به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمد فاکر میبدی در نشست علمی «چالش های قرآن پژوهی معاصر با تاکید بر قرآن بسندگی» در بخش حوزوی سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم در تهران گفت: تفکر قرآن کریم بسندگی از جمله مهمترین نحله های فکری در حوزه برخورد با قرآن کریم است که از گذشته نیز وجود داشته است که البته این حوزه مورد نقد جدی مفسران نیز بوده است.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی با اشاره به مباحثی که پیرامون بحث حسبنا کتابالله در دوران صدر اسلام مطرح شده بود، افزود: اصل تفکر قرآن بسندگی امر جدیدی نیست ولی در یک قالب جدید در قالب قرآن بسندگی نوین و اشکال جدیدی شکل و نزج یافته است. این بحث حتی در میان گروههای مختلف نیز دارای جذابه بوده است.
وی تصریح کرد: اصل امر قرآن بسندگی به عنوان یک چالش برای قرآن پژوهان معاصر مطرح است پس ضرورت دارد که این بحث به خوبی با همه اضلاع آن مورد دقت و مطالعه قرار گیرد گستره و آثار مخرب این تفکر به خوبی شناسایی شود.
استاد جامعه المصطفی(ص) بیان کرد: البته در لابلای صورتهای این موارد نکات ارزشمندی وجود دارد ولی در مجموع این تفکر، تفکر ثقلینی نیست. اگر به سفارش نبی مکرم اسلام باید آموزه‌های دینی خود را بر اساس ثقلین داشته باشیم این طرز تفکر نیمه راه است. به همین دلیل ضمن نقص، دچار اضافاتی است که به دین مرتبط نیست.
وی یادآورشد: در تاریخ اسلام، همواره شاهد افراط و تفریط بودهایم. واکنش رویکرد افراطی به اخبار، رویکرد افراطی به قرآن است. شاید در دوران معاصر با توجه به رویکرد افراطی که به اخبار پیدا شده به خصوص قرون ۱۰، ۱۱ و ۱۲ چه در حوزه شیعی و اهل سنت به عنوان پژواک و واکنش این تفکر افراطی عده ای برای به دامن افراط به سمت قرآن بسندگی افتادند که هر دوی آنها خطرناک است.
استاد حوزه بیان کرد: در قرن یازده و دوازده تفسیر واخلاق و فقه به شکل روایی محض در آمد. بیش از بیست تفسیر را در تفاسیر روایی قرن یازدهم شاهد هستیم که در آنها عقل گرایی در محدودیت بود. در اهل سنت نیز همین گونه بود.
وی گفت: اخبارگرایی باعث جدایی از اجتهاد و عقل گرایی شد. به نوعی می توان این دوره را دوره جدایش از قرآن نامید.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی یادآورشد: صحیح مسلم و صحیح بخاری با گزینش از بین چند صد هزار حدیث شکل گرفت و به چهار هزار حدیث رسید.
حجت الاسلام والمسلمین فاکر میبدی بیان کرد: ما مدعی هستیم که ثقلینی هستیم، لذا در تفکر ما هم اخباری گری و قرآن بسندگی محض مورد تایید نیست زیرا هر دوی این موارد دارای نقص های جدی هستند. حدیث گرایان محض به حدیث بسنده می کنند و قرآن گرایان محض نیز موارد غیر قرآنی را حذف می کند ولی در عین حال اضافاتی را نیز دارند که بسیار مخرب است.
وی گفت: یکی از این موارد آن است که باید به خوبی آن را بازشناسی کرد آن است که این باور قرآن بسندگی چیست و آثارمخرب آن چیست؟
بستر جغرافیایی قرآن بسندگان
وی اظهارکرد: در شناسایی جایگاه جغرافیای قرآن بسندگان معروف اگر ایران را محور قرار دهیم، درشرق ما هند و پاکستان پرچمدار تفکر قرآنی گری هستند. در غرب ما سوریه و مصر و همچنین آمریکا پرچمدار این حوزه هستند. از دیگر سوی مستشرقینی هم وجود دارند که رویکردهای تفسیری صرف قرآنی دارند.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی گفت: سرسیداحمدخان، احمد پرویز در شبه جزیره هند و محمد شحرور سوری و احمد صبحی منصور مصری از سردمداران این مساله در دنیای معاصر به شمار می روند. در میان قرآن بسندگان شیعی می توانیم از افرادی چون سید ابوالفضل برقعی نام ببریم.
وی افزود: علامه طباطبایی در ردیف قرآن بسندگان نیست با این حال که ایشان تفسیر قرآن به قرآن دارند ولی توجه روایی جالب توجه دارد و حتی اثری با رویکرد روایی نیز منتشر کردند.
استاد حوزه علمیه گفت: یکی از مبانی فکری و باورهای قرآنیون فروکاستن مقام پیامبر(ص) است. پیامبر(ص) هم مقام ابلاغ وحی را دارد و هم تبیین و هم تعلیم کتاب و حکمت؛ قرآنیون از این مقامات دریافت و ابلاغ را می پذیرند با این عنوان که پیامبر واسطه دریافت و ابلاغ وحی است، ولی وظیفه دیگری ندارد. این افراد مقام پیامبر(ص) را در حد یک مامورپست فرو می کاهند. به همین دلیل آنها نیازی نمی بینند که به سراغ پیامبر بروند پس باید صرفا به قرآن رجوع کنند.
حجت الاسلام والمسلمین فاکر میبدی بیان کرد: این گروه بیان می کنند که تبیین بحث حل اختلاف بین اهل کتاب است و ربطی به پیامبر ندارد. قرآنیون در عرصه جایگاه پیامبر و قرآن و حدیث نیز بیانات خاصی دارند.
وی گفت: مساله بعدی، آن است که این گروه معتقد به رویکرد پیوستگی بو گسستگی هستند. یعنی بین جایی که قرآن می فرماید «اطیعوالله و اطیعوالرسول» و جایی که اطیعوالله والرسول تفاوت است. در جایی که نام پیامبر بلافاصله پس از «و» از الله می آید، سخن پیامبر حجیت و پیوستگی دارد ولی در مورد اول، این امر را رابطه گسسته قلمداد می کنند. منظور آنها این است که اطاعت از پیامبر(ص) در زمان پیامبری ایشان است، ولی اطاعت از خدا دائمی است. اثبات این مساله و تشخیص مواردی که کجا جز اطاعات گسسته و پیوسته است کار بسیار مشکلی است. اینکه پیامبر مطاع پیوسته به خدا یا مطاع گسسته از خدا است، دون توان خلق الله است.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی گفت: مورد دیگر، تفاوت بین سنت نبوی و رسولی است. آنها خطابات یا ایها الرسول یا ایها النبی را متفاوت از هم می دانند. به یک بیان سنت نبوی را محدود به امور شخصی می دانند و سنت رسولی را سنت فرامکانی و زمانی می دانند.اجمالا بین مقام نبوت و رسالت تفاوت وجود دارد ولی قطعا تفاوت این نیست. بلکه تفاوت در مساله دیگر است. از جمله دریافت وحی و ماموریت های وحیانی و اینکه بتوانیم همه موارد سنت نبوی و رسولی را تفکیک کنیم جای بحث دارد.
وی اظهارکرد: مورد چهارم آنکه در عرصه قرآن طبعا زمانی که سنت نبوی و قائم مقامان واقعی آنها را در نظر می گیریم . اگر بیان باشد سنت پیامبر و قائم مقام را حذف کرده و به منبعیت انحصاری قرآن می رسیم.یعنی قرآن تنها منبع است و اگر بنا است که منبع فرعی اضافه کنینم باید آن را از قرآن بگیریم.حذف سنت و سیره پیامبر و حذف منبعیت تعاملی هستند یعنی بر هم اثر گذاشته اند. اگر قائل به حذف منبعیت شویم نتیجه آن حذف احادیث می شود و اگر به حذف احادیث معتقد شویم به حذف منبعیت می رسیم.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی یادآورشد: مساله بعدی از تفکرات قرآنیون بحث اجتهاد آزاد است. این بحث به این معنی است که قرآن نیازی به اجتهاد منضبط و محدود به شیوه و مراحل خاص ندارد. وقتی از آنها می پرسیم که تعداد رکعات در قرآن نیامده است از کجا باید تعداد آنها بفهمیم جواب های عجیبی می دهند و به یک آیه در قرآن اشاره می کنند که از عنوان دو، سه و چهار فرشته الهام می گیرند که منظور دو رکعت، سه رکعت و چهار رکعت است.
وی افزود: تاویل گرایی مادی از دیگر نکات خاص این گروه است. برخی از آنها معجزات را به امور مادی تاویل می کنند. سنت ستیزی و سمبولیک دانستن زبان قرآن و یکی انگاشتن تشبیهات و مشابهات از دیگر نکات خاص فکری آنها است.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی اظهارکرد: مخالفت با نسخ آیات از دیگر نشانه های این افراد است. این تفکر فراز و نشسیب های گسترده ای دارد.
وی گفت: روش تفسیری این گروه افزون بر اجتهاد آزاد روش قرآن به قرآن است و معتقد هستند در بین مناهج تفسیری منهج قرآن به قرآن را باید برگزینیم که روش تفسیر قرآن به قرآن روش مشهور است ولی حصر تفیسر قرآن به قرآن چالش هایی را به همراه دارد.
عضو هیئت علمی المصطفی(ص) بیان کرد: این گروه در بحث معروف و منکر نیز نظرات خاصی دارند. مثلا بیان می کنند معروف قرآنی آن است که مردم بپسندند و منکر آن است که مردم آن را نپسندند. ولی مساله آن است که مردم در شناخت مصادیق می توانند نظر بدهند نه در مفهوم.
وی گفت: یکی دیگر از مباحث قرآنیون بحث سنت قرآنی پیامبر و سنت بیرون از قرآن پیامبر است. سنت بیرون از قرآن به معنی قول و فعل و تقریر پیامبر است. یعنی آنها سنت حاکیه را نمی پذیرفتند بلکه سنت مکیه را قبول دارند. سنت حاکیه آن اخبار و احادیثی است که می خواهند آن سنت مکیه رابه ما برساند.
این پژوهشگر قرآنی یادآورشد: آنها دسته دوم روایات را به عنوان سنت حاکیه رد می کنند. آنها می گویند در میان سنت نبوی مسایل خاصی وجود دارد که نمی خواهند بیان کنند و یا دسته ای روایت ضعیف در این حوزه وجود دارد. به همین دلیل همه این موارد را اعم از روایات قوی و ضعیف رد می کنند.
وی گفت: اگر بخواهیم به قرآن بسندگی توجه کنیم و واقعا احادیث و سنت ها و سیره عملی و قولی پیامبر و ائمه را کنار بگذاریم دچار چند آسیب اساسی می شویم. اول اینکه همه آیات قرآن قابل درک و استفاده نخواهد بود. زیرا آیاتی از قرآن وجود دارد که نیازمند تفسیر است.
حجت الاسلام والمسلمین فاکر میبدی یادآورشد: تحمیل رای بر قرآن کریم یکی از مهمترین این آسیب ها است. اطلاق و عموم تا حدی کارایی دارد. عرف به طور یله و رها قابل پذیرش نیست و تنها در مصداق حق داوری دارد.
عضو هیئت علمی المصطفی(ص) با بیان این که تدبر آزاد منتهی به استحسناناتی می شود که نازل کننده قرآن نیز به آن راضی نیست و با اشاره به یکی از مباحث اهل قرآن با عنوان فراز و مستقل، افزود: این بحث کارایی دارد، ولی اینکه چه میزان در فراز مستقل(برخلاف سیاق) با قطع ارتباط با قبل و ما قبل به آن بپردازیم یک مساله خاص است.
