خبرگزاری «حوزه» ضمن آرزوی قبولی طاعات و عبادات مومنین، شرح دعاهای هر روز ماه مبارک رمضان را در بیان حجت الاسلام والمسلمین محمد حسن زمانی مسئول دفتر سیاسی اجتماعی مدیریت حوزه های علمیه منتشر می کند.

«بسم الله الرحمن الرحیم / اللهمَ  اجْعلْ صِیامی فـیه صِیـام الصّائِمینَ و قیامی فیهِ قیامَ القائِمینَ و نَبّهْنی فیهِ عن نَومَةِ الغافِلینَ وهَبْ لی جُرمی فیهِ یا الهَ العالَمینَ واعْفُ عنّی یا عافیاً عنِ المجْرمینَ.»

«خدایا روزه مرا در این روز جزو روزه داران واقعی قرار بده و قیام و عبادتم در آن را جزو قیام شب زنده داران قرار بده، در این روز از خواب بی خبران بیدارم کن و ببخش به من جنایتم را در این روز ای معبود جهانیان ودر گذر از من ای بخشنده جنایات کاران.»

ما روزه می گیریم اما ممکن است از روزه داران واقعی نباشیم، روزه دار واقعی کیست؟ روزه واقعی چه فرقی با روزه غیر واقعی دارد؟ ما سه نوع روزه در معارف اسلامی داریم. روزه مومنین، روزه متقین، روزه عارفان.

روزه مومنین( روزه معمولی)

روزه واجبی برای همه مومنین است که در فقه اسلامی تعریف شده و انسان روزه دار در این روزه فقهی، موظف است از مبطلات روزه (آنچه روزه را در فقه باطل می کند مانند خوردن و آشامیدن) پرهیز کند و افطار و ترک این روزه باعث گناه و قضاء و کفار می شود.(یا ایها الذین آمنو کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون) قرآن کریم مخاطب را همه مومنین قرار داده و برآنان واجب کرده؛ لذا اسم این روزه را «روزه مومنین» بیان کرده است.

 روزه متقین (روزه خاص)

نوع دوم روزه که در فقه به طور رسمی بیان نشده، اما در احادیث نبوی و ائمه اطهار(علیهم السلام) می توان یافت و بر آن تاکید شده و ما آن را «روزه متقین» می نامیم. پرهیز و امساک همه جوارح و اعضای بدن از همه گناهان، عدم نگاه به نامحرم، غیبت، تحقیر مسلمان و ... یعنی انسان همه گناهان را ترک کند و اسم دیگر آن «تقوی» است و می توان «روزه تقوی» نیز نامید.

چرا آن را به این نام گذاشتند؟ روزه متقین شاید الهام از ‌آیه شریفه قرَآن کریم(یا ایها الذین آمنو کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون) باشد شاید از این آیه این طور برداشت کرد که مدل اول روزه که روزه معمولی است برای همگان واجب است. آن تمرینی است برای رسیدن جامعه مومنین به مراحل تقوا.

 بر اساس روزه عمومی که برای همه مومنین واجب است  برای رسیدن به مقام و مرتبه والا، به روزه مهمتری به عنوان روزه متقین که پرهیز مومنان از همه گناهان است نیاز می باشد پس  نوع دوم روزه اختصاص به ماه مبارک رمضان ندارد در ۱۲ ماه سال، انسان مومن باید مواظب اعضای بدن و جوارح خود باشد و از گناهان پرهیزکند بویژه ماه مبارک رمضان  پس مومن روزه دار در ماه مبارک رمضان باید دو نوع روزه داشته باشد اولا پرهیز از مبطلات روزه که برای همه واجب است دوم ، پرهیز اعضا و جوارح بدن از  گناهان است،که ثواب روزه دوم بیشتر از روزه اول است و سختی آن نیز بیشتر از روزه اول است. و این فرمان را در احادیث متعددی داریم  که الهام گرفته از آیه شریفه  قرآن کریم است و مومن که روزه عادی می گیرد باید خودش را به تقوی برساند.

پیامبر(ص) و ائمه اطهار علیهم السلام تاکید کردند: شایسته است که هرانسان روزه دار در ماه مبارک رمضان روزه دوم را بگیرید و فرمودند اگر کسی روزه دوم را نگیرد حقیقت روزه و روح روزه، باطل خواهد شد و گاه آنقدر خطرناک است که عمل نکردن به تقوی در روزه های ماه مبارک رمضان، بنیاد وثواب روزه اش را فرو می ریزد.

احادیث رمضانی

 احادیث در این خصوص متعدد و فراوان است به برخی از احادیث اشاره می کنم. از پیامبر(ص) نقل شده است که پنج چیز موجب افطار روزه دار می شود دروغ، غیبت، سخن چینی، قسم دروغ و نگاه شهوت آمیز هر کدام از این موارد کافی است برای اینکه انسان روزه دار در زمان روزه داری اگر انجام دهد روزه اش باطل و افطار روزه خواهد شد.

حدیث دوم از پیامبر (ص) هرگاه انسان روزه دار غیبت کند در واقع افطار کرده است و روزه اش باطل می شود پس غیبت یکی از مبطلات روزه است.

حدیث دیگر از امام صادق(ع) که مرحوم کافی از پدرش علی ابن ابراهیم نقل کرده است حضرت فرمودند هرگاه روزه گرفتی باید گوش، چشم، پوست، مو و تمامی اعضای بدن مومن ،روزه دار باشد و این روزه متقین است.

در حدیث دیگری از پیامبر اسلام (ص) آمده است زنی از اصحابش به کنیزی ناسزا و فحش می گفت، حضرت دستور داد غذا بیاورد و روزه اش را افطار کند و زن به حضرت عرض کرد یا  رسول الله من روزه ام، چگونه می فرمایید من غذا آماده کنم و روزه ام را افطار کنم حضرت فرمودند: تو فکر می کنی روزه هستی در حالی که به کنیز خودت ناسزا و فحش می دهی. 

خداوند، روزه را فقط امساک از غذا و نوشیدن فرمان نداده بلکه آن را برای برطرف کردن تمامی زشتی ها عنوان کرده، در حالی که بسیاری از افراد گرسنه هستند و خیال می کنند روزه دارند در حالی که روزه دار نیستند. روزه دار واقعی کم است، انسان روزه دار علاوه بر اینکه روزه واجب اصطلاحی خودش را می گیرد و امساک از خوردن و آشامیدن می کند نوع دوم روزه گی را که «روزه تقواست» به آن عمل می کند.

 روزه عارفان 

بالاتر از روزه نوع دوم روزه نوع سوم است که «روزه عارفان» می باشد. امام علی(ع) که امیر و امام عارفان است فرمودند: روزه فقط امساک بطن و شکم از طعام نیست بلکه حقیقت روزه امساک فکر، قلب، دل و مغز انسان است از اندیشه گناه   .

امساک فکر از اندیشه گناه بالاترین روزه است انسان روزه دارد نباید فکر گناه کند و غیر خدا را نباید در درونش راه بدهدبلکه قلب خودش را باید خانه خداوند قراردهد (القلب حرم الله فلاتسکن فی الحرم الله غیر الله) قلب مومن خانه و حرم خداست و در خانه خدا غیر خدا راه ندهد و بیگانه جایگاهی در حرم خدا ندارد و این روزه عارفان و اولیای الهی است.

«اللهم اجْعلْ صِیامی فـیه صِیـام الصائبین» خدایا روزه من را جزو روزه داران واقعی قرار بده این اولین دعایی است که انسان روزه دار در روز اول از خداوند درخواست می کند.

درخواست دوم ما از خداوند این است که قیام ما را در ماه مبارک رمضان ، قیام واقعی قرار دهد، مقصود از قیام می تواند معانی و جلوه های متعدد داشته باشد یکی از مقاصد قیام، شب زنده داری است که خداوند قسمت کند ما شب زنده داری واقعی را داشته باشیم. نماز شب را به ما عنایت کند این را باید از خداوند خواست تا خداوند لیاقت را به ما بدهد.

معنا و جلوه دیگر قیام، اقامه نماز و اقامه همه اعمال خیر است، خداوند همه آن توفیقات را به ما عنایت کن.

جمله سوم: خداوندا من را از خواب بی خبران و غافلان بیدار کن.

«غفلت»، مهمترین زمینه گناه است همانطور که یاد خداوند باعث همه خوبی هاست غفلت هم زمینه ساز همه گناهان است .

و جمله چهارم: ای معبود جهانیان جرم مرا ببخشش ، ما گناهان زیادی در گذشته عمرمان انجام داده ایم که باید در همین روز اول درخواست کنیم خداوند همه لغزش هایم را ببخشد.

ای خدایی که مجرمان را می بخشی عفو کن من بنده کوچک را در این ماه از گناهان حال و گذشته. «عفو» یعنی صرف نظر کردن یعنی روی این گناهان خاک ریختن، لذا گاهی به خاک هم «عفو» گفته می شود. در آیات و روایات یکی از صفات خداوند صفت عفو است یعنی عفوکننده و بخشنده از گناهان.

دو وظیفه در ماه مبارک رمضان

ما در ماه مبارک رمضان دو وظیفه در مسئله عفو داریم: اول این که مرتب از خداوند درخواست عفو کنیم تا خداوند ببخشد و گناهان و لغزش های گذشته ما را نادیده بگیرد و این امید را داشته باشیم که با درخواست عفو ،خداوند خواهد بخشید. در روایات متعدد وعده داده شده که خداوند در مقابل درخواست عفو و گذشت در ماه رمضان، می بخشد.
وظیفه دوم این که  اخلاق الهی داشته باشیم و همچون خداوند که دارای عفو و بخش است ما هم سعی کنیم در این ماه مبارک رمضان تمرین کنیم ظلم ها و خطاهای  دیگران را نسبت به خودمون ببخشیم. و این دستور العمل در قرآن داده شده است در چند آیه خداوند می فرمایند بهشت آماده شده برای متقین و پرهیزکاران، اما پرهیزکاران کسانی هستند که هم  در راه خدا انفاق می کنند و هم خشم خودشان را فرو می برند و همه انسان ها که در مورد آنها ظلم و خطایی انجام داده اند را می بخشند بنابراین لازم است  تصمیم بگیریم در این ماه  احسان کردن به دیگران را تمرین کنیم که یکی از راهکارهای احسان، بخشیدن و عفو دیگران و انفاق به نیازمندان است.
در قرآن کریم خداوند راجع به مومنین چنین توصیف نموده است : «اذا ما غضبوا هم یغفرون» وقتی خشمگین می شوند می بخشند  شایسته است که مومنین همدیگر را  می فرماید مگر دوست ندارید خداوند شما را عفو کند و ببخشد پس اگر دوست دارید بخشیده شوید شما هم دیگران را  ببخشید زیرا هرکسی عفو کند اجر او با خداست.