به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجتالاسلاموالمسلمین ذبیحالله نعیمیان مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) در نشست هماندیشی «ظرفیتهای فقه برای دفاع از ولی امر مسلمین و جامعه اسلامی» که امروز چهارشنبه ۱۸ تیر ۱۴۰۴ در دانشگاه باقرالعلوم (ع) برگزار شد، عنوان کرد: خداوند در قرآن میفرماید: «فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْر» این آیه نکات برجستهای را یادآوری میکند.
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب در رابطه با جهاد به ویژه جهاد ابتدایی میفرمایند در اسلام کشورگشایی و سلطه گرایی نداریم. جهاد ابتدایی از منظر سلطه گرایی نیست؛ بلکه به دنبال رفع موانع است.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: حدود جنگ، فاصله زمانی که باید جهاد کنیم و چگونگی آتش بس در چارچوب مصلحت است که به دست ولی امر است.
وی با اشاره به اینکه هرجا حملهای را ببینیم وظیفه دفاع داریم، اضافه کرد: فقه ظرفیت دانشی فراوانی در عرصه دفاع و جهاد دارد اما با توجه اینکه در سده اخیر کمتر درگیر جنگ بودیم کمتر به آن پرداخته شده است.
حجتالاسلاموالمسلمین نعیمیان با بیان اینکه مسئله دفاع به تشخیص (مصلحت) بر میگردد، گفت: موازنه مصالح و مفاسد و مصلحت و مفسده سنجی در سه عرصه تزاحم بین مصالح با مصالح، تزاحم بین مفاسد با مفاسد و تزاحم بین مصالح و مفاسد قابل بحث است.
وی اظهار کرد: در منابع فارسی درباره مصلحت اغلب از تقسیم بندیهای فقه موازنه مقاصد استفاده شده است. میتوان به مسئله مصلحت با زاویه دید جدیدی نگاه کرد. دخالت مصلحت در حکم میتواند جز متعلق، تمام متعلق، شرط یا مانع حکم باشد. اغلب مصلحت را به عنوان متعلق حکم در نظر گرفتند. در برخی از مفاهیم آمده است که دفاع از ولی امر مصلحت است نه اینکه مصلحت دارد؛ یعنی دفاع از ولی امر یا جامعه اسلامی نیازی به مصلحت ندارد؛ بلکه خودش مصلحت است.
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) افزود: آنچه مراجع عظام تقلید در رابطه با تهدیدی که علیه رهبر معظم انقلاب صورت گرفته بود بیان کردند را میتوان از لحاظ حکم یا فتوا بودنشان، آنها را مورد بررسی قرار داد. در شیعه بین حکم ولایی و فتوا تفاوت وجود دارد. فتوا برای همه زمانها است. در امر مهمی مثل حفظ جامعه اسلامی نیاز به فتوا داریم.
وی با بیان اینکه قبل از نظام جمهوری اسلامی، مرجعیت ولایی بوده است و کارهای مراجع فقط صدور فتوا نبوده است، اضافه کرد: برای اداره جامعه دو ولایت نمیتوان داشت، زیرا تعدد بردار نیست و مراجع فتوا میکنند و این حکم نیست.
حجتالاسلاموالمسلمین نعیمیان در پاسخ به اینکه دفاع از جامعه اسلامی مصلحت است یا مصلحت دارد گفت: تشخیص مصداق گاهی به دست آحاد است اما گاهی نیاز به تشخیص سطوح مختلف دارد. در تشخیص مصداق به دست آحاد، مصادیق جزئی نیاز به ضابطه بندی و بررسی تزاحم دارد.
وی بیان کرد: برای مثال در رابطه با حضور یک فرمانده در میدان جنگ میتوان گفت که گاهی برای حفظ جان او مصلحت نیست که در میدان جنگ حاضر شود اما گاهی برای حفظ امید لازم است که در میدان جنگ حاضر شود حتی اگر جانش در خطر باشد. در اینجا تزاحم بین دو مصلحت است که حفظ جان فرمانده مهمتر است یا حفظ امید جامعه؟ وقتی ملاک نظری ما تغییر کند نتیجه نیز تغییر میکند.
دفاع از ولی امر از احکامی است که وجهه بینالمللی دارد
در ادامه، آیتالله قایینی عنوان کرد: برخی از احکام جنبه شخصی دارند اما برخی از احکام جنبه عمومی دارد که وجهه آن گسترده و بینالمللی است. مسئله دفاع از ولی امر نیز از جمله احکامی است که وجهه بینالمللی دارد به همین خاطر باید ملاحظاتی در آن داشته باشیم؛ مثلاً ادبیات و منطقی را انتخاب کنیم که برد بیشتری در جوامع بشری و جهانی دارد و میتواند همه ملتها را همراه کند.
وی با بیان اینکه ادله فقهی به دو دسته نقلی و عقلایی تقسیم میشوند، افزود: اگر بر روی ادله عقلی تمرکز کنیم میتوانیم برد کار را بیشتر کنیم و به منطق مشترک با بسیاری از اندیشمندان جوامع مختلف برسیم در حالی که در حوزه علمیه تمرکز بیشتر بر ادله نقلی یعنی آیات و روایات است.
استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: امام خمینی (ره) در غیر از مسائل عبادات بر خط و مشی نگاه عقلایی تأکید دارند؛ مثلاً در تحلیل انفال بر جنبه حقوقی امام و ائمه تأکید دارند و آن را از زاویه دید عقلایی نگاه میکنند در حالی که برای انفال آیات و روایت هم داریم.
وی در تحلیل دلیل عقلی دفاع از ولی امر گفت: عقل هر انسانی حکم میکند از حق و تملکی که دارد دفاع کند و این امر فطری است حتی اختصاص به انسانها هم ندارد. انسان به حکم عقل و فطرت از این حقوق دفاع میکند.
آیت الله قایینی ادامه داد: رئیس واجد شرایط برای همه جوامع نیاز است و هر جامعهای که رئیس خود را صالح بداند دفاع از آن را وظیفه خود میداند. این امر اختصاص به جامعه اسلامی نیز ندارد؛ زیرا عقل به آن حکم میکند و اگر کسی بخواهد این حق را مورد تهدید قرار بدهد وظیفه هر انسانی است که دفاع کند.
وی با بیان اینکه فقیه به اقتضای قاعده ملازمه (کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ العقل حَکَمَ بِهِ الشَّرع) میتواند از حکم عقلی نتیجه فقهی داشته باشد، گفت: اگر همه جوامع بشری در طول تاریخ را بررسی کنیم همه انسانها از حقوق خود دفاع میکنند و حق هر انسانی عدم وقوع فتنه، قتل و غارت است.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه در سیره عقلاً که اگر این موارد مورد تهدید قرار بگیرد با آشکار شدن مقدمات، اقدام متناسب انجام میدهند، اظهار کرد: در رابطه با سیره عقلاً نگاه مشهور این است که اگر این سیره در زمان معصوم و مورد تایید معصوم باشد حجیت دارد. در سیره عام عقلاً اگر ثابت نشود که در زمان معصوم بوده است، میتوان بر آن حجیت دانست.
بررسی حکم محاربه آیات عظام مکارم شیرازی و نوری همدانی
حجتالاسلاموالمسلمین حسنعلی اکبریان در بررسی ادبیات فتوای آیات عظام مکارم شیرازی و نوری همدانی عنوان کرد: در بررسی اینکه فتوا یا حکم هستند به نظر بنده حکم است، حکمی که مبتنی بر فتوا است. تعابیر استفاده شده در آن نشان میدهد موقعیتی و مصداقی است به همین خاطر حکم است.
وی در رابطه با اینکه آیا مراجع عظام حق حکم دارند یا خیر اظهار کرد: اگر ولی فقیه در جامعه ولایت خود را بالفعل کرد این ولایت بالفعل مانع از فعلیت ولایت دیگران است اما در جایی مسئله تمدنی مطرح است سایر فقها نیز بسط ید دارند و مسئلهای که آیات عظام مکارم شیرازی و آیت الله نوری همدانی ورود کردند از همین باب است.
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: وقتی مسئله جان رهبری که ولایت مطلقه است مطرح میشود دست دیگران برای دفاع بسته نیست و در این جا تزاحم وجود ندارد زیرا مسئله دفاع است و این امر عقلایی است.
وی گفت: در مسئله تهدید رهبر معظم انقلاب، ترامپ تهدید ضمنی داشته است زیرا بیان کرده است فعلاً قصد نداریم، اما رژیم غاصب اسرائیل تهدید مستقیم کرده است. آیت الله العظمی مکارم شیرازی در ابتدا فرمودند که هر «شخص یا رژیمی» که استفاده از آن بسیار آگاهانه بوده است. زیرا در این عبارت عنوان محارب هم بر شخص حقیقی و هم حقوقی صدق میکند که استفاده از محارب برای شخص حقوقی یک ادبیات جدید است.
حجت الاسلام والمسلمین اکبریان ادامه داد: ایشان در ادامه میفرمایند: «برای ضربه به امّت اسلامی و حاکمیت آن، رهبری و مرجعیت را تهدید کند یا (لا سَمَحَ الله) تعرّضی نماید، حکم محارب دارد.» که در آن تجرید سلاح و اخافه مومنین استفاده نکردند در حالی که در تعریف محارب تجرید سلاح و اخافه مومنین آمده است؛ اما آیت الله مکارم شیرازی از عبارت ضربه به حاکمیت اسلامی استفاده کردند که ادبیات تمدنی ایجاد کرده است.
وی افزود: ایشان از عبارت مرجعیت و رهبری جداگانه استفاده کردند. مرجعیت یک نهاد مستقل است اما آیا تهدید مرجعیت بدون آنکه تهدید رهبری باشد آیا این حکم را دارد؟ که در پاسخ به این امر باید گفت که این امر برای ایجاد دو عنوان نبوده است بلکه برای تاکید بر مرجعیت آیت الله العظمی خامنهای بوده است که باعث میشود این حرکت از نهاد دولتی بودن خارج شود. دولتها به معاهداتی تعهد دارند مثلاً نمیتوانند سران را تهدید کنند؛ اما وقتی مرجعیت گفته میشود از دولتها خارج میشود و یک حرکت مردمی میشود.
استاد حوزه علمیه قم تاکید کرد: در ادبیات فقهی عبارت در حکم محارب بودن زیاد به کار رفته است؛ مثلاً درباره دزد بیان شده است در حکم محارب است در حالی که دزد اخافه مومنین و تجرید سلاح ندارد اما چون در روایت از این عبارت استفاده شده است فقها نیز استفاده میکنند. البته با توجه به اینکه رژیم صهیونیستی ۱۲ روز بمباران داشته است تجرید سلاح نیز صادق است همچنین زمانی که قصد کشتن رهبر یک جامعه را دارید اخافه مومنین نیز میشود.
وی بیان کرد: برخی بیان کردند که محارب برای دارالاسلام است و خارج از دارالاسلام کافر حربی است و این محارب اصطلاحی است. همچنین در تجرید سلاح برای اخافه مومنین اگر من اهله ای نباشد؛ یعنی توان عملیاتی کردن را نداشته باشد محارب محسوب نباشد؛ اما رژیم صهیونیستی تروریست بزرگ دولتی است.
استاد حوزه گفت: در ادامه آیت الله العظمی مکارم شیرازی آوردهاند «هرگونه همکاری و تقویت آن توسط مسلمانان یا دولتهای اسلامی حرام است» اما آیت الله نوری همدانی آوردهاند «هرکسی در این جنایت کمک کند در همین حکم میباشد» که در عبارت آیت الله مکارم شیرازی برای معین محارب (کمک کننده محارب) از حرام استفاده شده است که در این صورت از باب فعل حرام تعزیر میشود اما در عبارت آیت الله نوری همدانی بیان شده است که همان حکم را دارد که از باب تشدید مجازات بوده است، زیرا ماهیت آن حکم است و فتوا نبوده است و چون حکم است تشدید مجازات معین داشته است.
حجت الاسلام اکبریان اضافه کرد: آیت الله مکارم شیرازی در ادامه آوردهاند «لازم است عموم مسلمانان در سراسر جهان این دشمنان را از حرف و خطای خود پشیمان نمایند» این عبارت برای یک نگاه تمدنی است و عبارت «اگر متحمل مشقت یا خسارتی شوند، اجر مجاهد فی سبیل الله را دارند» از باب یک روایت است.
وی ادامه داد: آیت الله نوری همدانی گفته اند «اهانت به مقام مرجعیت شیعه و شخص آیتالله خامنهای «دامت برکاته» اهانت به اصل اسلام تلقی میشود». این عبارت به خاطر امری بیرونی است زیرا به طور کلی اهانت به مرجعیت و رهبری اهانت به اسلام نیست؛ اما با توجه به اینکه در جهان واقع، هویت اسلامی و جهان اسلام متقوم به آیت الله خامنه است این حکم به وجود آمده است.
استاد حوزه با بیان اینکه مراجع عظام تقلید از تعبیر محارب استفاده کردند؛ زیرا یک عبارت قرآنی است و اختصاص به شیعه ندارد از ابزارهایی است که مقبولیت جهانی در جامعه اسلامی ایجاد میکند، یادآور شد: محارب و مهدور دم بودن رژیم صهیونیستی متوقف بر تهدید رهبر معظم انقلاب نبوده است زیرا ۱۲ روز مردم را مورد حمله قرار دادند و کافر حربی هستند، این اقدام مراجع تقلید یک نقطه زنی برای تاکید بوده است.
در جنگ ترکیبی عنوان محارب بر چه کسانی صدق میکند؟
در ادامه، حجتالاسلاموالمسلمین قاسم شباننیا هم در سخنانی عنوان کرد: در یک جنگ ترکیبی قرار داریم که همه اموری مانند مسائل نظامی، فناوری و تکنولوژی و مسائل شناختی مهم است حتی در جنگ شناختی افسران جنگ نرم نقش کلیدیتری از فرماندهان نظامی دارند.
وی با اشاره به اینکه فقه جواهری این ظرفیت را دارد که با رویکردهای جدیدی به این مساله بپردازیم که در جنگ ترکیبی عنوان محارب بر چه کسانی صدق میکند، گفت: مهدورالدم بودن رژیم صهیونیستی نیازی به این مباحث ندارد، زیرا مصادیق گوناگونی دارد. مثلاً خداوند در آیات ۸ و ۹ سوره ممتحنه به اشغالگری و کسانی که شما را از خانههای تان اخراج کردند اشاره میکند که بیان حکم این امر است همچنین باب ظلم و ستمی که به مسلمانان و مردم فلسطین میکنند نیز عنوان مهدور دم و محارب صدق میکند.
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: ترامپ مظهر ظلم و سلطه و رهبر معظم انقلاب مظهر مقابله با نظام سلطه است. همچنین برای مستکبری که به طور مستقیم حکم شهادت شهید سلیمانی را صادر میکند و شهادت او نیز محقق شده است عنوان محارب صدق میکند. همچنین دستور مستقیم حمله به مراکز هستهای را میدهد و از آن نیز ابراز پشیمانی نمیکند.
وی اظهار کرد: اگر این مساله را جنگ ایران و اسرائیل بدانیم سطح جنگ را تنزل دادهایم. این جنگ و تقابل نظام سلطه و نظام ضد سلطه است که امروز شکل جدیدی از تقابل را به خود گرفته است به همین خاطر این مباحث را میتوان فراتر از تهدید رهبر معظم انقلاب بررسی کرد؛ زیرا محارب و مهدور دم بودن آنها محدود به تهدید مقام رهبری نیست.
حجت الاسلام والمسلمین شبان نیا با اشاره به اینکه توجه و بررسی به آیات و مباحث فقهی در مقابله با طاغوت نیز در این مساله میتواند کمک کننده باشد، بیان کرد: باید به تفاوت قصاص و دفاع نیز توجه کرد. در قصاص باید عمل جنایتکارانه صورت گرفته باشد که شما جبران کنید؛ اما بحث دفاع متفاوت است وقتی دشمن را در مقابله و تهاجم میبینیم باید واکسینه کنیم و این امر فقط با ادوات جنگی و آمادگی نظامی نیست؛ زیرا در جنگ شناختی آمادگیهای دیگری هم لازم است.
وی گفت: وقتی مرجعی در تقویت جبهه ضد استکبار و نظام سلطه نقش ایفا میکند و به خطر افتادن او موضوعیت داشته باشد این حکم موضوعیت پیدا می کندو تفاوتی ندارد که رهبر یک جامعه، مرجع تقلید یا فرد عادی باشد و امروز رهبر معظم انقلاب به عنوان پرچم دار عرصه هستند.
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) بیان کرد: فقها پیرامون شمول محارب بودن بحثهای متفاوتی دارند. برخی بیان میکنند عنوان محراب خاص است و باید از مهدور دم بودم استفاده کرد برخی از فقها قائل هستند کفار به وطور کلی محارب هستند حتی اگر درگیر جنگ نباشند.
وی اظهار کرد: وقتی مساله تهدید رهبر جامعه اسلامی با هدف تحقیر امت اسلامی و نشان دادن قدرت ظاهری توسط دشمن است باید احکام فقهی مقابله با این تحقیر بررسی شود؛ زیرا این امر موضوعیت دارد و مهم است.
حفظ کیان مسلمین واجب مطلق است
حجتالاسلاموالمسلمین علی محمدی از اساتید حوزه علمیه هم در این نشست عنوان کرد: حفظ جان، مال و آبرو واجب است؛ اما حفظ کیان مسلمین واجب مطلق است؛ یعنی وقتی در تزاحم با جان و مال قرار میگیرد در اولویت است.
وی با اشاره به اینکه امام خمینی (ره) ظرفیتهای ویژهای از فقهات در دفاع از جامعه مسملین قرار دادند، بیان کرد: در اسلام احکام ثابت و متغیر داریم که رحوم نائینی، صدر و علامه طباطبایی تعریفهای متفاوتی از آن ارائه کردند برای مثال علامه طباطبایی آنها را وابسته به نیازهای انسان میداند و آنچه وابسته به نیاز انسانها با یکدیگر است ثابت و آنچه مربوط به رابطه انسان با طبیعت است باتوجه به تغییراتی که رابطه انسان با طبیعت دارد متغیر است
استاد حوزه علمیه ادامه داد: امام خمینی (ره) جز معدود متفکران است که در دستگاه فکری شان احکام متغیر و ثابت وجود ندارد و نگاه متفاوتی به این امر دارند. ایشان قائل به خطابات قانونی هستند. در احکام قانونی مکلف و شرایط خاص مد نظر نیست و مانند قانونگذار که مفاسد و مصالح و شرایط کلی را در نظر میگیرد و تبصرهها و استثنائات در مقام اجرا است. همه احکام در زمان اجرا قیودی دارند که مرجع تشخیص این قیود حاکمان هستند و قاعده لاضرر یکی از ابزار تشخیصی حاکمان در این عرصه است.
وی بیان کرد: از نظر امام خمینی (ره) همه احکام باید در جهت حرکت اصلی نظام اسلامی باشد و نباید تعارض یا تزاحمی داشته باشد. امام خمینی (ره) در منشور برادری که در پاسخ به نامه آقای انصاری است میگویند که در حکومت اسلامی همیشه باید باب اجتهاد باز باشد و طبیعت انقلاب و نظام همواره اقتضا میکند که نظرات اجتهادی- فقهی در زمینههای مختلف ولو مخالف با یکدیگر آزادانه عرضه شود و کسی توان و حق جلوگیری از آن را ندارد.
حجت الاسلام محمدی ادامه داد: امام خمینی (ره) در ادامه این نامه میفرمایند که مهم شناخت درست حکومت و جامعه است که براساس آن نظام اسلامی بتواند به نفع مسلمانان برنامه ریزی کند که وحدت رویّه و عمل ضروری است و همین جا است که اجتهاد مصطلح در حوزهها کافی نمیباشد؛ بلکه یک فرد اگر اعلم در علوم معهود حوزهها هم باشد ولی نتواند مصلحت جامعه را تشخیص دهد و یا نتواند افراد صالح و مفید را از افراد ناصالح تشخیص دهد و بهطور کلی در زمینه اجتماعی و سیاسی فاقد بینش صحیح و قدرت تصمیم گیری باشد، این فرد در مسائل اجتماعی و حکومتی مجتهد نیست و نمیتواند زمام جامعه را به دست گیرد.
وی تاکید کرد: در تقریر امام خمینی (ره) ظرفیت فقه برای دفاع از جامعه اسلامی و کیان یک ظرفیت حداکثری درست میشود که در جهت گیری کلی بودن موجب میشود. این دیدگاه سبب میشود که با توجه به شرایط، قدرت انعطاف بیشتری در مقابله با حادثهها داشته باشیم.
استاد حوزه علمیه یادآور شد: وظیفه ولی جامعه تحقق اهداف باطن دین (توحید) در قالب ظاهر دین است و هر وقت ظاهر در تعارض با باطن قرار گیرد حاکم ابزاری دارد که بتواند آن را مقید کند.
دفاع از جامعه اسلامی و ولی امر مسلمین یک امر عقلانی است
حجتالاسلاموالمسلمین ابراهیم موسیزاده هم در این نشست با بیان اینکه دفاع جامعه و ولی جامعه باید به صورت نظام واره باشد، عنوان کرد: بیشتر کشورهای اسلامی امروزه فقط شناسنامه ای اسلامی هستند و کشورهای محدودی از آرمان فلسطین دفاع میکند.
وی اظهار کرد: مقابله به مثل، تجاوز، نفی سبیل و... یک مجموعه نظام هستند که هدف آنها بر اساس آیات و روایات ظلم ظلم ستیزی، استکبار ستیزی، حمایت از مستضعفین، مقابله به مثل، نفی سلطه، نفی سبیل است که هدف اصلی آن صیانت از اساس اسلام است.
استاد حوزه اضافه کرد: دفاع ظرفیتهایی نسبت به جهاد ابتدایی دارد برای مثال جهاد ابتدایی موکول به اذن امام و شرط ولایت است؛ اما دفاع قیدی و شرطی ندارد و نیاز به حکم و فتوا ندارد؛ زیرا امری عقلی است. همچنین دفاع تقدم بر واجبات دیگر است، یعنی اگر درجایی واجبات دیگر با دفاع در تزاحم باشند دفاع بر همه واجبات دیگر مقدم است.
وی بیان کرد: اگر جهاد ابتدا یک جهاد کفایی برای کسانی است که در جوار کفار قرار دارند؛ اما جهاد دفاعی برای عموم مسلمانان است و تفاوتی ندارد که دور از سرزمینهای اشغالی باشد یا نباشد بلکه وظیفه دارد از ولی جامعه از طریق از طریق حذف عواملی که مورد تعرض قرار میدهد، دفاع کند.
حجتالاسلاموالمسلمین موسیزاده با بیان اینکه دفاع از جامعه اسلامی و ولی امر مسلمین یک امر عقلانی است، گفت: در حقوق دفاع پیشگیرانه و پیش دستانه بررسی شده است در فقه نیز آیت الله عمید زنجانی در کتاب جهاد از دفاع بحث نمیکند بلکه از عبارت جنگ برای احقاق حق استفاده میکند. جنگ بر احقاق حق در مقابله با تعارض است و مساله تناسب مطرح نیست؛ بلکه تا به دست آوردن حقی که مورد تعرض قرار گرفته است ادامه دارد.
وی اظهار کرد: علامه طباطبایی میگوید در اسلام چیزی به نام جهاد ابتدای نداریم بلکه همان جهاد دفاعی است چون مستکبرین و ظالمین مغزها و ذهن و حیات انسانهای را به اسارت کشیدند از باب دفاع و نجات آنها جهاد میکنیم.
انتهای پیام
نظر شما