به گزارش خبرگزاری حوزه، نشست مدرسه تابستانه «دین و گردشگری؛ نگاهی نو» روز های دوم و سوم شهریور ماه، با حضور دکتر علی افشار، عضو هیأت علمی مؤسسه آموزش عالی اقبال لاهوری مشهد و دکتر محمدحسین ایمانی‌خوشخو رئیس پارک علوم، فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی، به میزبانی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد.
بر اساس این گزارش:ارائه تصاویری از نقشه مشهد از اواخر دوره قاجار و پهلوی تا به امروز، پرسش‌هایی درباره تجربة زیارت مشهد در سال‌های کودکی تا به امروز، تجربه زائرسراها و کوچه‌پس کوچه‌های اطراف حرم، فلسفة زنان نوغان، آداب زیارت، اعیان‌سازی زیارت، روح مکان و سندرومِ و نیز و آمستردام بیچ(ساحل آمستردام) از جمله اصلی‌ترین محورهای بحث علی افشار بود.
افشار بیان کرد: برای زیارت آدابی هست. زیارت ملاقات دیداری است که همراه با ارتباط فکری، روحی و قلبی باشد. این ارتباط قلبی که باید در زیارت محقق شود، با توجه به معرفت انسان محقق می‌شود و هرچند این توجه متمرکزتر باشد، ارزش این زیارت و ملاقات افزایش پیدا می‌کند. برای زیارت آدابی هست و اگر به خوبی رعایت نشود، نفسِ زیارت از بین می‌رود. آداب زیارت با روحِ بنا و روحِ فضا گره خورده است و اگر این روح حفظ نشود، تجربة زائر و یا گردشگر دستخوش تحوّلات جدی می‌شود.
وی افزود: مشهد موجودی زنده است؛ شهری پویا که صبح و شب تمام وقت زنده و بیدار است. مسیر خانه- حرم، حرم- خانه تجربة زیسته بسیاری از ما – چه به عنوان زائر و چه به عنوان ساکن شهر- بوده است. اما آمار کنونی نگران‌کننده است. طول اقامت‌ها کم شده است و هزینه‌های آن‌چنانی اقامت در هتل‌ها و پرواز به مشهد، تجربه زائران را متفاوت از روزگار پیشین کرده. هر چند بر خلاف تصور عمومی، همچنان هم زیارت اصلی‌ترین انگیزة مسافران به این شهر است، اما کیفیت زیارت با گذشته از اساس متفاوت است.
افشار بیان کرد: بحث رشد جدای از بحث توسعه است. رشد بر خلاف توسعه یک امر همه جانبه است و مسائل اجتماعی، زیست‌محیطی، فرهنگی را به شکلی جامع و به نفع ساکنان شهر در نظر می‌گیرد. هر جای دنیا اگر ذرّ‌ه‌ای برای امور مذهبی اهمیت قائل باشند، محور پیشبرد پروژه‌ها را بر رشد می‌گذارند و نه توسعه. توسعه صرفاً نگاه اقتصادی است و چپاول و تخریب را در پی دارد، در حالی که در رشد، آرامش و حفظ سبک زندگی مهم است و به نوستالژی‌ها هم اجازة تکرار می‌دهد.
وی تأکید کرد: همة پروژه‌های مشهد بر پایة اعیان‌سازی است و در مسیر توسعه و نه رشد. اعیان‌سازی زیارت تعبیری است که برای تبیین وضعیت موجود اماکن مقدس و زائران در شهرهای مذهبی بیان شد و اشاره به فرایندی از تغییرات اجتماعی و مکانی دارد که در آن محله‌های قدیمی برای برآوردن نیازهای مصرف‌کنندگان ثروتمند تغییر شکل می‌دهند.
افشار تصریح کرد: شهر موجودی زنده است که اگر به نیازهای آن توجهی نشود، همچون موجودی در حال احتضار باید به فراز بسترش رفت و به حالش غصه خورد. این که مشهد به سبب نیاز زوّار و به ویژه گردشگران روز به روز در حال توسعه و نه در حال رشد است، نگران‌کننده است. متأسفانه در بسیاری از پروژه‌های دهه‌های اخیر، آخرین چیزی که در نظر گرفته می‌شود، مردمند. تجربه زیارت برای یک زائر و یا حتی گردشگر امروزی دیگر مانند تجربة آن‌ها از مشهد یک یا دو دهة گذشته نیست. برای فهم عمیق‌تر این موضوع تنها کافی است، تجربة زیارت در دورة کودکی خود به شهر مشهد را با تجربة امروزی مقایسه کنید. فاصله‌ای که امروزه به واسطة اعیان‌سازی و مدرن شدن این شهر از محل اقامت تا حرم وجود دارد، به هیچ وجه شباهتی به مشهد روزگار پیشین و تجربة مکرر و چندبارة از حرم تا خانه- یا محل اقامت موقت و بازگشت دوباره بدان ندارد.
افشار افزود: تخریب بازارها و تک‌مغازه‌های قدیمی اطراف حرم رضوی برای مدرن‌سازی صرفاً تخریب یک مغازه نیست، تخریب زندگی و عادات روزانه کاسب و یا فروشنده‌ای است که سال‌ها در آن فضا و خیابان‌های پشت حرم زندگی می‌کرده، و هر روز صبح تا غروب در دکانش پاسخگوی نیازهای مشتریان خود بوده و غروب به خانه می‌رفته و سالیان زیادی، چه بسا سراسر عمر خود در چنین اتمسفری، زیست اجتماعی- عاطفی خود را می‌ساخته. این وضعیت خاصّ مشهد نیست و در شهرهای دیگر زیارتی همچون شهر قم و بافت اطراف آن هم قابل مشاهده است.
وی در پایان افزود: مداخلات باید حتماً مردم‌محور باشد و بیش از هر چیز نیازهای ساکنان این شهر را در نظر بگیرد. وقتی مردم شهر مشهد را به بهانة توسعه هویت‌زدایی کنیم، نه از روح مکان چیزی می‌ماند و نه از بافت شهری آن که با مردمانش معنا می‌شود. حاصل اعیان‌سازی چیزی جز رانده شدن مردم محلی به روستاهای اطراف و سکونت‌های غیر رسمی نبوده است. بهداشت روان و نیازهای روانی-عاطفی تک تک این افراد به عنوان ساکنان اصلی مشهد مهم است و باید در پروژه‌های به‌سازی به عنوان قلب اصلی مدّ نظر قرار داده شود.
هوش معنوی پل بین معنویت و گردشگری
دکتر محمدحسین ایمانی‌خوشخو نیز در سومین نشست از مدرسه تابستانه دین و گردشگری، از مفهوم سفر و توریسم و انگیزه‌های آن گفت و در تعریف از ماهیت سفر بیان کرد: آدمی به دنبال یافتن پاسخ برای چرایی‌ها آمده است. این‌که از کجا آمده و به کجا خواهد رفت و مقصد غایی چیست، کار آدمی در سراسر حیاتش است. در گردشگری انسان، به دنبال یافتن این پاسخ‌ها است. صرف نظر از این‌که انگیزه‌های دیگری در سفر همچون کسب تجربه جدید و تعامل با افراد مختلف وجود دارد، معنابخشی به زندگی یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های اوست.
وی بیان کرد: در سال‌های اخیر به دنبال برقراری ارتباط با ریشه‌ای قوی بین معنویت و گردشگری هستیم. رویکرد معنوی، یکی از مهم‌ترین رویکردهای نو در حوزه گردشگری است. این رویکرد دارای شاخه‌های بسیاری است و یکی از آن شاخه‌ها ادراک معنوی گردشگری از سفر است. به بیان دیگر نقطه اتصال بین معنویت و توریسم ، هوش معنوی است.
رئیس پارک علوم، فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی تأکید کرد: مراد از گردشگری معنوی، گردشگری مذهبی نیست. هر چند هر گاه سخن از گردشگری معنوی می‌شود، معمولا ذهن‌ها سراغ گردشگری مذهبی می‌رود. اما ما به دنبال بررسی این فرضیه هستیم که همه گونه‌های گردشگری به لحاظ معنا دارای نتایج ارزشمندی است. به عقیده ما همه پدیده‌ها صورت و معنایی دارند و گردشگری صورتی است که همه با آن آشنایی داریم، اما این معنا و باطن آن است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
ایمانی افزود: سفر و گردشگری به خودی خود مقوله‌ای معنوی است. توریسم جدید به دنبال برآوردن نیازهای والاتری است. تجربیات معنوی قابل کنترل و اندازه‌گیری نیستند.
سخنران مدرسه تابستانه دین و گردشگری تصریح کرد: با تکیه بر مفاهیم علمی و دینی‌مان در حوزه گردشگری می‌توانیم بگوییم معنی و مفهوم گردشگری معنوی چیست و این نکته که گردشگر به دنبال آرامش روح است را نباید از نظر دور دید.
وی در پایان افزود: امیدواریم دانشگاه ادیان و مذاهب با ظرفیت ویژه‌ای که در بحث‌های دانشگاهی ادیان و عرفان دارد، بتواند در فضای راه‌اندازی بحث‌های میان‌رشته‌ای دین و گردشگری به خوبی عمل کند. این مدرسه آغاز خوبی برای طرح این موضوع است.
