منهای فضای مجازی داشته باشیم زیرا این نوع فرایند  محکوم به شکست و از دست دادن
ابزارهای حکمرانی و مدیریت خودش خواهد بود. از این جهت نگاه آیت الله اعرافی و برنامه ریزی ایشان کارهایی نیست که از سر نگاه فانتزی انجام شده باشد.
حضرت آقا(رهبر معظم انقلاب) تاکید بسیاری روی مساله شبکه ملی اطلاعات داشته اند. زیرا مدیریت فضای مجازی از مهمترین مباحث این حوزه است. برخلاف ظاهر دموکراتیک و فراخی که در شبکه های اجتماعی و فضاهای مجازی شاهد هستیم، نظارت تنگ نظرانه ای بر ابعاد فضای مجازی اعمال می شود که قابل انکار نیست. نکته ای که وجود دارد آن است که شبکه ملی اطلاعات یعنی اینکه به فضایی که در پیرامون ما ایجاد می شود تسلط کافی و کاملی داشته باشیم. اینکه خط قرمزهای ما در این عرصه مد نظر داشته باشد به این دلیل است. زیرا اگر حیات خانه ما با حضور افرادی همراه باشد و در درون خانه چنین نباشد، باز هم قطعا همان حیات نیز دارای ضابطه است.
رهبری معظم فرمودند،‌آمریکا باید در انتقام خون سردار از منطقه خارج شود. امروز ما اجازه می دهیم که رسانه دشمن در ایران به راحتی فعالیت کند و هیچ پاسخگویی نداشته باشد. ولی اگر در یک اکانت چند عکس از شهید سلیمانی و سید حس نصرالله داشته باشید اکانت شما را می بندند.
در پاسخ به کسانی که می گویند در آمریکا هم به مردم اجازه می دهند به ترامپ توهین کنند، باید گفت که ترامپ برای آمریکا مقدس نیست ولی کسی حق ندارد در آمریکا به یهودیت و مباحث اقتصادی آمریکا هیچ ورودی داشته باشد.

تصمیمات فضای مجازی به جهت مسایل سیاسی، سیاسی شده است

متاسفانه تصمیمات فضای مجازی به جهت مسایل سیاسی، سیاسی شده است و بدون نگاه فرهنگی برای اینکه یک رسانه را در اختیار خود داشته باشیم یک مسایلی رخ می دهد.
بخشی از تصمیم گیری ها درجناح های مختلف در حوزه فضای مجازی سیاسی تصمیم گرفته شده است زیرا در یک زمان هایی سعی داشتند فضای مجازی را از دست ندهند.
نه اینکه وزارت ارتباطات نقشی در این ماجرا نداشته باشد، ولی باید بدانیم اگر شبکه های آمریکایی در اروپا اگر ضوابط را رعایت نکنند فیلتر می شوند. ما هم باید ضوابط و قواعدی داریم. متاسفانه گاهی به این ماجرا نیز دامن می زنیم. یعنی وقتی یک سایت فیلتر می شود تا سایت های داخلی رونق بگیرد برخی مسئولان می گویند که این مساله صرفا امنیتی است در حالی که اصلا چنین نیست. وقتی فیلتر می شود بی اعتمادی توسعه می یابد و زیرساخت هایی که باید در اختیار شبکه های داخلی قرار می گرفت در اختیار شبکه های دیگر شبکه ها قرار گرفت.

تکیه بر ظرفیت های بومی
نهادهای رسمی ما نقش مهمی در این مساله ایفا کردند که شبکه های داخلی جایگزین شبکه تلگرام نشوند. اصلا نیازی به فیلترینگ نیست، زیرا خیلی از شبکه های پیش از تلگرام خودشان حذف شدند و می توانستیم با تکیه بر ظرفیت های بومی شبکه های داخلی بومی را جایگزین کنیم.
برنامه و استراتژی وجود داشت که این جایگزینی انجام نشود. نهادهای رسمی ما بارها بیان می کردند که چرا باید مساله داخلی سازی را مطرح کنیم و از دیگر سوی ظرفیت های داخلی را توسعه ندهیم، به نتیجه نمی رسیم.
برخی عنوان می کنند که ای کاش شبکه ملی اطلاعات در این بستر شکل نگیرد، زیرا هراس دارند شاید نتیجه کافی نداشته باشد. زیرا اجرای بد نتایج بدی هم دارد. اینکه گفته می شود از ۲۰ تا ۲۳ آیتم ها را اجرا کردیم، ولی در عمل مشاهده کردیم که خیلی از کارها انجام نشده است. متاسفانه در یک سری حوزه های معنایی و سیاسی بسیار ضعیف بودیم. این گونه نبود که جوانان ما ظرفیت این مساله را نداشتند ولی به نظر می رسد که اراده ای بر این مساله وجود نداشت. در مساله شبکه ملی اطلاعات کوتاهی شده است. قطعا در خیلی از حوزه ها در شبکه ملی اطلاعات دچار چالش هستیم.
اگر یک برنامه جامعی وجود نداشته باشد نمی توانیم در یک فضای خاص حرکت کرد. یعنی اگر کل جامعه در یک فضای دیگری باشد نمی توانیم از هم انتظار داشته باشیم که از یک شبکه خاص استفاده کنیم.برخی از فضاها وجود دارد که مخاطبان ما در آنجا فعال هستند.

باید منظومه ای ایجاد کنیم که مثلا تلگرام از دور خارج شود. فیلترینگ باید به این نتیجه می رسید که شبکه دیگری داشته باشیم که بسیار بهتر از تلگرام باشد. اگر زیرساخت خوبی در این مسیر داشته باشیم همه مردم مزیت های آن را درک و استفاده می کنند.

اگر تولید نکنیم خود ما هم ترغیب می شویم به سمت دیگری برویم

دوره فعلی، دوره پلتفرم ها، سامانه ها و ابزارها است. یعنی زمانی نرم افزار «ویز» را راه می اندازیم حجم وسیعی از اطلاعاتی که زیرساخت جاسوسی را فعال می کنیم در اختیار دشمن قرار می دهیم وقتی «بلد» را جایگزین می کنیم این ظرفیت را از دشمن می گیریم. حال باید نهادهای حوزوی به مباحث آموزشی، تبلیغی و فرهنگی در این حوزه توجه کنند. اگر فضای تولید و مصرف ما در حوزه علوم انسانی و اسلامی در پایگاه نشریات نورمگز رصد کنیم می توانیم ببینیم چه تولیداتی انجام می شود و چه چیزی مصرف می شود. وقتی این ابزار را تولید می کنیم همه را گرد خود جمع می کنیم . اگر تولید نکنیم خود ما هم ترغیب می شویم به سمت دیگری برویم.
اگر خدمات پایه را در سطوح مختلف که فراتر از جستجوگر و ایمیل و...دنبال کنیم می توانیم اینستاگرام را متقاعد کنیم که نباید باعکس سردار سلیمانی چنین رفتاری کند.
تکنولوژی و فناوری اطلاعات و ارتباطات دارای دو ویژگی است که کار را در دوران کرونا سخت کرده است. نخست گرانی این بستر و همچنین تولید یک برنامه بومی کارآمد یک فعالیت فرایندی و زمان بر است. خوشبختانه فعالیت های خوبی فراهم شده است. یکی از بزرگترین اتفاقاتی که در این مدت رقم خورد، آزمون مجازی حوزه بود که با حضور ۱۰۰ هزار نفر آزمون سطوح عالی حوزه را در شرایطی که در کشور پراکنده بودند برگزار شد. سامانه آموزش مجازی حوزه و تقریر برای سطوح عالی حوزه درسال تحصیلی امسال فعال شده است که امیدواریم با تخصیص منابع و اهتمام لازم مدیران مربوطه این اتفاق رقم بخورد.

حجت الاسلام والمسلمین یوسف زاده 
با تشکر از خبرگزاری حوزه که نشست دغدغه مندی را متکفل شده است. اگر چه مرز بندی دقیق بین فضای مجازی و فضای حقیقی از مباحث فلسفی مهم است، ولی باید گفت که فضای مجازی دارای دو بعد است که یکی از ابعاد آن بعد فناورانه و فیزیکی است. 
و بعد دیگر آن، کارکردی این فناوری های ارتباطی است. در نظریه های ارتباطی نیز این بحث به شدت مطرح است که چه بعدی را باید مد نظرداشت که فعلا بیشتر به بعد کارکردی آن تلقی می شود.
فضای مجازی فضای برساختی است و تمام حقایق به شکل کامل بروز و ظهور ندارد. یعنی آنچه در فضای مجازی به ظهور و بروز می رسد همه واقعیت نیست، بلکه آمیخته ای از واقعیت است. مثل فضای رسانه های قدیمی که بخشی از واقعیت را می گیرد و با نسبت معین خود ترکیب و به مخاطب ارایه می کند.

کرونا پیشران پیوند بیشتر بشر با فضای مجازی

این اتمسفر، محصول این فناوری است و نمی توانیم به تعبیر اساتید ارتباطات از این فناوری عبور کنیم. نکته دیگر آن است که نباید تحولات اخیر را به بحث کرونا برگردانیم. کرونا نقش پیشرانی  این ماجرای پیوند بیشتر بشر با فضای مجازی بود. در دو سه ماه اول فراگیری کرونا این شیفت را شاهد بودیم و هم اینک هم شیفت جدی از فضای حقیقی و فضای و برساختی شکل می گیرد.

اینکه رهبر معظم انقلاب در سالهای اخیر بارها از واژه فضای مجازی استفاده می کنند و آیت الله اعرافی شعار حوزه در سال جاری را فضای مجازی انتخاب می کنند یک مساله بسیار جدی است که باید به آن جدی هم نگریست. همین شعار امسال و بحث ها و دغدغه های حضرت آقا که واژ ه هایی جالبی هم به کار برده اند جالب توجه است.

 با تغییر وزیر مشکلات ما حل نمی شود
فضای مجازی یک مساله اجتماعی کامل است.جامعه شناسان مسایل اجتماعی را با پنج ویژگی علامت گذاری می کنند که اولین آن، فراگیری است. دومین ویژگی این شبکه آن است که منشا ساختاری دارد. این گونه نیست که با تغییر وزیر مشکلات ما حل می شود. یعنی نگاه ما مواجهه ما با این بحث باید چنین مواجه ساختاری باشد. یعنی در قوانین و ساختارهای ما گیری وجود دارد که ما را گرفتار پیامدهای منفی کرده است.سومین ویژگی این است که ادراک اجتماعی هم باید از این بحث وجود داشته باشد.

فضای مجازی امروز قربانی می گیرد و فضای اجتماعی ما را مسموم می کند. در طول سال بین ۱۴ تا ۱۵ هزار نفر فوتی های ناشی از رانندگی در کشور ثبت می شود، دولت و مجلس مباحث جدی نسبت به این مبحث دارند ولی وقتی یک هواپیما به ا شتباه هدف قرار میگیرد احساسات برانگیخته می شود.

در حوزه فضای مجازی به ادراک اجتماعی نرسیده ایم

زیرا این نوع سوانح که از سنخ سوانح هوایی است محصول حوادث هوایی کلان و ساختاری است به همین دلیل استعفاها و بودجه ها و جریمه ها و ساختارها رخ نمایی می کند، ولی در حوزه فضای مجازی به چنین ادراک اجتماعی در توده مردم نرسیدیم. این نوع مباحثات باید به سمت دغدغه مردمی نیز پیش برود.
چهارمین ویژگی آن است که فضای مجازی دارای ابعاد پنهان و آشکار است. ابعاد پنهان فضای مجازی بسیار بیشتر است که مردم عادی توان پرداختن به این ابعاد را ندارند. فضای مجازی جامعه را مسموم می کند و مرجعیت های سنتی ما را در شرایط خاصی قرارداده است.
آخرین ویژگی اجتماعی آن است که مساله اجتماعی قابلیت اصلاح دارد. مثلا زلزله در ژاپن غیر قابل کنترل است ولی مساله خاصی بوجود نیامد چون در اولویت کارها قرار گرفته است همه امور برای کنترل آن بسیج شده است.
در دیدار با رهبری حضرت آقا به بنده فرمودند، مباحثی که مطرح کردید بسیار مهم است، ولی بدانید بسیاری از مطالبی که گفتید در کشور انجام می شود، ولی متاسفانه جریان آن بسیار کند است. آغاز شدن بهانه شروع کرده است و مسئولان این حوزه همه جا بیان می کنند که کار آغازشده است.

برخی از سیاستمداران از فقدان شبکه ملی اطلاعات بهره سیاسی می برند

ولی تا به سرانجام رسیدن، صدها و هزاران قربانی می گیرد. چند سال است که بحث شبکه ملی اطلاعات در حال انجام است. برخی از سیاستمداران و برخی از احزاب از فقدان شبکه ملی اطلاعات بهره سیاسی می برند و مسایل ارزشی ما را در درجه دوم و سوم قرار دادند.میرزای شیرازی از داخل منزل خود با یک فتوا کل ماجرای تنباکو را به هم پیچید، ولی امروز حتی مطالبات صریح مراجع نیز روی زمین می ماند. خود حضرت آقا هم تاکید داشتند که سرعت کند است و تاکید داشتند که اساتید و طلاب باید مطالبه گری گسترده داشته باشند.

محمد حسین فرج نژاد
این نشست در تداوم جلسات خوبی است که در این خصوص برگزار شده است و باید از خبرگزاری حوزه تقدیر کرد.
شاید نتوانیم روی همه موضوعات دست بگذاریم و بگوییم که معاونت راهبردی حوزه این گونه در اذهان قرارداد یا موسسات خصوصی رسانه ای یا مراکز تخصصی رسانه ای حوزوی.
تهدید بسیار بزرگ کرونا از طریق فضای مجازی به بزرگترین فرصت نظام جمهوری اسلامی در این سال مبدل شد.

در معادلات انفورماتیک و هوش مصنوعی نهادهای رسمی حوزه پیشران بودند

افراد پیش روی می توانند روی این مدارحرکت کردند که فعالیت خود را از طرق مختلف پیش بردند. تربیت انسان های پیش رو و خلاق را در دستور کارها پیش ببرند. مراکز تخصصی و مدیریت حوزه و مراکز مردمی این کارهای را دنبال کرده اند. در معادلات انفورماتیک و هوش مصنوعی نهادهای رسمی حوزه پیشران بودند و از آنها مطالب به گروه های مردمی و موسسات خصوصی حوزوی تزریق می شود. در برخی از عرصه ها مطالعات جدی دربرخی از مراکز دانشگاهی دنبال این عرصه رفته و موفق بودند.

در ابتدا باید رسالت اصلی حوزه را مشخص کنیم و سپس  بررسی کنیم که ما حوزویان در چه جایگاهی حضور داریم و چه وظیفه ای داریم. رسالت حوزه های علمیه شامل رسالت علمی تمدنی، تاریخ سازانه بوده است که در سالهای اخیر تا حدی این رسالت را حفظ و ارتقا داده است. رسالت دوم حوزه  که رسالت بسیار مهمی بوده است رسالت فرهنگی، آموزشی و تبلیغی بوده است. نکته بعدی رسالت حوزه در عرصه خدمات اجتماعی است که در دو حوزه ضیق و وسیع مورد توجه است که رهبر معظم انقلاب هم به آن توجه خاص دارند. این رسالت از دوران صفویه تا پیش از مشروطه بسیاری مورد توجه بود.
رسالت مهم حوزه، رسالت حکمرانی و مدیریت سیاستگذاران و نهادهای کلان حاکمیتی بوده است.  مرکزرسانه و فضای مجازی در حوزه تبلیغی و فرهنگی و آموزشی، در حوزه بازتاب خدمات اجتماعی  نقش مهمی در عرصه سرمایه سازی اجتماعی داشته است.
حضور و بازتاب طلاب در کمک رسانی در سیل سال قبل نمونه موفق این حضور بوده است و رسوخ بحث باستان گرایی که با حضور ارتش های سایبری به زبان های مختلف از جمله ترکی و عربی و فارسی همراه بوده است از نمونه هایی است که از این بحث عقب افتادیم.

این رسالت های حوزوی برای اقناع و تاثیر بر ساخت اراده اجتماعی نیازمند فضای مجازی است. رسانه و فضای مجازی را نباید به معنی الاعم به آموزش و تبلیغات و فرهنگ صرف تقلیل دهیم زیرا
باید در حوزه های تمدنی و تاریخ ساز در عرصه بهداشت روانی و بهداشت جسمی نیز مورد توجه قرار گیرد.
در مباحث روانشناسی و روانپزشکی مقوله ترس و القائات اجتماعی بر ساختار ایمنی بدن و ایمنی اجتماعی و امنیت فرهنگی مباحث جدی مطرح شده است.
 

مساله فقه فضای مجازی و داده ها و.... هنوز توسعه نیافته است

مباحث سیاسی در این زمینه فعال بوده است. مباحث روانی و ذهنی مردم و عملیات روانی و رسانه ای نیز نقش مهمی در مساله آشنایی مردم با شبکه های ملی اطلاعات داشته است.
زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات مورد شناسایی قرارداده نشده است. مساله فقه فضای مجازی و داده ها و.... هنوز توسعه نیافته است. مثلا در مباحث فلسفی که ما شیعیان ید طولایی در آن داریم ولی در فضای ملی اطلاعات کم کار کردیم. در حوزه مدیریت فضای رسانه، حتی در تاریخ نگاری فضای مجازی و نقش و سهم ارتش های کشورهای دنیا ضعف و کاستی داریم.

مباحث امنیتی و نفوذ سیستماتیک و جنگ ادراکی بحث جدی است که باید در این مباحث مورد توجه واقع شود.متاسفانه برخی از فعالان ما در این حوزه اسیر فعالیت های دیگران شدند.
مباحث اقتصادی نیز از دلایل کندی شبکه ملی اطلاعات بود. این مبحث از چند بعد قابل مطالعه است. از جمله مباحث مهم اقتصاد فضای مجازی که در ایران بسیار ضعیف است که حتی منابع و استاد نیز در این عرصه نداریم.

فروش پهنای باند آمریکایی به شبکه های داخلی!

فروش پهنای باند آمریکایی به شبکه های داخلی بسیار مساله مهمی است که باید به آن توجه کرد، ولی مافیای ارز مسکن و دلار مثل شبکه مثقال، که جنگ رسانه ای سایبری اقتصادی برای تامین منافع خود در این بازارها برای به دست گرفتن قدرت نقدینگی را دارند باید بیشتر از این مورد بررسی قرار گیرد.

همچنین مافیای امنیتی و اقتصادی و شبکه های اقتصادی آمریکا و انگلیس می خواهند از طریق فضای مجازی آسیب های بزرگ اقتصادی وارد کنند.
مشکلات بسیار جدی حقوقی قانونی و سیاستگذاری در این عرصه داریم.فعالان این حوزه باید منابع، زیرساخت های مهم و سیاستگذارانه درست را مهیا کنند که دولت از طریق مجلس و مجلس از طریق مراکز تصمیم ساز و راهبرد به پیش ببرد.
امیدواریم این جمله جلسات مراکز مردمی راهبردی سیاستگذاری جدی در کشور را زمینه ساز شود.