به گزارش خبرگزاری «حوزه»، معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، در فصلنامه علمی-تخصصی «ره توشه» ویژه مبلغان با موضوع انتخابات ۱۴۰۰ به ارائه مقالات در موضوعات گوناگون پرداخته که در شماره های گوناگون تقدیم حضور علاقه مندان می گردد.

   

مقدمه

به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری خرد­مندانه و قاطعانه­ حضرت امام خمینی(ره) و سرنگونی رژیم استبدادی شاهنشاهی، برای اولین بار آزادی سیاسی، مردم­سالاری دینی و احقاق حقوق مردم ایران فراهم شد. تأکیدات حضرت امام و نیز مقام معظم رهبری(مدظله العالی) به­ منظور حضور مردم در انتخابات، نشانگر اهتمام جدّی این دو شخصیت الهی برای حضور حداکثری در انتخابات است. در منظومه­ فکری امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، انتخابات ابعاد گسترده ­ای دارد؛ اما در این نوشتار، دو محور «بایستگی مشارکت مردم در انتخابات» و «علل و آثار مشارکت حداکثری مردم در انتخابات» تبیین می شود.

      

الف) بایستگی مشارکت مردم در انتخابات

در هر جامعه ­ای، انسان هایی با انگیزه های متفاوت وجود دارند. از آن­جا که انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است، تأمین این خواست ها و عملی کردن این انگیزه ها نیز، تنها در همین حیات اجتماعی میسر است. به همین جهت حرکت کلی یک جامعه تعیین کننده و بر جهت گیری های فردی آن جامعه نیز تأثیرگذار خواهد بود. این امر در جوامع بهره مند از حکومت های متکی بر آرای مردم، جلوه و نمود بیشتری دارد؛ به همین دلیل مشارکت عمومی مردم، در چنین جوامعی از نقش تعیین کننده ای برخوردار است.

در اندیشه­ سیاسی حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، حضور حداکثری و فعال مردم در عرصه‌­ی انتخابات یک اصل است و اهمیت ویژه ­ای دارد؛ زیرا مشارکت در تعیین سرنوشت اجتماعی و سیاسی، حق همه آحاد جامعه و اصلی عقلانی و شرعی است. لزوم احساس مسؤولیت انسان نسبت به سرنوشت فردی و جمعی خویش، از ارزش­های پذیرفته­ اسلام است؛ به­ گونه­ ای که این مطلب در آیات، روایات و سیره­ مسلمانان مورد تأکید قرار گرفته است. بر همین اساس، مشارکت افراد در اداره­ ی امور اجتماعی و تعیین کارگزاران، از حقوق اولیه­ هر مسلمانی به حساب می آید. طبیعی است که هر انسانی حق دارد از حق خود استفاده نماید و در سرنوشت جامعه­ ی خود تأثیرگذار باشد. از همه مهم­تر اینکه در جامعه­‌ی دینی، حفظ نظام و تعیین سرنوشت جامعه وظیفه­ الهی است؛ از این رو حضرت امام خمینی(ره) همواره در پیام ها و سخنرانی های خویش، بر اهمیت انتخابات و ضرورت مشارکت حداکثری مردم در انتخابات تأکید داشتند: «این وظیفه ای است الهی، وظیفه ای است ملی، وظیفه ای است انسانی... همه ما باید در انتخابات شرکت بکنیم.»[۱]

در منظومه­ فکری حضرت آیت­ الله خامنه­ ای(مدظله العالی) نیز، شرکت در انتخابات مظهر احقاق حق و وظیفه­ الهی است؛ چنانچه ایشان فرمود:

انتخابات، فقط یک پدیده­ سیاسی نیست. انتخابات، مظهر حضور مردم، مظهر احقاق حق است... . هم حق و هم تکلیف مردم است که بیایند و سرنوشت کشورشان را به دست خود معین کنند... . این حق مردم است و متعلق به آن­ها؛ اما تکلیف هم هست... .[۲]

    

ب) علل و آثار بایستگی حضور حداکثری در انتخابات

یکی از پرسش­ های مهم، چرایی شرکت حداکثری مردم در انتخابات است؛ یعنی فلسفه و دلیل حضور حداکثر در انتخابات چیست که حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی) بدان تأکید نموده­ اند؟

امام خمینی(ره)، لزوم حداکثری را تکلیف عقلی و شرعی دانسته و آن را موجب حفظ جمهوریت نظام می داند. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز، ضمن تکلیف خواندن لزوم حداکثری، عزت مندی، وفاق ملی، اقتدار ملی، استقلال، تحکیم نظام، آبروی اسلام، آبروی ملت و تقویت نظام جمهوری اسلامی را به­ عنوان عوامل و آثار لزوم حضور حداکثری یاد کرده است. فرازهایی از سخنان رهبر انقلاب که بیانگر دلایل لزوم و چرایی حضور حداکثری مردم و مشارکت سیاسی همگانی است، به شرح زیر است:

درست در نقطه­ مقابل خواست دشمنان، همه­ ی ما باید در انتخابات حضور فعالی داشته باشیم. انتخابات، آبروی ملی ماست. انتخابات، یکی از شاخص­ه های رشد ملی ماست. انتخابات، وسیله ­ای برای عزت ملی است... . حضور شماست که نظام را تحکیم می کند، پایه­ های آن را مستحکم می نماید، آبروی ملت ایران را زیاد می کند، استقامت کشور را در مقابل دشمنی ها زیاد می کند و دشمن را از طمع ورزیدن به کشور و از فکر ضربه ­زدن و توسعه (ی برنامه اش) و فساد و فتنه منصرف می کند. این یک مسئله ی بسیار مهم است؛ پس مسئله اول، شرکت در انتخابات است.[۳]

حضور مردم، یکی از آن عناصری است که دشمن را ناکام می کند... . همه باید در انتخابات شرکت کنند. این موجب می شود که نظام جمهوری اسلامی تقویت بشود.[۴]

بر این اساس با مروری بر رهنمودهای امام راحل(ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی(مدظله العالی)، می توان عوامل زیر را از آثار و علل بایستگی حضور حداکثری در همه­ انتخابات ـ به ­ویژه انتخابات ریاست جمهوری ـ دانست که در کنار عوامل دیگر، سبب لزوم حضور حداکثری است: «مسئله ی مهم درباره­ انتخابات، حضور حداکثری است... . هرچه جمعیت بیشتر در انتخابات شرکت کند، استحکام نظام و اعتبار کشور بالاتر خواهد رفت... . بنده این عقیده را [در مورد حضور حداکثری] از قبل هم داشته ام و همیشه هم رویش اصرار کرده ام.»[۵]

     

۱) حفظ حق و انجام تکلیف الهی

در خصوص تکلیف و حق بودن حضور حداکثری در مشارکت های سیاسی و انتخابات، دو رویکرد وجود دارد. برخی آن را حق می دانند؛ یعنی حق همه­ شهروندان است که برای تعیین سرنوشت خود، در حکومت نقش داشته باشند؛ چنانچه حضرت علی(ع) در بیان حقوق متقابل مردم و حکومت می فرماید: «... فَقَدْ جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ لی عَلَیْکُمْ حَقّاً بِوِلایَةِ أَمْرِکُمْ وَ لَکُمْ عَلَیَّ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ الَّذی لی عَلَیْکُم؛[۶] خداوند برای  من  بر شما حقی  قرار داد که  زمامداری  شما را برعهده ام  نهاد و شما را نیز بر من  حق  است، همانگونه  که  مرا بر شما.» البته این حق به ­معنای بی­ تفاوتی یا عدم شرکت در مسائل سیاسی نیست. برهمین اساس است که در اسلام برخی از وظایف مردم، مانند اطاعت از رهبر مطرح شده است. از سوی دیگر، اسلام به انسان ها این حق را داده است که خودشان سرنوشت کشورشان را تعیین و آزادانه مسؤولان و رهبران کشور را انتخاب کنند. بر این اساس عدم حضور در پای صندوق­ های رأی، مذموم و ناپسند است؛ زیرا پشت­ پا­زدن به وظیفه­ شهروندی است که در هیچ جای دنیا پسندیده نیست. طبق این دیدگاه، شرکت در انتخابات وظیفه­ ای شهروندی است و کسی نباید در انجام این وظیفه کوتاهی کند.

رویکرد دوم این است که حضور مردم در عرصه­‌ی سیاسی، تکلیف الهی است؛ یعنی در جامعه­ دینی، همه‌­ی انسان ها باید در تعیین سرنوشت خویش اثرگذار باشند؛ بنابراین هر یک از شهروندان، باید این حضور همگانی را تکلیف الهی بدانند.

 مشارکت سیاسی و حضور حداکثری در انتخابات، در اندیشه­ ی حضرت امام(ره)، هم حق و هم تکلیف است؛ بدین بیان که از یک سو، حق اولیه­ ی هر فرد است از حق خود استفاده کند: «هر کسی... حق اولی‏اش این است که خودش انتخاب بکند یک چیزی را که راجع به مقدرات مملکت خودش است.»[۷] از سوی دیگر، حضور حداکثری تکلیفی شرعی است: «نگویید که دیگران رأی می دهند. من هم باید رأی بدهم، تو هم باید رأی بدهی، آن روستایی هم که در کنار مزرعه­ خودش کار می کند باید رأی بدهد. تکلیف است. این یک تکلیف الهی است.»[۸]

مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز، مشارکت سیاسی و حضور در انتخابات را هم حق می داند و هم تکلیف الهی:

انتخابات یک حق است و یک وظیفه. ما هر کدام به­ عنوان یک فرد از افراد این ملت، هم حق داریم در انتخابات شرکت کنیم و هم وظیفه. کسانی که به نظام جمهوری اسلامی معتقدند، قانون اساسی را قبول دارند، هم از این حق می خواهند استفاده کنند، هم این وظیفه را می خواهند انجام دهند.[۹] ...اولاً روز انتخابات روز یک جشن ملی است... . ثانیاً روز احقاق حقّ مدنی ملت است که می خواهند بیایند رأی بدهند و شرکت خودشان در اداره ی امور کشور را ـ که حقّ آن­هاست ـ به دست بیاورند؛ ثالثاً یک تکلیف شرعی است.[۱۰]

همچنین ایشان در جواب سؤالی درباره ­ی اصل وجوب حضور در انتخابات و هم درباره­‌ی واجب عینی بودن آن، فرمود: «شرکت در انتخابات نظام جمهوری اسلامی، برای افراد واجد شرایط یک وظیفه­‌ی شرعی، اسلامی و الهی است ـ و این ـ واجب عینی است.»[۱۱]

مهم­تر از همه اینکه طبق نظر امام راحل(ره)، اگر عدم شرکت در انتخابات موجبات صدمه به اسلام را فراهم نماید و مصالح اجتماعی را در خطر اندازد، همه مسؤول هستند و باید در برابر خداوند جواب­گو باشند؛ از این رو هشدار می دهند:

و اگر خدای نخواسته بر اسلام یا کشور اسلامی، از ناحیه­‌ی عدم دخالت در سرنوشت جامعه، لطمه و صدمه‏ای وارد شود، یک یک تمام ملت در پیشگاه خدای قهّارِ توانا مسؤول خواهیم بود و نسل­ های آینده که ممکن است از کناره ­گیری­ های کنونی مورد هزار گونه تجاوز واقع شوند، ما را نبخشند. پس، یکی از وظایف مهم شرعی و عقلی ما برای حفظ اسلام و مصالح کشور، حضور در حوزه‏های انتخابیه و رأی دادن است.[۱۲]

    

۲) حفظ جمهوریت نظام اسلامی

امام خمینی(ره) با طرح اندیشه‌­ی حکومت اسلامی و نظریه ­سازی ولایت فقیه، نظام اسلامی را تشکیل دادند که در آن همه­ ی مردم، توانایی مشارکت در تقسیم و توزیع قدرت سیاسی را دارند. انقلاب اسلامی ایران که با رهبری خردمندانه و تدبیر امام(ره) با حضور پرشور مردم به پیروزی رسید، مردم ایران را در آستانه­ ی تشکیل نظامی قرار داد که ضرورت آن احساس می شد.

بر این اساس حضرت امام(ره) در شکل ­گیری و استمرار نظام اسلامی، بر دو مؤلفه­ ی «اسلامیت» و «جمهوریت نظام» سخت پافشاری نمود؛ چنانچه فرمود: «ما خواستار جمهوری اسلامی هستیم. جمهوری، فرم و شکل حکومت را تشکیل می دهد و اسلامی، یعنی محتوای آن فرم قوانین الهی است.»[۱۳] جمهوریت، یعنی شرکت همه ­ی مردم در انتخابات؛ چنانچه امام(ره) در پاسخ به خبرنگار مجله‌­ی عرب­زبان «المستقبل» که سؤال کرده بود، آیا منظور از حکومت اسلامی مد نظر امام خلافت اسلامی است، فرمودند: «حکومت جمهوری اسلامی مورد نظر ما، از رویه‌­ی پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) الهام خواهد گرفت و متکی به آرای عمومی ملت خواهد بود و شکل حکومت با مراجعه به آرای ملت تعیین خواهد گردید.»[۱۴] همچنین امام(ره) در پاسخ به سؤال خبرنگاری که می پرسد شکل این جمهوری چطور خواهد بود، می فرماید: «مهم ضوابطی است که در این حکومت باید حاکم باشد. مهم­ترین آنها عبارت است از اینکه اولاً متکی به آرای ملت باشد... و دیگر اینکه در مورد این افراد نیز خط مشی سیاسی و اقتصادی و سایر شئون اجتماعی و کلیه ­ی قواعد و موازین اسلامی مراعات شود.»[۱۵]

این اظهارات امام(ره)، در اصل اول قانون اساسی نیز متبلور است: «حکومت ایران، جمهوری اسلامی است که ملت ایران براساس اعتقاد دیرینه اش به حکومت حق و عدل قرآن، در پی انقلاب اسلامی پیروزمند خود به رهبری مرجع عالی­قدر تقلید، آیت­الله  العظمی امام خمینی(ره)، در همه پرسی دهم و یازدهم فروردین ماه یک­هزار و سیصد و پنجاه و هشت هجری شمسی... با اکثریت ۲/۹۸درصد، کلیه ­ی کسانی که حق رأی داشتند به آن رأی مثبت داد.»[۱۶]

در اندیشه­ مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز، بر دو عنصر جمهوریت و اسلامیت نظام تأکید شده است: «در این کشور و در این نظام، اسلام با جمهوریت همراه است. جمهوریت ما از اسلام گرفته شده و اسلام ما اجازه نمی دهد در این کشور مردم سالاری نباشد. ما نخواستیم جمهوریت را از کسی یاد بگیریم؛ اسلام این را به ما تعلیم داد و املا کرد. این ملت، متمسک به اسلام و معتقد به جمهوریت است.»[۱۷]

حال این سؤال پیش می آید که آیا حفظ جمهوریت نظام، بدون مشارکت حداکثر مردم امکان­پذیر است؟ آیا آبروی نظام، بدون حضور همگانی حفظ می شود؟ بر این اساس حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) بر حضور همگان بر انتخابات تأکید و آن را آبروی نظام می داند: «آبروی جمهوری اسلامی، به انتخابات و حضور مردم در پای صندوق­ های رأی و تأثیر یکایک مردم در انتخاب مدیران کشور است.»[۱۸] همچنین ایشان در پیام نوروزی سال ۱۴۰۰ فرمود: «ملت عزیز ایران در سال جدید، در تحقق خواست اصلی و مهم اینجانب، یعنی حضور پرشور همه ی واجدان شرایط در انتخابات، بر عزت و اقتدار و آبروی ایران خواهد افزود و با درخشش واقعی در انتخابات، شکوه خود را به رخ دشمنان خواهد کشید.»[۱۹]

     

۳) حفظ استقلال وآزادی

 یکی از بزرگ ترین دست­آوردهای انقلاب اسلامی، استقلال در عرصه‌­ی سیاسی و اقتصادی است؛ یعنی زمانی که جهان به دو بلوک شرق و غرب تقسیم شده بود و شاه نیز به­عنوان یکی از مهره های اصلی آمریکا در خاورمیانه، سیاست های تجاوزگرانه‌­ی غرب، به­ویژه آمریکا را پیاده می کرد، بقیه ­ی کشورهای مسلمان و جهان سوم نیز چاره ای نمی دیدند، جز اینکه تحت سیطره­‌ی یکی از دو قطب حاکم آن زمان قرار بگیرند. انقلاب اسلامی در چنین شرایط حساسی، با شعار نه شرقی و نه غربی، نظام سلطه در جهان را در هم شکست و در مقابل دشمنان، چون کوه استوار ایستاد و استقلال خود را حفظ کرد. حضرت امام(ره)، علت بدبختی  ملت ایران را دخالت قدرت های بزرگ می دانست: «ما اجازه نخواهیم داد که دولت های ابرقدرت در مقدرات مملکت ما دخالت کنند. گذشت آن زمان که این ها بدون چون و چرا در این امور دخالت می‏کردند.»[۲۰] رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) نیز فرموده اند: «انقلاب اسلامی با ایستادگی در مقابل نظام سلطه، توانست به ملت ایران هویت و آرمان بدهد.»[۲۱]

اما حفظ این حاکمیت و استقلال، نیاز به حفظ و پاسداری دارد؛ زیرا حفظ استقلال است که غرب، به ­ویژه آمریکا را به وحشت انداخته است؛ چنانچه «نوام چامسکی»[۲۲] می گوید: «تا زمانی که ایران، مستقل باقی بماند و در برابر سلطه­‌ی آمریکا سر تسلیم فرود نیاورد، دشمنی  ها و مخالفت های آمریکا ادامه خواهد داشت. جمهوری اسلامی ایران از نظر آمریکا، غیرقابل پذیرش است؛ چون از استقلال خود چشم پوشی نمی کند.»[۲۳] «مارتین ایندایک»[۲۴] از موضع ضعف و عجز حقیقی و گستاخی تصنعی می گوید: «مجازات و تنبیه انقلاب اسلامی، درس عبرتی برای کشورهایی خواهد بود که در مسیر استقلال و رهایی از سلطه­‌ی آمریکا گام برمی دارند.»[۲۵]

بر این اساس مردمی که برای کسب استقلال و آزادی جنگیده و با دادن هزاران شهید توانسته­اند حق حاکمیت خویش را در کشور برقرار کنند، هرگز زیر بار ذلت نخواهند رفت؛ چنانچه مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فرمود: «ملت ما یک ملت باعزّت است؛ به استقلال، عزّت و کرامت خود اهمیت می دهد و تحقیر و اهانت را از کسی قبول و تحمل نمی کند.»[۲۶] البته برای حفظ و نگهداری استقلال و آزادی خود نیز، به همت و توان بالایی نیاز دارد. یکی از توانایی ها و راه­های حفظ استقلال، حضور حداکثری در انتخابات است. به عبارت دیگر شرکت­ کنندگان در انتخابات با توجه کامل به این موضوع مهم در عرصه­‌ی فعالیت­های انتخاباتی، می توانند از تمامیت ارضی کشور حراست کنند و استقلال آن از بیگانگان را حفظ نمایند. حضرت امام(ره) فرمود: «مثل زمان رژیم سابق نیست. در رژیم سابق شما نمی‏توانستید و قدرت نداشتید. امروز قدرت دارید برای اینکه حفظ کنید حیثیت اسلام را و حفظ کنید مصالح کشور را و حفظ کنید استقلال خودتان را و حفظ کنید آزادی خودتان را...»[۲۷] رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) فرمود: «همه ی کسانی که به نظام جمهوری اسلامی و به استقلال کشور معتقدند، به آینده ی کشور اهمیت می دهند و دل­شان برای منافع ملی می سوزد، باید در انتخابات شرکت کنند.»[۲۸]

یکی از مسائل مهمی که در آموزه ­های دینی بدان اهمیت داده شده است، اتحاد و همبستگی است؛ چنانچه در قرآن از اتحاد به­ عنوان نعمت یاد[۲۹]و بدان تأکید شده است: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمیعاً وَ لاتَفَرَّقُوا؛[۳۰]و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و از اختلاف و پراکندگی بپرهیزید.» منظور از عدم تفرق در این آیه، اجتماع مسلمانان است به­ گونه ای که فواید این اجتماع نصیب آنان گردد؛ چراکه در غیر این صورت، موجب زوال قدرت آنان و شکست شان خواهد شد: «وَ لاتَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ریحُکُمْ وَاصْبِرُوا إنَّ اللهَ مَعَ الصّابِرین‏؛[۳۱]و نزاع (و کشمکش) نکنید، تا سست نشوید و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است.»‏

انسجام و وحدت ملی، در عرصه ­های مختلف انقلاب ظهور و نمود پیدا کرد و موجب شد انقلاب به ثمر بنشیند؛ چنانچه امام(ره) می فرماید: «ملتی که با هوشمندی و پیوستگی همه­‌ی طبقات از روحانی تا دانشگاهی، از منبری تا بازاری، از دانشجوی داخلی تا خارجی، از کارگر تا دهقان بپاخاسته و تب و تاب اسلام عدالت­ پرور دارد، پیروز است.»[۳۲] از سوی دیگر حفظ استقلال جامعه­‌ی اسلامی، منوط به همبستگی ملی است: «اگر استقلال کشور را می خواهید... با هم اعتصام کنید به حبل الله... تا مملکت شما مستقل شود.»[۳۳]

بی ­تردید یکی از ابزار مهم ایجاد همبستگی و انسجام ملی، انتخابات حداکثری است. انتخابات حداکثری است که زمینه­ ی وفاق و وحدت ملی را فراهم می نماید؛ چنانچه مردم با همبستگی انقلاب را به ­وجود آوردند. بر این اساس ایجاد و استمرار آن نیز، منوط به حضور حداکثری مردم در انتخابات است. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فرمودند:

انتخابات، یکی از میدان های مهم همبستگی است... . مهم این است که مردم در این میدان گزینش، همبستگی خود را نشان دهند. ملت ایران این فرصت گزینش را تا قبل از انقلاب اسلامی در هیچ دوره ­ای نداشت. انقلاب اسلامی است که این فرصت را در اختیار ملت ایران گذاشته است.[۳۴]

      

۵) افزایش عزت­مندی

یکی از شاخصه ­های مهم جامعه­ دینی، عزت­مندی و عزت­ افزایی است. عزت­مندی در خداباوری و بهره­ گیری از آموزه ­های دینی شکل می گیرد: «وَ لِلّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَلکِنَّ الْمُنافِقینَ لایَعْلَمُون‏؛[۳۵] عزت از آنِ خدا و از آنِ پیامبر او و از آنِ مؤمنان است، لکن منافقان نمی‏دانند.» امام صادق(ع) فرمود: «إنَّ‏ اللهَ‏ فَوَّضَ‏ إلَی‏ الْمُؤْمِنِ‏ أُمُورَهُ‏ کُلَّها وَ لَمْ‏ یُفَوِّضْ‏ إلَیْهِ‏ أَنْ‏ یَکُونَ‏ ذَلیلاً أَما تَسْمَعُ اللهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ‏ وَ لِلّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ؛[۳۶] خداوند اختیار همه ی کارها را به مؤمن داده، اما این اختیار را به او نداده است که ذلیل باشد. مگر نشنیده­ای که خدای تعالی می فرماید، عزت از آن خدا و رسولش و مؤمنین است.»

یکی از عوامل مهم شکل ­گیری و استمرار عزت­مندی در سطح داخل و خارج کشور، حضور همه­ جانبه‌ی مردم در عرصه­ ی انتخابات و مشارکت سیاسی است؛ زیرا جامعه ای عزت­مند است که از پشتوانه و سرمایه­ی اجتماعی بیشتر برخوردار باشد و همه­‌ی مردم در صحنه­های سیاسی و اجتماعی حضور داشته باشند. چنانچه سرگذشت انقلاب و جمهوری اسلامی نشان داد که حضور حداکثری و مشارکت های سیاسی مردم، مهم­ترین نقش را در ایجاد و افزیش عزت­مندی و ابهت جمهوری اسلامی داشت و از ایران اسلامی، کشور عزت­مند ساخت که «حتی در دنیای غیرمسلمان، امروز عزت و ابهت ملت ما بسیار برجسته است و این را همه تصدیق می کنند و از نشانه ها و عکس العمل­های خارجی اش هم این را می فهمیم.»[۳۷]

رهبر فرزانه انقلاب(مدظله العالی) از این عزت­مندی به­عنوان نعمت یاد نموده، همگان را به قدر­دانی از آن فرا می­ خواند:

در امر کیفیت حضور جمهوری اسلامی در دنیای امروز، بحمدالله جمهوری اسلامی موفّقیّت داشته: «وَ لِلّهِ العِزَّةُ وَ لِرَسولِه وَ لِلمُؤمِنین.» الحمدلله جمهوری اسلامیِ مؤمن، مشمول این آیه ی شریفه شده و این عزّت را دارد! خدا را شکر می کنیم و این را باید نگه­ داریم؛ با عقل، با تدبیر، با فکر درست... با نوع تصمیم گیری ها، نوع حرف زدن ها، باید این عزّت را حفظ کنیم.[۳۸]

بر این اساس، ایشان باور دارند که عزت­مندی و استمرار آن، به حضور همه ­جانبه­ ی مردم در همه­ ی انتخابات ـ به­ویژه ریاست جمهوری ـ نیاز دارد؛ زیرا همان علت که سبب پیروزی انقلاب و عزت­مندی جمهوری اسلامی گردید، موجب عزت­افزایی جمهوری است: «این­که بنده اصرار می کنم همه در انتخابات شرکت کنند، برای این است که انتخابات وقتی همگانی شد و وقتی همه شرکت کردند، کشور عزّت پیدا می کند، نظام جمهوری اسلامی عزت پیدا می کند»[۳۹] در جایی دیگر فرمودند: «امروز در دنیا، عزت و عظمت ملت ایران ـ که دشمن هم به آن اقرار می کند ـ به برکت همین انقلاب و این حضور مردمی است و ملت ایران، این را از دست نخواهند داد.»[۴۰] «آحاد ملت عظیم­ الشأن ایران اسلامی، به­خوبی آگاهند که حضور آنان با این روحیه­‌ی ایمانی در صحنه­ های اساسی و حیاتی کشور، اسلام، انقلاب، عزت، شرف و آبروی ملت ما را در دنیا حفظ کرده است.»[۴۱] «ملت هوشیار ایران، درست در نقطه­‌ی مقابل خواست دشمن، فعال، پرشور و شعور و همراه با درک و آگاهی کامل، در پای صندوق­های رأی حضور خواهد یافت؛ چراکه انتخابات آبروی ملی، وسیله­ای برای افزایش عزت ملی و از جمله شاخص­های رشد ملی است.»[۴۲]

     

۶) اقتدار و امنیت­ افزایی

یکی از مؤلفه­های موفقیت نظام سیاسی، برخورداری از مقبولیت اجتماعی و جایگاه مردمی است. هرچه سرمایه­ ی اجتماعی نظام بیشتر باشد، میزان امنیت و اثرگذاری آنا در داخل و در سطح جهانی افزایش می یابد. چنین نظامی، می تواند در معادلات سیاسی و اجتماعی جهانی نقش ایفا کند و در مقابل تهدیدات دشمن مانند کوه استوار ایستادگی نماید. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فرمود:

مردم عزیز ما باید بدانند که حضور آنها در عرصه های مختلف، تعیین کننده است. تعیین کننده ی چه؟ تعیین کننده ی امنیّت ملّی. اگر مردم در صحنه حضور داشته باشند، کشور در امنیّت باقی خواهد ماند. اینکه شما می بینید دشمن­های پُررو، وقیح و گردن کلفت در مقابل جمهوری اسلامی از هر عمل سختی اجتناب می کنند، به خاطر حضور مردم است؛ می ترسند.[۴۳]

حضور و مشارکت بالای مردم در انتخابات گوناگون، نماد رضایت آنها از حاکمیت و توانایی کارگزاران در مدیریت و اداره­ ی کشور است. افزایش رضایت و مشروعیت مردمی نظام سیاسی، اعتبار بین المللی را برای کشور به همراه داشته و نظام را در مواجهه با تهدیدات و زیاده خواهی های دشمنان توانا می کند؛ چنانچه رهبر فرزانه(مدظله العالی) فرمود: «حضور در انتخابات، یکی از مستحکم­ترین وسیله­هایی است که این ملت می تواند آن را مثل یک زره پولادین در مقابل خود و در مقابل حمله­‌ی دشمنان و سوء نیت و بددلی مستکبران و دخالت­ کنندگان نگه­دارد.[۴۴] به همین دلیل «جیمز ریچارد (کارشناس روابط بین الملل)» گفته است: «ایران، قدرت اول منطقه و بازیگر بسیار فعال و اثرگذار در سطح جهان است و قدرت و نفوذی که ایران در کشورهای منطقه دارد، آمریکا ندارد؛ این نشانه‌­ی دیپلماسی فعال ایران، در بیش از سی سال گذشته بوده است.»[۴۵]

یکی از راهکارهای مهم تحقق اقتدار و امنیت ­افزایی، حضور گسترده‌­ی مردم در پای صندوق­ های رأی است؛ چنانچه حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) در پیام سال ۱۴۰۰، حضور و مشارکت مردم در انتخابات را از لحاظ بین المللی نشان دهنده ­ی اقتدار ملی دانستند: «آنچه بیش از توان دفاعی و قدرت دیپلماسی زمینه ساز اقتدار کشور است، خودِ مردم و هوشیاری و پُرانگیزه و سرپا بودن آن­هاست و مظهر این حضور و اقتدار، از همه مهم­تر در انتخابات است.»[۴۶] همچنین ایشان در خصوص نقش حضور حد­اکثری در امنیت­افزایی جهانی فرمودند:

برگزاری پرشور انتخابات و حضور همگانی مردم در پای صندوق های رأی، تضمین­کننده‌­ی امنیت کشور خواهد بود؛ زیرا دشمنان از پشتوانه‌­ی مردمی نظام، بیش از امکانات تسلیحاتی آن هراس دارند.[۴۷]... ملت عزیز ما در همه ی نقاط کشور این را بدانند که حضور گسترده ی آنها در پای صندوق رأی، در آینده ی کشور تأثیر دارد، در امنیت، در استقلال.[۴۸]

     

۷) تبلور مردم سالاری دینی

دموکراسی به مفهوم حکومت مردم یا مردم سالاری دینی، از دست­آوردهای بزرگ جامعه­ بشری در قرن های اخیر است و از پایه های اصلی رشد و توسعه­ کشورها به شمار می آید. از ویژگی های منحصربه فرد انقلاب اسلامی، توجه به مردم ­سالاری دینی است. انتخابات به­ عنوان رکن اصلی مردم­ سالاری، از همان ابتدا مورد توجه مسؤولان نظام واقع شد و تاکنون چندین بار با رعایت معیارهای شناخته شده، انتخابات برگزار شده است.

همه پرسی نظام جمهوری اسلامی در فاصله­‌ی کمتر از دو ماه از انقلاب اسلامی، با رأی ۹۸ درصدی مردم در فروردین ۱۳۵۸، اولین نشانه ی اهمیت و استقبال از مردم سالاری بوده است. به دنبال آن همه پرسی قانون اساسی، تشکیل مجلس شورای اسلامی، انتخاب رئیس جمهور... به­ صورت منظم و در موعد مقرر، از نشانه های این اهتمام به شمار می رود.

بر همین پایه، رهبر معظم انقلاب همواره بر اهمیت رأی و نظر مردم پافشاری داشته و فرموده اند: «هیچ کس در نظام اسلامی نباید مردم، رأی مردم و خواست مردم را انکار کند... . بدون آرای مردم، بدون حضور مردم و بدون تحقّق خواست مردم، خیمه­ نظام اسلامی سرِ پا نمی شود و نمی ماند.»[۴۹] ایشان در جای دیگر فرمودند: «مردم سالاری دینی یا مردم سالاری اسلامی، یک اندیشه ی نو و یک تجربه ی نو برای بشریّت بود که به وسیله ی نظام جمهوری اسلامی و امام بزرگوار عرضه شد.»[۵۰]

استمرار و نهادینه­ سازی مردم سالاری، نیاز به راهکار دارد و از مهم­ترین راهکار آن، حضور مردم در انتخابات است؛ زیرا مـردم رکن مهم نظام هستند و در شـکـل گـیـری و استقرار جمهوری اسلامی و استمرار آن نقش بسیار مؤثری دارند؛ از این رو حضرت امـام(ره)، هـمـواره بـر نـقش اثرگذار و تاریخ­ساز مردم در نظام اسلامی تأکید داشت و در وصـیـت­نـامـه‌­ی سـیـاسـی الهـی خـویـش، آنـان را بـه حـضـور فـعـال، قوی و هوشیارانه در انتخابات­های مختلف و شناخت توطئه ها دعوت کرد تا مردم­سالاری دینی نظام خدشه­ناپذیر بماند.[۵۱] بر این اساس است که امروزه جمهوری اسلامی از کشورهایی است که بیشترین انتخابات را دارد و این، همان استمرار مردم­سالاری دینی است که با حضور حداکثری نمود پیدا می کند. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فرمود:

انتخابات، مظهر اراده ی ملی است؛ نماد مردم سالاری اسلامی است. ما که مسئله ی مردم سالاری اسلامی را در مقابل دموکراسیِ لیبرال غربی مطرح کردیم، مظهر مردم سالاری اسلامی همین حضور مردم در انتخابات است.[۵۲] انتخابات جلوه‌‏ی بسیار زیبا و جذاب مشارکت عمومی است...[۵۳] که دنیا حسرت آن را می برند... خیلی از آنها حسرت این آزادی و این مردم سالاری را که در این­جا هست می برند.[۵۴]

     

۸) نماد خداباوری، مردم­باوری و خودباوری

یکی از نمادهای مهم جمهوری اسلامی که آن را از برخی کشورهای دیگر متمایز می کند، اسلامی بودن آن است؛ یعنی ماهیت و هویت جامعه را اسلام تشکیل می دهد و دستورها و آموزه­های دینی در آن اجرا می شود؛ اما این نماد زمانی ظهور و بروز می کند که مشارکت عمومی در انتخابات شکل گرفته و مردم در عرصه‌­ی انتخابات ظاهر شوند. به دلیل اینکه مردم ایران مسلمان­اند، شرکت در انتخابات را تکلیف الهی می دانند و به دستورها و آموزه­های دینی پایبند هستند و این همان حاکمیت و حرکت اسلامی است که رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) بدان اشاره نموده است: «انتخابات، نماد حرکت اسلامی در کشور ماست. انتخابات، هدیه ی اسلام به ملت ماست. امام بزرگوار ما، حکومت اسلامی به روش انتخاباتی را به ما یاد داد...»[۵۵] بر این اساس اگر انتخابات حداکثری در جامعه ایجاد نشود، این عنصر محقق نمی­شود. از سوی دیگر جمهوری اسلامی، مبتنی بر آرای عمومی و مردم­ باوری است؛ زیرا انتخابات، مظهر اراده‌­ی آحاد مردم است و این امر نیز، با حضور حد اکثری ایجاد می شود. حضرت آیت­ الله خامنه­ ای(مدظله العالی) فرمود:

مسئله ی انتخابات، مسئله ی بسیار مهم، اساسی و تعیین کننده ای است. اهمیت انتخابات از جهات گوناگونی است. یکی از آنها این است که نظام ما نظامی است متکی بر ایمان­ها، عواطف و علایق مردم. اساساً سرِّ شکست ناپذیری نظام ما این است که به مردم متکی است. این چیز مهمی است...[۵۶] انتخابات، مظهر هر سه باوری ست که در امام وجود داشت و باید در ما وجود داشته باشد. مظهر خداباوری است، چون تکلیف است. وظیفه  و تکلیف ماست که در سرنوشت کشور دخالت کنیم. تک تک آحاد ملت این تکلیف را دارند. مظهر مردم باوری است، چون انتخابات مظهر اراده ی آحاد مردم است. مردم­اند که مسؤولان کشور را به این وسیله انتخاب می کنند و مظهر خودباوری است، چون هر کسی که رأی در صندوق می اندازد، احساس می کند به سهم خود در سرنوشت کشور دخالت و سهم خود را تعیین کرده است؛ این، خیلی چیز مهمی است. پس انتخابات هم مظهر خداباوری ست، هم مظهر مردم باوری است و هم مظهر خودباوری.[۵۷]

     

۹) افزایش کارآمدی نظام اسلامی

یکی از عواملی که باعث دلسرد شدن مردم از حضور در عرصه هایی همچون انتخابات می شود، عملکرد نامناسب مسؤولان و نیز ناکارآمدی نهادهایی است که به صورت انتخابی شکل یافته اند. با این حال راهکار مقابله با چنین مشکلی، فاصله گیری از انتخابات و مشارکت­های عمومی نیست؛ بلکه این امر با مسؤولیت پذیری منتخبان و ارتقا و افزایش کارایی نظام ایجاد می شود. به عبارت دیگر به یک اعتبار، کارآمدی نظام به دو مقوله نظر دارد: نخست اینکه مردم با حضور حداکثری در انتخابات، مسؤولان را انتخاب و سپس از آنها حمایت کنند تا بتوانند در مدیریت و اداره‌­ی کشور خوب ظاهر شوند؛ یعنی از یک منظر می توان گفت، همه­ ملاک ها و معیارهایی که برای انتخاب کارگزاران نظام اسلامی مشخص شده، معطوف به کارآمدی است؛ وگرنه ذات مسئولیت در نظام اسلامی برای فرد مسؤول، جایگاه و شأن خاصی به همراه ندارد و آنچه اهمیت دارد، انجام وظیفه است.

از سوی دیگر مشارکت عمومی، نشان­گر آن است که نظام در مقبولیت و کارآمدی خود موفق بوده است؛ زیرا مردم با شرکت در انتخابات، میزان گرایش خود به نظام را نشان می دهند. امروزه دشمنان وانمود می کنند که نظام اسلامی ایران مقبولیت خود را از دست داده است؛ زیرا حضور آنها در انتخابات کاهش یافته است. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فرمود: «امروز تبلیغات دشمنان سوگندخورده ی این ملت، متوجه این است که این انتخابات را کم­رنگ و بی­رونق کند.»[۵۸] بر این اساس آنچه به­عنوان محور کلیدی بحث انتخابات می تواند مورد توجه قرار گیرد، مسئله­‌ی کارآمدی است. کارآمدی تا آن­جا در مسئله­‌ی مدیریت کشور اهمیت دارد که می تواند شاخصه ای برای مشروعیت داشتن یا مشروعیت نداشتن کارگزاران در نظام اسلامی قرار گیرد. رهبر فرزانه­‌ی انقلاب(مدظله العالی)، درباره‌­ی نسبت بین کارآمدی و مشروعیت می فرمایند:

مشروعیت همه­‏ ما، بسته به انجام وظیفه و کارایی در انجام وظیفه است. بنده روی این اصرار و تکیه دارم که روی کارایی‏ ها و کارآمدی مسؤولان، طبق همان ضوابطی که قوانین ما متخذ از شرع و قانون اساسی است، بایست تکیه شود. هر جا کارآمدی نباشد، مشروعیت از بین خواهد رفت. اینکه ما در قانون اساسی برای رهبر، رئیس‏جمهور، نماینده‏­‌ی مجلس و برای وزیر شرایطی قائل شده‏ایم و با این شرایط گفته‏ایم این وظیفه را می‏تواند انجام بدهد، این شرایط، ملاک مشروعیتِ برعهده گرفتن این وظایف و اختیارات و قدرتی است که قانون و ملت به ما عطا می‏کند.[۵۹] آنچه برای مردم در این انتخابات و همه‌­ی  گزینش های ملی و انتخابات ها مهم است، این است که سطح کارآمدی نظام روزبه روز ارتقا پیدا کند؛ این، اساس مسئله است. اگر مردم دنبال رئیس جمهور یا دنبال نماینده ­ی مجلس می گردند یا دنبال دیگر کسانی هستند که می خواهند آنها را با انتخاب تعیین کنند، در پی آن هستند که انسان های کارآمدی را بر اریکه­‌ی  مسؤولیت بنشانند تا بتوانند سطح کارآمدی نظام را افزایش بدهند و مشکلات مادی و معنوی مردم را حل کنند؛ این، خواست مردم است... . مردم می خواهند کسانی مسؤولیت ها را بر عهده بگیرند که دلسوز، باکفایت و کارآمد باشند.[۶۰]

در نتیجه، کارآمدسازی نظام جمهوری اسلامی را می توان مهم­ترین دست­آورد انتخابات دانست؛ انتخاباتی که در آن مردم با حضور حداکثری رأی­دهندگان با آگاهی کامل و مبتنی بر فهم صحیحی از شرایط و نیازها و اولویت های کشور، به نامزدهایی رأی دهند که شایسته­ترین افراد برای تصدی مسؤولیت انتخاب کنند. از این­ رو، بهترین راهکار جهت افزایش کارامدی نظام، انتخاب مسؤولان شایسته و حضور همه ­جانبه­ مردم در عرصه­ های سیاسی است.

    

فهرست منابع

     

کتب

۱. جمعی از نویسندگان؛ انقلاب چهل ساله : نگاهی به دستارود های جمهوری اسلامی؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ سوم، ۱۳۹۹ش.

۲. خمینی، روح الله؛ صحیفه ی امام‏؛ تهران‏: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ چهارم، ‏۱۳۸۶ش.

۳. شریف الرضی، محمد بن حسین؛‏ نهج البلاغة؛ محقق / مصحح: صالح، صبحی؛ قم‏: هجرت‏، چاپ اول، ۱۴۱۴ق‏.

۴. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة؛ محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(ع)‏، قم‏: مؤسسة آل البیت(ع)،‏ چاپ اول، ‏۱۴۰۹ق‏.

۵. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ دوم،۱۳۹۰ق.

۶. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش‏.

      

سایت ها و نشریات

مجله­ پرسمان، فروردین ۱۳۹۱، ش۱۱۱.

۱. https://farsi.khamenei.ir

۲. www.shora-gc.ir/fa/news

۳. http://pajuhesh.irc.ir/product/book/show.text/id