نهج زندگی | تنها چیزی که ارزش حسرت و افسوس دارد!

خبرگزاری حوزه | امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در حکمت ۶۹ نهج‌البلاغه می‌فرمایند:

«إِذَا لَمْ یَکُنْ مَا تُرِیدُ، فَلَا تُبَلْ [کَیْفَ] مَا کُنْتَ.»

اگر به آنچه که می‌خواستی نرسیدی، نسبت به آنچه که هستی نگران نباش (افسوس نخور).

شرح:

در این فراز از کلام امام علی علیه‌السلام، معارف بلندی نهفته است که درک آنها می‌تواند بساط آرامش را در وجود انسان مهیّا کند و او را در مسیر بندگی خداوند متعال یاری نماید.

برخی از افراد نسبت به حالِ خویش و همچنین نسبت به داشته‌ها و موقعیت کنونی خویش راضی و خشنود نیستند، چراکه آنچه که به دنبالش بودند و آنچه که تصور می‌کردند، محقق نگشته و همین مطلب، امور دنیایی و معنوی ایشان را تحت تأثیر خویش قرار داده است.

توجه به کلام امام علی علیه‌السلام در حقیقت می‌تواند یک تعادل و آرامشی در وجود انسان ایجاد کند تا نسبت به گذشته حسرت نورزد و به زمان حالِ خویش نیز راضی گردد؛ زیرا آنچه را که انسان از دست می‌دهد و یا به آن نمی‌رسد، از دو حال خارج نیست: یا آن چیز از امور دنیوی است و یا اخروی. اگر از امور دنیا است که هرگز سزاوار حسرت و اندوه نیست، و اگر هم از امور اخروی است که با وجود تلاش فراوان محقق نگشته است، باید گفت که خداوند متعال پاداش تلاش برای رسیدن به مقامات معنوی را بی‌پاسخ نمی‌گذارد؛ از همین روست که آنچه که توقع داشته‌ایم، اما محقق نگشته، نباید آرامش دنیوی و معنوی ما را دچار تهدید کند.

قرآن کریم نیز به این حقیقت اشاره دارد:

«لِکَیْلَا تَأْسَوْا عَلَیٰ مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ.» ۱

این به خاطر آن است که برای آنچه از دست داده‌اید تأسف نخورید، و به آنچه به شما داده است دلبسته و شادمان نباشید.

و البته ناگفته نماند که یکی از صفاتِ بارزِ پرهیزکاران و انسان‌های زاهد و باتقوا، به همین اصل باز می‌گردد. امام علی علیه‌السلام در فرازی دیگر از نهج البلاغه می‌فرمایند:

«الزُّهْدُ کُلُّهُ بَیْنَ کَلِمَتَیْنِ مِنَ الْقُرْآنِ، قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: "لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ"؛ وَ مَنْ لَمْ یَأْسَ عَلَی الْمَاضِی وَ لَمْ یَفْرَحْ بِالْآتِی، فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَیْهِ.» ۲

تمام زهد در دو جمله از قرآن مجید آمده است. خداوند سبحان می ‏فرماید: «تا بر گذشته تأسف مخورید و به آنچه در دست دارید دلبسته و شادمان نباشید». بنابراین آن ‏کس که بر گذشته تأسف نمی‏‌خورد و به آینده (و آنچه در دست دارد) دلبستگی ندارد هر دو طرف زهد (از آغاز تا پایان آن) را در اختیار گرفته است.

البته ناگفته نماند که تنها جایی که ارزش حسرت و تأسف‌خوردن دارد، آن زمانی است که به دین و امور معنوی انسان، نقصی وارد شده باشد و همین امر باعث شده باشد که او (حتی) لحظه‌ای از معبود خویش جدا شده باشد. فقط در این زمان است که انسان، حقیقتاً باید تأسف بخورد؛ چرا که تأسف و افسوس‌خوردن نسبت به امور فناناپذیر و الهی، کار عقل است و البته که باید در صددِ جبران آن برآمد.

حضرت عیسی مسیح علیه‌السلام، خطاب به حواریّون، اینگونه به این حقیقت اشاره می‌کنند:

«لاَ تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَکُمْ مِنْ دُنْیَاکُمْ إِذَا سَلِمَ دِینُکُمْ کَمَا لاَ یَأْسَی أَهْلُ اَلدُّنْیَا عَلَی مَا فَاتَهُمْ مِنْ دِینِهِمْ إِذَا سَلِمَتْ دُنْیَاهُمْ.» ۳

تا هنگامی که دین شما در سلامت است، بر آنچه از دنیا از دستتان رفته، غصه نخورید، همان‌گونه که اهل دنیا تا دنیایشان باقی است، بر دینِ از دست رفته‌شان غمگین نمی‌شوند.

پی‌نوشت‌ها:

۱. سوره حدید، آیه ۲۳.

۲. حکمت ۴۳۹.

۳. وسائل‌الشیعه، ج ۱۶، ص ۱۹۲.

تهیه شده در سرویس علمی-فرهنگی خبرگزاری حوزه