به گزارش خبرگزاری حوزه، «نشست مکتب امام صادق و رسالت شیعیان» با حضور دو استاد فرهنگی و پژوهشی در حوزه قلمرو علمی اهل بیت(ع) دکتر حسین قاضی‌خانی مدیر گروه تاریخ تشیع پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و حجت الاسلام والمسلمین قهرمانی پژوهشگر و مدرس رسانه برگزار شد.

در ذیل مشروح سخنان این دو کارشناس حوزوی آمده است.

دکتر قاضی خانی:

از سالها پیش در دفتر تبلیغات اسلامی برنامه تولید «دانش نامه اهل بیت(ع)» با هدف پوشش مدخل های علمی مرتبط به اهل بیت(ع) دنبال شده است و بنده نیز با توجه به شرایطی که ایجاد شد مسئولیت این امر به بنده محول شد.

هدف آن بود که زندگی ائمه از بعد تاریخی، نام ونشان و القاب و فرزندان و خاندان و آنچه امروز به عنوان مباحث شرح حال شناسی درفاز اول مطرح شود و پس از آن وارد سیره و مباحث سیاسی و فرهنگی دوران امام صادق(ع) شویم ودر آخر نیز نگاهی به بحث احادیث و مواردی که از ایشان برای ما به یادگار مانده است برویم و گونه شناسی در این عرصه انجام دهیم.

وارد شدن در خصوص مباحث مرتبط به ائمه همچون شنا کردن یک فردی مبتدی در یک اقیانوس است ولی تلاش خود را کردیم که این کار انجام شود. البته قطعا کارهای زیادی در این حوزه می توانیم انجام دهیم.امروزه می توانیم گزارشی از وضعیت کتب دیگر داشته باشیم و البته نگاه تحلیلی نیز داشته باشیم. زیرا ممکن است گزارش های مختلفی از یک واقعه داشته باشیم.

عصر امام صادق(ع)

عصر امام صادق یک اثر بسیار ویژه است. ایشان میراث دار تلاش های گسترده امام سجاد(ع) و به ویژه امام باقر(ع) بود.

باتوجه تلاش هایی که پدر و پدر بزرگ گرامی شان برای بنیان گذاشتن یک بستر علمی داشتند ایشان در شرایطی قرار گرفتند که شاگردان بسیاری پای درس ایشان حاضر می شدند و از منبع عظیم علم ایشان استفاده می کردند. این شاگردان با هیچ دوره ای قابل مقایسه نیست.

همچنین مباحث علمی مختلفی است که توسط امام مطرح شد. یعنی فضایی ایجاد شد که ظرفیت های علمی ایجاد شده است که افرادی که دارای ظرفیت دارند جذب امام شدند و ایشان نیز با آنها کار کردند و آموزه هایی را به آنها ارایه دادند و با توجه به شرایط سیاسی که در آن زمان رخ داده بود کمی فراغ بیشتر بیشتری در یک مقطع کاری شان داشتند فضای عظیمی را برای ایجاد یک نظام علیم ایجاد کردند.

آثار علمی امام صادق(ع) بسیار زیاد است که البته باید با دقت فراوان از حیث سندی چینش شود. احادیث بسیاری در حوزه علمی به ما منتقل شده است. وقتی تعداد این احادیث را با شمار روایات دیگر در همه بخش ها مقایسه می کنیم، به اعداد اعجاب برانگیز می رسیم. روایاتی که از امام صادق(ع) نقل شده به حدی است که ظرفیت عظیمی را برای استفاده در همان زمان و حتی امروز می توانیم از آنها استفاده کنیم.

یکی از شاخصه های مکتب امام صادق(ع) آن بود که ایشان شاگردانی داشتند که در ابعاد مختلف از جمله حدیثی و قرآنی و تاریخی و کلامی دارای تخصص بودند. ایشان از این ظرفیت های عظیم استفاده می کردند و در مباحث مختلف و مکان های مختلف از جمله مساجد شاگردان خود را اعزام می کردند.

یکی از ویژگی های عصر امام صادق(ع) عصر شکل گیری مکاتب اسلامی در بعد کلامی و فقهی و... بوده است. این ابعاد در این دوره در حال نزج گرفتن بود و ایشان نیز با فعالیت های گسترده ای که به همراه شاگردان شان داشتند، شیعه را با یک هویت خاص در بین همه این عرصه ها متمایز می کردند و مکتب شیعه جعفری را بنا نهادند.

همچنین آنچه از حضرت باقی مانده است برای امروز ما کاربرد دارند. بسیاری از مباحثی که از ایشان به یادگار مانده است می تواند با کمی کنکاش و بررسی بیشتر در عرصه های نوپدیدی چون مشاوره و سلامت و خانواده و... مورد استفاده قرار بگیرد.

امروزه مباحثی مثل تخصصی سازی در حوزه نیز مورد توجه است که می توان با ورود به قلمروی میراث علمی از امام صادق(ع) به عرصه های جدی تر گام نهاد. البته در انتقال این مباحث به زبان امروز نیز بسیار مهم است.

هر گروهی در یک جامعه، باید یک سری نمادها شناخته می شود و هر گروه برای خود نمادهایی دارند که آنها را معرفی می کنند. در هر کشوری که مشاهده می کنیم این کشورها آرم ها و ابزارها و سبک پوشش و اصلاح مو و... خاص خود رادارند که نشانه های خاص خود را نیز دارند.

امروزه گروه های مختلف شیعی را داریم که شیعه امام صادق نیستند. گروه هایی مثل زیدیه رانیز داریم که شیعی هستند که برخی اوقات در مقابل امام نیز ایستادند.

منظومه دقیق مکتب اهل بیت(ع)

یکی از مهمترین مباحثی که در مکتب امام صادق(ع) جلوه گر است. اهمتام ایشان به زنده نگاه داشتن نام ستون دین است. مثلا در بحث شناساندن و ایجاد اتصال مومنین به عمودهای اصلی دین یعنی بزرگان دین ایشان نگاه خاصی به مساله زیارت داشتند و امروز نیز می بینیم که مردم اهتمام ویژه ای به امام علی(ع) و امام حسین(ع) دارند. در گذشته بنی امیه و دشمنان اهل بیت تلاش می کردند که این ستون را بزنند ولی مکتب امام صادق(ع) به خوبی با این تلاش های مقابله کرد. ایشان شیعیان رابه زیارت حرم های اهل بیت(ع) سفارش می کردند که امروز جلوه عظیم اربعین از موارد مهمی است که از درون این مکتب آمده است.

ایشان توجه خاصی به زنده نگاه داشتن یاد امام حسین(ع) داشتند. مبحث زیارت و پاداش زیارت در یک سو و فعالیت های فرهنگی از جمله عزاداری و مدیحه سرایی و سرایش شعر و نظم و نثر در رثای امام حسین(ع) از جمله تلاش های ماندگار و جالب توجه ایشان است.

در کنار این مباحث، بسیاری از روایت ها وجود دارد که حضرت بیان می کنند که این افراد جزو شیعیان ما هستند و عده دیگری جزو شیعیان ما به حساب نمی آیند. در اینجا ایشان رفتارهای خاص و اجتماعی یک شیعه واقعی را در قبال خود و جامعه و دین و برادران دینی خود و حتی کسانی که مکتب اهل بیت را قبول ندارند را بیان می کنند. ایشان موارد مختلفی از زیست مومنانه در جامعه با رعایت اصول ارتباط با علایق و سلایق خاص را مطرح می کنند.

هدف ایشان ایجاد یک هویت شاخص از تشیع است. اگر شیعیان این ویژگی های خاص را دارند ایشان نیز شیعیان را معرفی می کنند. ایشان بارها بیان کرده اند اگر شما این ویژگی ها را دارید شیعه هستید. ایشان بیان می کنند که شیعیان در یک شهر باید بهترین مردم باشند و شاخص باشند.

وقتی اندیشه های سیاسی حضرت را مطالعه می کنیم می بینیم که ایشان وجود حکومت را برای جامعه ضروری می داند که باید حافظ و ایجاد کننده امنیت و عدالت و رفاه باشد.

ایشان بیان می کنند که یک حکومت باید به خوبی از مرزها دفاع کند و دادخواهی نسبت به مظلومان داشته باشد و کارگزاران شایسته را برگزیند. ایشان می فرمایند که حکومت نباید در این امور کوتاهی کند. مکتب اهل بیت نشان می دهد که چگونه می توان از مسیر این دنیا به آخرت برسیم. این همه روایات بر همین اصول تاکید دارد. این همه روایاتی که دنیا را مزرعه آخرت می داند در همین راستا است.

حتی مباحث اقتصادی را نیز می بینیم که توسط حضرت مطرح شده است. نمونه های مهمی در این عرصه مشاهده می کنیم. در یک روایت می بینیم که غلامی که برای تجارت به شهری رفته بود و سود کلانی نیز کرده بود بازخواست می کنند که چه گونه به این سود رسیدند که غلام نیز می گوید به دلیل کمبود آن کالا تصمیم گرفتیم که این کالا رابا قیمت بالاتر بدهیم که امام به شدت با این کار مخالفت کردند. موارد دیگری نیز داریم که افرادی حضرت را مشغول کار و وتلاش می بینند و برخی نیز سعی کردند که ایشان را نصیحتی کنند که ایشان این بحث را مطرح کردند که این تلاش، یک ارزش الهی است.

امام سجاد(ع) می فرمایند که اینکه خودم به بازار بروم و مایحتاج خانواده را تهیه کنم را دوست می دارم. پس این گونه نیست که دین دنیای مردم را رها کرده است. دین همه این مسایل را به همراه مسایل شناختی در کنار هم می بیند.

خبری به پیامبر رسید که برخی از یاران شما زندگی را رها کرده اند و به مسجد رفته اند و حضرت نیز آنها را فراخواندند و خود را به عنوان الگویی معرفی کردند که امور مادی را نیز مد نظر داشتند. ارایه این الگوی عملی بسیار مهم است. تبین کردن با الگوی عملی متفاوت است و الگوی عملی کاربردهای بسیاری دارد.

پیامبر در جامعه مردم زندگی می کنند و بهترین الگو برای زیست در جامعه هستند. تاکیدی که روی پیامبر به عنوان الگو توسط امام صادق بیان می شود به این دلیل بود که هم اینکه ایشان پیامبر بودند و هم اینکه مورد اتفاق همه مردم و مسلمانان بوده اند.

امروزه آثار فراوانی در زمینه کتاب و مقاله و پایان نامه درخصوص سیره اهل بیت نوشته شده است و امروز نیز مساله محوری به شکل کاملی در حوزه مورد توجه قرار گرفته است. ولی سوال این است که آیا توانسته ایم این پژوهش ها را به جامعه ارایه کنیم؟ تخصص یک پژوهشگر، پژوهش است و او توانسته است که مساله امروز را با علم و دین و تاریخ مرتبط کند و تحقیق خوبی را تولید کند. باید تلاش کنیم که آثاری که تولید شده و برای جامعه ما مورد نیاز است به مردم نیز تقدیم شود.

پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت ازجمله شیوه مواجهه معصومان در خصوص اختلافات همسران و شیوه مواجهه معصومان به پدیده های اجتماعی و فردی از جمله دروغ، تولید شده است ولی باید به مردم برسد. کسانی که باید این محصول را دریافت کنند این محصولات را دریاف نمی کنند بلکه نیازمند یک طیف واسط هستیم.

حجت الاسلام والمسلمین قهرمانی:

هر بخش حتی بخش کوچکی که از تراث مهمی که از احادیث معصومین باقی مانده در هر جایی حضورمی یابد، تحولی شگرف ایجاد میکند. یکی از نمونه های آن، در خصوص فلسطین مظلوم است که همین تراث چه شکل جهادی را رقم می زند و فرماندهان بزرگی که در غزه پا به وجود آوردند توانستند تا آخرین لحظه ای که زنده ماند به بهترین شکل این سبک جهاد را کارگردانی کرد.

بارها شنیده ایم که او به احادیث معصومین ما از جمله امام علی و امام حسین استناد می کند. تراث روایی ما درسخنان اهل جهاد و مقاومت به کرات خود را نشان می دهد. البته در این زمینه نیز شاهد کم کاری های بسیاری هستیم که این مسایل را به تصویر نکشیدیم.

امام علی می فرمایند که همه انسان ها در عرصه هایی که می توانند اثرگذار باشند باید توان خود را در جهت ماموریت های الهی خود به کار بگیرند.

مکتب امام صادق(ع) چیست؟

در وهله اول باید مشخصات این مکتب را که آن را در بیان نهاد خودی و اهل بیت و همچنین نهادهای فکری و مکتبی رقیب ممتاز کرده است بهتر بشناسیم.

اگر بخواهیم یک جریان شناسی خوبی در این عرصه داشته باشیم باید ببینیم که ایشان در میان خودی ها و رقبا و خواص و عوام و مردم و سلاطین ودشمنان چه جایگاهی دارد. در این تحقیق است که می توانیم ببینیم که ایشان چه ویژگی هایی دارند و چه نقشی را ایفا می کنند.

باید ببینیم که این انسان ۲۵۰ ساله به حسب فراز و فرودهای تاریخی یک کاری را انجام داده است که امسال ما گوشه ای از آن را تحقیق می کنیم. واقعا حضور در این عرصه یک جسارت بسیار بزرگ است و با برخی اتفاقات متوجه می شویم که عمق این دریا چه اندازه است.

مکتب امام صادق (ع) مکتبی است که به نوآوری پرداخت. نکته مهم مکتب امام صادق، نوآوری به اقتضای زمان است چه در امتزاج بین علوم عقل و نقل و چه علوم عقلی و تجربی. این امتزاج یک نوآوری خاصی بود و همین امر نیز باعث شد که این مکتب بیش از پیش دیده شود.

اولین وظیفه ای که حوزه در این عرصه دارد و آن هم در مسیر ماموریتش که حفظ دین از طریق مدیریت جامعه و فقه و دین و احکام شریعت است، بررسی نوآوری های فقاهت است.

پس از ۱۴۰۰ سال و پس از همه دشمنی هایی که با دین و فقه شد، این بنایی که امام صادق (ع) ایجاد کردند به حدی مستحکم است با وجود از بین رفتن بسیاری از منابع، به دلیل اصل ثابت قرآنی و تراث روایی که باقی مانده است می تواند چنین جایگاهی داشته باشد. این اصل ثابت و تراث روایی کاری کرده است که امروز در خطوط در آثار مکتوب فقاهتی را انجام می دهیم بر همین اصول استوار است.

بخشی از تراث ما که کتاب ها هستند از بین رفت ولی اصل گنجینه علمی امام صادق(ع) حفظ شده است. آنچه از اهل بیت باقی مانده است به حدی گرانسنگ و وزین است که تا امروز و عصرهای بعد قابل کار و کنکاش است.

میراث اهل بیت(ع) مثل سنگ های عظیم جواهری هستند که باید روی آنها کار کرد و از آنها زیورالات ساخت.

روایت ناب از مکتب امام صادق(ع)

گام اولی که باید در این عرصه برداریم تا بتوانیم در مقابل رقبا و دشمنان مکتب قد علم کنیم و این مکتب را به خوبی به دنیا بشناسانیم آن است که باید چهره واقعی از این مکتب با قیاس با سایر مکاتب ارایه داد که همه دنیا متوجه بشوند که این مکتب یک نگاه خاص آخرت محور و عزلت نشین و گوشه نشین و رهبانیتی نیست که دنیا را فراموش کرده باشد. در واقع باید در این جنگ روایت ها بهترین و شاخص ترین روایت را از مکتب اهل بیت نشان دهیم.

گاهی مردم فکر می کنند که دین یک فضای معنوی صرف و عبادی است که تنها به دنبال یک حال خوب است و حتی تضمین آخرت نیز نیست. وظیفه دین صرفا ایجاد حال خوب نیست. در واقع مکتب دین حال بسیار بسیار خوبی را برای انسان ایجاد می کند ولی در فضایی که خود به امر خداوند ایجاد می کند.

یکی از عرفا گفتند:دینی که دنیای انسان را آباد نکند نمی تواند آخرت انسان را آباد کند. روایت اهل بیت وآیات الهی در شناخت کیهان و شناخت انسان و روایات طبی و کشاورزی و باغداری نشان میدهد که نگاه قداست محوری و عرفان های سطحی با نگاه اهل بیت کاملا تفاوت دارد. برخی اسم و نگاه کاذبی از عرفان را بیان می کنند.

ملاک ما بزرگانی چون امام خمینی(ره) است که با همه رویکرد و روح عرفانی که داشتند نگاهی همه جانبه به همه امور داشتند. ایشان نگاه جهان شمولی داشتند و به همین دلیل مساله قدس با تاکید ایشان به یک روز جهانی مبدل شد. ایشان می فرمودند که ما به فرموده قرآن و روایات اهل بیت(ع) و ساختار دین نباید در مقابل ظالم هایی که مردم را اینگونه می کشند ساکت باشیم.اگر قرار است که دنیا آباد باشد باید برای همه آباد باشد.

همچنین از اولین کارهایی که امام راحل انجام می دهد، حساب ۱۰۰ است که به دنبال خانه دار کردن فقرا بود. ایشان می توانست بگوید که هدف ما فقط اخرت شما بود ولی بیان کردند که هدف ما ایجاد فضایی برای زیست دنیایی وآخرتی است.

مساله دوم نیز رسالت خود حوزه است. این سازمانی که بر اساس نیابت اهل بیت شکل گرفه است وظایفی برای بهتر کردن زیست انسانی در حوزه دنیایی و آخرتی دارد.

کار حوزه کار نظارت و راهبری و تبیین مسایل و مشخص کردن چارچوب و راهبری فکری است

مدعای ما این نیست که حوزه خودش اقدام به ایجاد بانک کند. کار حوزه کار نظارت و راهبری و تبیین مسایل و مشخص کردن چارچوب و راهبری فکری است. اگر قرار است که ماشین اقتصادی و راهبرد اقتصادی می خواهیم باید حوزه این چارچوب ها را مشخص کند. قرار نیست که صدها بانک خصوصی داشته باشیم و بانک خصوصی نیز چاپ پول کند. به همین خاطر است که حوزویان از اولین کسانی هستند که در این امور اقامه به ایجاد عدل می کنند.

اگر نقش و جایگاه و وظیفه حوزه را به خوبی ترسیم کنیم و روایت درستی از دین داری و تبیین مکتب اهل بیت(ع) داشته باشیم تازه گام اول را برداشته ایم که نیاز داریم که در عرصه های دیگر نیز گام برداریم.

از یکی از مراجع عظام کنونی نقل شده است که مردم به یک پیش نماز می گویند امام، ولی از به کار بردن این واژه برای رهبر جامعه ابا دارند. ایشان باوجود رهبری جامعه ، شاگرد امام صادق(ع) هستند.

ایشان در ده ساله اخیر راهبری اقتصادی کشور را به مسئولان و مردم گوشزد کردند. امسال نیز بنا به اهمیت مساله امید دهی به مردم مساله مشارکت مردم در تولید نیز مطرح شده است. ایشان بیان کردند که منتظر سرمایه خارجی نباشید و خود آینده دنیا وآخرت خود را بسازید.

تعاملات مردم با حضور رسانه ها تغییر یافت زیرا رسانه روایت ها را مدیریت می کند. زمانی که جریانات روشنفکری وابسته به غرب اهمیت رسانه را دریافتند فعالیت های رسانه ای گسترده ای را برای کج روایتی و تخریب چهره اهل بیت و روحانیت انجام دهد.

اولین اقدامی که باید انجام دهیم آن است که باید انسان رسانه های راوی را تربیت کنیم. امام صادق(ع) در مناظرات خود همیشه این قدرت مکتب را به عرصه می رساندند. یکی از آنها این ماجرای معروفی است که امام می گوید اگر توانستی شاگردان من را مغلوب کنی به نزد من بیا. این مساله یک برد رسانه ای استثنایی برای توسعه مکتب اهل بیت داشت.

اگر نگاه فقاهتی و پویایی که ائمه ما آن را ایجاد و استمرار بخشیدند، توسعه نیابد محکومت به شکست هستیم. حوزه پیشران فکری خود را در فقاهت در امور مختلف می داند. چنانچه امام صادق برای آن زمان ابداعاتی چون علم پویای کلام را ایجاد کردند و با علوم عقلی و تجربی توانستند هم شاگردان گسترده ای تربیت کنند و عرصه های نوپدید ایجاد کنند ما نیز باید بتوانیم راهروی این امام باشیم. باید در روایت حقانیت مکتب اهل بیت کوشا باشیم.

امروز حوزه ما به تاسی از اهل بیت(ع) باید به دنبال فقاهت در همه امور برود. فرزندان حوزه بایددر علوم مختلف توانمند باشند واز همه این علوم استفاده کنند تا در روایت حقانیت مکتب اهل بیت توانمند باشند.

امروزه مدارسی شکل گرفته اند که کار تبلیغ دارند. امروزه فقاهت به معنی اخص را جدی گرفته ایم. فقه به معنی الاعم که حاکمیت را پیش می برد باید برای ما بسیار مهم باشد. نباید موضوع را دیگران تعیین کننده و حوزه نیز از کارشناسان کمک بگیرند . بلکه حوزه باید به سراغ کارشناس برود و با شناخت کامل به حل مسایل بپردازد.

حوزه باید مساله شناسی موضوعات تخصصی را دنبال کند

حوزه باید مساله شناسی موضوعات تخصصی را دنبال کند. اگر مدعی هستیم که حوزه می خواهد دنیای مردم را آباد کند باید نگاه دقیق و علمی به امور داشته باشد و از سیاست زدگی دوری کند و به راهبری اقدام بورزد. یکی از نمونه های آن در انقلاب اسلامی رخ داد. جدا از اینکه با شرایط نابرابر از حیث جنگ نظامی و فرهنگی و اقتصادی و تحریم های عظیم و .... میزان رفاه برخی کشورهایی که مدعی هم هستند را مقایسه کنید واقعا جالب است. در ایران بیش از ۷ میلیون خودرو بیشتر ازترکیه در اختیار مردم است. نزدیک به ۵۲ درصد مردم صاحب خانه هستند ولی در ایران بیش از هفتاد درصد.

برای ما این جنگ شناختی و روایتی را ایجاد کرده اند که در ذهن ما این مساله بگردد که بدبخت ترین مردم دنیا هستیم. متاسفانه خود انگار خود زشت انگاری را در ما ایجاد کردند. متاسفانه این خودانگاره ها را نسبت به ظاهر خودمان نیز ایجاد کرده اند. وقتی رسانه آنها به این حد قدرتمند است باید این روایت ها را بشکنیم و به جوانان خودمان حس های واقعی را القا کنیم تا عزت نفس پیدا کند.

متاسفانه رسانه های غربی خودبدانگاری را نسبت به خود، دین و کشور خود توسعه می دهند. در ابتدا باید این حصارها را بشکنیم و کارهای مستمر و قدرتمند انجام دهیم. دشمنان برای اینکه بگویند که ثروتمند شدن به هر قیمتی خوب است هرساله ده ها سریال و فیلم می سازند. ولی متاسفانه ما برای یک فیلم ارزشمند دینی کم کاری میکنیم. رسانه غربی بدی ها را به شکل مستمر تولید می کند تا مردم به وجدان خود برنگردند.

امام صادق(ع) بانی نهاد وکالت

مقام معظم رهبری در خصوص حلقه های میانی و... این نقطه ضعف را به ما گوشزد کرده اند که ما نتوانسته ایم تشکل های قوی فراوان را توسعه دهیم. در حوزه فرهنگی و رسانه ای باید این جریان جدی را تولید کنیم.

کار تشکیلاتی که حضرت انجام دادند به خصوص در فضای تقیه ای که وجود داشت یک سیستم عظیم را ایجاد کردند. ایشان مدلی طراحی کردند که امروز می توانیم در حوزه فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و نظامی از آن استفاده کنیم. مدل امام صادق(ع) باعث شد که انقلاب اسلامی ایجاد شود و مقاومت فلسطین و لبنان و یمن شکل گرفت.

صنعت عرضه بسیار مهم است. کافی است با یک فراوری بسیار کوچک کلام اهل بیت(ع) را به مردم برسانیم تا مردم متوجه اعجاز کلام اهل بیت(ع) بشوند. اگر نامه امام علی(ع) به مالک اشتر را به مردم بگوییم قطعا همگان متوجه می شوند که چه نگاه مترقی پشت این سخن است.