به گزارش خبرگزاری حوزه، علامه خواجه نصیرالدین طوسی، عالم جامع معقول و منقول، فیلسوف، متکلّم و ریاضیدان بزرگ ایرانی در قرن هفتم هجری است که کتب و رساله های علمی متعددی در موضوعات گوناگون به رشته تحریر درآورد.
خواجه نصیر را در علم، همتای بوعلی سینا دانسته اند، چنانچه ابن سینا در طب سرآمد بود، خواجه نصیر نیز در ریاضیات سرآمد بوده است. در تقویم رسمی کشور روز پنجم اسفندماه را به عنوان روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندس نام گذاری نموده اند.
خواجه نصیر مجبور به همراهی با برخی از حاکمان عصر خود شد؛ ولی توانست در این همراهیها آثار و تألیفاتی داشته باشد؛ به عنوان مثال در همراهی با هلاکو، تلاش کرد از میراث اسلامی که در معرض نابودی بود محافظت کند و به سبب اقدامات او پس از مدتی مغولان به اسلام گرویدند. همچنین حضور او در جریان فتح بغداد به دست مغولان، عاملی برای کاهش غارت و کشتار مردم و نجات یافتن بسیاری از عالمان از مرگ شد.
زندگی و تحصیل
خواجه نصیرالدین طوسی ایام کودکی و نوجوانی خود را در شهر طوس سپری نمود و در این ایام نزد پدرش محمد بن حسن طـوسی که روحانی بود، خواندن و نوشتن، قرائت قرآن، قـواعد زبان عربـی و فارسی، معانی و بیان و مقداری از علـوم منقـول از قبیل حدیث و … را آموخت. مادر او در خواندن قرآن و متون فارسی کمک می کرد.
سپس با راهنمایی پدرش، برای فراگیری حکمت و منطق نزد دایی اش «نورالدین علی بن محمد شیعی» که از دانشمندان نامور در ریاضیات، حکمت و منطق بود، رفت اما عطش علمی او برطرف نشد و در محضر «کمال الدین محمد حاسب» از دانشوران نامی در ریاضیات به تحصیل پرداخت اما پس از چند ماه استاد قصد سفر کرد.
پس از چندی او به نزد دایی پدرش «نصیرالدین عبدالله بن حمزه» رفت و در نزد او به کسب علوم رجال، درایه و حدیث پرداخت.او در شهر طوس و بدست استادش «نصیرالدین عبدالله بن حمزه» لباس مقدس عالمان دین را بر تن کرد و لقب «نصیرالدین» را به او عطا شد.
نصیرالدین جوان برای کسب علم بیشتر قصد عزیمت به نیشابور را نمود اما در همان زمان پدرش را از دست داد و بعد از گذشت یک سال از فوت پدرش به نیشابور پای نهاد و به توصیه دایی پدر به مدرسه سراجیه رفت و نزد سراج الدین قمری یکی از استادان فقه و اصول به تحصیل پرداخت. سپس نزد یکی از شاگردان امام فخر رازی ، استاد فریدالدین داماد نیشابوری رفت و کتاب «اشارات ابن سینا» را آموخت.
بعد از چندی استاد فریدالدین او را به نزد استادی دیگر به نام «قطب الدین مصری شافعی» فرستاد تا کتاب «قانون ابن سینا» را بیاموزد. خواجه پس از کسب علوم و فنون از دانشمندان نیشابور به ری شتافت و با دانشور بزرگی به نام برهان الدین محمد بن محمد بن علی الحمدانی قزوینی آشنا گشت.
سپس به قصد عزیمت به اصفهان سفر کرد اما در میانه راه با «میثم بن علی میثم بحرانی» آشنا شد و به دعوت او و به منظور استفاده از درس خواجه ابوالسعادات اسعد بن عبدالقادر بن اسعد اصفهانی به شهر قم رو کرد. او پس از قم به اصفهان و از آنجا به عراق رفت و در محضر «معین الدین سالم بن بدران مصری مازنی» (از شاگردان ابن ادریس حلی و ابن زهره حلبی) علم فقه را فراگرفت. و در سال ۶۱۹ ق از استاد خود اجازه نقل روایت دریافت کرد. آن گونه که نوشته اند خواجه مدت زمانی از «علامه حلی» فقه و علامه نیز در مقابل، درس حکمت نزد خواجه آموخته است. همچنین او علم نجوم و ریاضیات را نزد کمال الدین موصلی آموخت و پس از سالها کسب علم به زادگاه خود خراسان بازگشت.
تاسیس رصدخانه و کتابخانه مراغه
خواجه نصیرالدین طوسی پس از فتح بغداد توسط هلاکو، ساخت یک رصدخانه را به هلاکو پیشنهاد کرد؛ با این توجیه که او با توجه به دانشی که در نجوم دارد، میتواند با کمک رصد ستارگان، سلطان را از وقایع آینده، مدت عمر و نسل او آگاه سازد.
این پیشنهاد مورد پسند هلاکو قرار گرفت و ساخت آن از سال ۶۵۷ق آغاز شد. به گفته سید محسن امین، خواجه نصیر، رصدخانه مراغه را محلی برای جمع کردن تعداد زیادی از دانشمندان آن زمان قرار داد و بدین گونه آنها را از کشتهشدن رهایی بخشید و نیز تلاش زیادی برای جمعآوری تعداد زیادی از کتابها و حفظ آنها کرد. کار ساخت رصدخانه تا پایان عمر خواجه به طول انجامید و زیج به دست آمده از این رصدخانه، زیج ایلخانی نام گرفت.
خواجه نصیر همچنین کتابخانه بزرگی در محل رصدخانه مراغه احداث نمود و به فرمان هلاکو بسیاری از کتابهای نفیس و سودمندی که از بغداد، دمشق، موصل و خراسان غارت شده بود، به آن انتقال یافت. خود خواجه نیز مأمورانی به اطراف بلاد میفرستاد که هرجا کتابهای علمی بیابند خریداری کنند و برای او بفرستند و خود هر کجا به کتاب مفید و نفیسی برمیخورد، آنرا میخرید.
به عقیده برخی از مورخان، حدود ۴۰۰ هزار کتاب در کتابخانه مراغه گرد آمده بود. در کتابخانه رصدخانه مراغه، انواع کتاب از زبانهای چینی، مغولی، سنسکریت، آشوری و عربی به زبان فارسی ترجمه شد و در دسترس طالبان علم و دانشمندان رصدخانه قرار گرفت. این رصد خانه در حقیقت مرکز علمیای بود که در آن، علوم مختلفِ زمان، مثل ریاضیات، نجوم و علوم طبیعی، تحقیق و تدریس میشد.
خواجه نصیر دارای سه پسر به نام های صدرالدین علی، اصیل الدین حسن و خواجه فخرالدین محمد بود. فرزند بزرگ او بهره کافی در فلسفه، نجوم و ریاضی داشت و دومین فرزندش اهل دانش و فضیلت بود و مشغول امور سیاسی بود و فرزند کوچک او ریاست امور اوقاف در کشورهای اسلامی را عهده دار بود.
خواجه پس از مرگ هلاکوخان و در زمان آباقاخان دوران آخر عمرش را سپری می کرد. خواجه طوسی دربغداد و در سال ۶۷۲ هـ. رحلت نمود . ایشان وصیت نموده بود که در کنار امام هفتم، باب الحوائج به خاک سپرده شود بنابراین خواجه درشهر کاظمین مدفون گردید. او همچنین وصیت کرده بود که روی قبرش اشارهای به ویژگیهای علمیاش نشود و فقط عبارت «و کَلبُهُم باسِطٌ ذِراعَیهِ بِالوَصید» بر روی سنگ قبرش نوشته شود.
دفاع خواجه نصیرالدین طوسی از ابن سینا در برابر انتقادات فخر رازی، در کتاب شرح اشارات، موجب احیای فلسفه در آن عصر شده است. همچنین خواجه نصیر را مبتکر روش فلسفی در کلام شیعه دانستهاند.[۴۳] به باور مرتضی مطهری، تمام آثار کلامی بعد از خواجه نصیر، از کتاب تجرید الاعتقاد تأثیر پذیرفتهاند.براساس برخی پژوهشهای معاصر، خواجه نصیر طوسی، از یک سو شارح و مُکمّل فیلسوفان و دانشمندان پیش از خود بوده، و از سوی دیگر سرمشق دانشمندان پس از خود شده است.
مجموعه کتابها و رسالههای علمی خواجه نصیرالدین طوسی (متوفای ۶۷۲ق) را بیش از ۱۸۴ عنوان دانستهاند.خواجه نصیر در زمینههای مختلفی همچون ریاضیات و هیئت، عقاید، فلسفه و عرفان، منطق، فقه، طب، علوم غریبه و تفسیر قرآن تالیف نموده و بیشتر آثار او به زبان عربی است. خواجه نصیر، در مقدمه شرح اشارات، از رنج فراوان و غم روزافزونش هنگام تألیف کتاب نوشته است.
منابع:
هزارویک کلمه علامه حسن زاده آملی ص۳۲۹
ویکی شیعه
آشنایی با علوم اسلامی استاد شهید مطهری ج۲
استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی، «سخنرانی در سرای اهل قلم»، روزنامه جام جم، ۶ بهمن ۱۳۸۹
نظر شما