چرا امام جواد (علیه السلام) با قاتل خود ازدواج کرد؟!

به گزارش خبرگزاری حوزه، ام الفضل دختر مأمون عباسی یکی از همسران امام جواد (علیه‌السلام) و بنابر نقل مشهور، به تحریک برادرش جعفر یا عمویش معتصم عباسی امام را مسموم و به شهادت رساند.

ازدواج حضرت امام جواد (علیه‌السّلام) با ام‌الفضل از دو جهت و ناحیه قابل بررسی است؛ هم از ناحیه حضرت قابل بررسی است و هم از ناحیه مامون که چه اهدافی از ازدواج دختر خود با امام جواد (علیه‌السّلام) داشت.

اهداف مأمون عباسی

به نظر می‌رسد مامون اهداف زیر را دنبال می‌کرد:
۱- نظارت بر رفتار امام جواد (علیه‌السّلام): مامون با فرستادن دختر خود به خانه امام می‌خواست آن حضرت را همیشه زیر نظر داشته باشد و دختر مامون نیز در انجام این رسالت موفق بود، زیرا در خبرچینی و گزارش‌گری ماهر بود.
۲- جذب حکومت: مامون تصور می‌کرد با این وصلت امام جواد (علیه‌السّلام) را مجذوب مادیات و امکانات سلطنتی نموده و به قداست و حرمت امام لطمه وارد نماید؛ غافل از این که امام جواد (علیه‌السّلام) زاهدترین فرد بوده و جذب دستگاه حکومت نمی‌گردید.
۳- جلوگیری از اعتراض علویان: دشمنی مامون با علویان موجب شد که آنان علیه وی اعتراض نموده و حکومت او را متزلزل کنند. مامون با این ازدواج قصد داشت خود را علاقه‌مند به امام نشان دهد، در نتیجه شیعیان قیام نکنند.طبیعی بود که مامون جهت تحقق اهداف فوق شدیداً امام را تحت فشار قرار داد و برای این وصلت از همه راهکارها و اهرم‌ها بهره گرفت.

اهداف امام

۱. اجبار امام به ازدواج
بی‌تردید ازدواج امام جواد (علیه‌السّلام) با دختر مامون خواسته امام نبوده و این ازدوج مانند ازدواج‌های معمولی که مبتنی بر خواست و رعایت شرایط باشد، صورت نگرفت. زیرا امام جواد (علیه‌السّلام) می‌دانست که مامون پدرش امام رضا (علیه‌السّلام) را به شهادت رسانده و یکی از دشمنان خاندان اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و شیعیان است. از سوی دیگر حکومت مامون وجاهت قانونی و مشروعیت نداشت.مامون جهت رسیدن به اهداف خود شدیداً امام را تحت فشار قرار داد و حتی حضرت را تهدید نمود. برخی عقیده دارند که اگر امام ازدواج نمی‌کرد، ممکن بود امام را ترور کند.گرچه در قاموس ائمه (علیه‌السّلام) ترس از مرگ وجود ندارد، ولی در آن مقطع زنده بودن و رهبری او نقش بنیادی در حفظ دین و مصالح مسلمانان داشت.مسئله فشار و اجبار در مسئله پذیرش ولایتعهدی از طرف امام رضا نیز عامل اصلی بوده است.

۲.حفظ شیعیان
یکی از استراتژی‌های مهم خلفای اموی و عباسی، شیعه‌ستیزی بوده و آنان از هیچ جنایتی علیه علویان دریغ نکرده و به آزار و زندانی و قتل آنان می‌پرداختند. از سوی دیگر یکی از سیاست‌های مهم ائمه (علیه‌السّلام) حفظ شیعیان بود، چنانکه امام حسن (علیه‌السّلام) یکی از علل صلح خویش را حفظ شیعیان بیان نمود.ائمه (علیه‌السّلام) سعی می‌کردند با اتخاذ سیاست و راهکارهای منطقی و معقول به حفظ شیعیان بپردازند، گرچه ممکن بود اتخاذ راهکار حفظ شیعیان، شخصیت آن‌ها را زیر سؤال ببرد. شاید امام جواد (علیه‌السّلام) از ازدواج با دختر مامون، حفظ شیعیان را دنبال می‌کرد. طبیعی بود که مامون با ازدواج دخترش با امام جواد (علیه‌السّلام) تا اندازه‌ای از سیاست خصمانه خود علیه شیعیان پرهیز می‌کرد، زیرا به حسب ظاهر با امام شیعیان رابطه فامیلی برقرار کرده بود.

۳.حفظ دین
شاید ازدواج امام جواد (علیه‌السّلام) با دختر مامون نوعی تکلیف بود تا امام جواد (علیه‌السّلام) با این ازدواج بتواند به حفظ دین و تبلیغ آن بیشتر خدمت کند؛ امام با نفوذ در مرکز حکومت سعی می‌کرد تا اندازه‌ای از سیاست دین‌ستیزی مامون جلوگیری نماید و به جامعه دینی خدمت کند.
با اتخاذ سیاست‌های منطقی، به رغم آن که با ام‌الفضل ازدواج نمود، تحقق اهداف مامون را در خصوص ازدواج دخترش غیر ممکن ساخت.

شهادت امام جواد (علیه السلام)

معتصم(عموی ام فضل) و جعفر بن مأمون (برادر ام فضل) دائماً در اندیشه کشتن امام بودند. سرانجام هنگامی که امام از مدینه به بغداد نزد معتصم آمد، با تحریک جعفر، ام فضل سَمّی در انگور نهاد و امام با خوردن آن به شهادت رسید.درباره چگونگی مسمومیت امام به دست ‌ام الفضل سخنان دیگری نیز گفته شده است. برخی منابع شهادت امام جواد را بر اثر سخن‌چینی ابن ابی داود قاضی بغداد، نزد معتصم دانسته‌اند. معتصم توسط منشی یکی از وزیرانش امام جواد را مسموم کرد و به شهادت رساند.

ام الفضل پس از مسموم کردن امام جواد(ع) پشیمان شد و گریه می‌کرد، اما امام جواد(ع) او را نفرین کرد.معتصم ام الفضل را به قصر خود برد اما طولی نکشید که به مرض سختی مبتلا شد و بر اثر همان از دنیا رفت.جعفر، برادر ام فضل، هم در حالت مستی در چاهی سقوط کرد و کشته شد.

منابع:

منتهی الامال محدث قمی

ویکی فقه

سیره پیشوایان استاد مهدی پیشوایی

ویکی شیعه