بررسی راه‌های حفظ و افزایش سرمایه اجتماعی بعد از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه / حرف‌هایی بیان می‌شود تا مقاومت را بشکنند

به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، اولین هم‌اندیشی «راهبردها و راهکارهای حفظ و افزایش سرمایه اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران بعد از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی» امروز (شنبه ۲۸ تیر ۱۴۰۴) به صورت حضوری و مجازی در سالن همایش دبیرخانه قطب‌ها و انجمن‌های علمی حوزه‌های علمیه در قم برگزار شد.

منصوری: جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، چهره عریان و وحشی غرب را نشان داد

در این نشست، مریم منصوری در رابطه با «مقاومت به مثابه کلان طرح هویتی و نقش آن در بالندگی سرمایه اجتماعی در مقابل مقاومت به مثابه یک پارادایم» عنوان کرد: مقاومت در جریان غرب در ابتدا علیه نظم سرکوبگر گرایانه مدرن در جهان متجدد ایجاد شد.

وی با بیان اینکه متفکران قرن بیستم علوم انسانی و علوم اجتماعی علیه این مواضع و نظم غربی موضع گرفتند، افزود: متفکران از قرن بیستم تلاش کردند تا ماهیت سرکوب گرایانه ای که در جریان تجدد و مدرنیته به عنوان جریانی که ریزترین لایه‌های زندگی انسان‌ها را شکل می‌دهد را برای مخاطبان افشا کنند و نشان دهند که انسان غربی هم از این نظم متجدد نظم جریان جدید خسته شده است.

مدرس دانشگاه بیان کرد: بعد از دو جنگ جهانی می‌بینند که نظم مدرن چه فجایعی به وجود آورده است و در این راستا جنبش‌هایی در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی شکل می‌گیرد اما این مقاومت در حد گفتمان باقی ماند و هویت آن چیزی که می‌خواست علیه این نظم مدرن خلاصه کنشی داشته باشد صورت بندی دقیقی نشد؛ زیرا صورت بندی‌های هویتی آن همچنان بر اساس بنیادهای همان انسان و تفکر غربی است.

این پژوهشگر اضافه کرد: مقاومت در غرب نتوانسته از گفتمان و پارادایم خارج شود و شرایط تاریخی و هویتی و ایده بدیلی که در آن نظم باشد را ایجاد کند.

وی اظهار کرد: مقاومت اسلامی یک کلان طرح است که به دلیل بنیان های الهیاتی و غیرسکولاری و آموزه‌های ایجابی که در شریعت اسلام وجود دارد، از لایحه‌های کلان سیاستی تا روزمره زندگی انسان ایده دارد و در سالیان اخیر توانسته به ایده هویتی برسد همچنین به واسطه انقلاب اسلامی نیز به طرح هویتی و تاریخی و عینت اجتماعی رسیده است و فراتر از پارادایم عمل کرده است.

مدرس دانشگاه ادامه داد: مقاومت انقلاب اسلامی در بیان متفکرانی مانند شهید مطهری، شهید بهشتی و امامین انقلاب یک اصلاح ساختاری در تمام وجوه زندگی از نظم مدرن دارد.

وی با بیان اینکه مقاومت اسلامی کاملاً نظم مدرن را رد نمی‌کند اما آن را در تسخیر دارد تا نظمی بالاتر از مدرن داشته باشد، گفت: به دلیل اینکه جمهوری اسلامی ایده بدیل برای زندگی و جهان اجتماعی داشت ۹۸ درصد مردم به آن رای آری دادند تا به این نظم جدید برسند و این اوج سرمایه جمهوری اسلامی است.

منصوری بیان کرد: بعد از انقلاب اسلامی تلاش برای بازگرداندن هویت مدرن و شرایط تاریخی نظم مدرن که قبل از انقلاب اسلامی وجود داشت از سوی جریان روشنفکران صورت گرفت و این تلاش از جمله بحران‌هایی بود که باعث شد سرمایه اجتماعی کاهش پیدا کند در حالی که جریان مدرن در جامعه ایرانی ناکارآمد است.

مدرس دانشگاه ادامه داد: جامعه مسلمان دانشگاهی و حوزوی در اینجا یک غفلت تاریخی دارد زیرا صورت بندی دقیق و عمیقی از مقاومت به مثابه نظم متفاوت هویتی نداشته است. در این زمینه خلاء داریم و نظم مقاومتی از اقتصاد، فرهنگ، اوقات فراغت و...صورت نگرفته است حتی دانشگاه نیز به خوبی شرایط استعماری تجدد را تشریح نکرده است.

وی با بیان اینکه بعد از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، چهره عریان، وحشی و ناکارآمد غرب برای انسان ایرانی نمایان شد، گفت: روحیه مقاومت هویتی در این ۱۲ روز در اوج ایستاد و جامعه بر سر آن اجماع دارد که باید این را حفظ کرد تا روز به روز بالنده‌تر شود، اما نواهایی بیان می شود که مقاومت را بشکنند. همه به انسجام، وفاق و وحدت قائل هستیم، اما مراقب باشیم این وفاق بر سر چه اتفاق می‌افتد. باید مراقب باشیم این وفاق ما را از هویت مقاومتی که به وجود آمده است جدا نکند، زیرا روشنفکران با ایجاد دوگانه در حال تضعیف و شکستن مقاومت هستند.

فصیحی: مساجد و مراکز فرهنگی تقویت شوند

در ادامه، دکتر امان الله فصیحی محقق و پژوهشگر فرهنگی در رابطه با «رویکرد مبتنی بر سبک زندگی» عنوان کرد: برخی سرمایه های اجتماعی که ایجاد می‌شود اگر مراقبت نشوند زود از بین می‌روند. باید سرمایه اجتماعی را از یک احساس و ارتباطات مقطعی به یک فرهنگ پایدار تبدیل شود.

وی بیان کرد: ترویج الگوی سبک زندگی جامعه محور که ریشه در مبانی نظری جامعه شناسی به ویژه آموزه‌های غنی قرآن و سنت دارد در این زمینه می‌تواند راهگشا باشد. الگویی که از دورترین حلقه‌های اجتماعی آغاز و به کل جامعه تسری می‌یابد.

مبانی سبک زندگی

پژوهشگر فرهنگی گفت: در مبانی سبک زندگی ایده‌های متعددی مطرح شده است. پیربوردیو در کتاب «تمایز: نقدی اجتماعی قضاوت های ذوقی» می‌گوید سرمایه اجتماعی یک سرمایه در روابط اجتماعی و ارتباطات بین مردم است. از نظر او سرمایه اجتماعی یک کالای خصوصی قابل نقل و انتقال است. جیمز کلمن سرمایه اجتماعی را از لحاظ ظرفیت‌ها، کارکردها و سهولت‌هایی که می‌تواند تعاملات جامعه را بهتر کند بررسی می‌کند که در آن هنجارها، تعهدات و اعتماد بسیار مهم است.

وی ادامه داد: رابرت پاتنام معتقد است که سلامت کل جامعه معطوف به سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی از نظر او من‌های پراکنده و متکثر است که به «ما» تبدیل می‌شود و باید از ما های تشکیل شده (سرمایه اجتماعی بین فردی) به سرمایه اجتماعی گروهی برسیم.

مبانی قرآنی سرمایه اجتماعی

فصیحی در رابطه مبانی قرآنی سرمایه اجتماعی گفت: برای آنکه به جامعه مطلوب برسیم بر اساس آیه «وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا» باید انسجام به وجود بیاوریم که مبنای این انسجام حبل الله است. قرآن جامعه را به سوی گفتمانی هدایت می‌کند که در زمان سختی‌ها و بحران‌ها می‌تواند انسان را نجات بدهد. باید گفتمان مبتنی بر مبانی الهی در جامعه ایجاد کنیم؛ زیرا به واسطه این گفتمان همبستگی فکری، روانی و عاطفی به وجود می‌آید.

پژوهشگر فرهنگی اظهار کرد: خداوند در آیه ۲۹ سوره فتح می‌فرماید: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ۚ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ ۖ» یعنی بین خود ارتباط داشته باشید که این تجلی عینی سرمایه اجتماعی است. همچنین می‌فرماید با کسانی که با شما همخوانی فکری و گفتمانی ندارند فاصله بگیرید، زیرا این اختلالات سبب می‌شود که در زمان بحران دچار تشتت فکری شوید.

وی با بیان اینکه بخشی از قدرت نرم شامل انسجام، وحدت و اعتماد به یکدیگر است، افزود: در روایات بیان شده است حب الوطن من الایمان یعنی وقتی بستر اجتماعی تحقق نظام الهی در معرض فروپاشی قرار می‌گیرد نباید بگذارید بستر عینی از بین برود.

فصیحی با بیان اینکه اراده و امید نتیجه انسجام است، گفت: خداوند در آیه ۱۳۹ سوره آل عمران می‌فرماید: «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» یعنی وقتی اعتماد و انسجام به وجود آمد محزون نباشید شما پیروز هستید. در سوره محمد نیز آمده است: «فَلَا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَاللَّهُ مَعَکُمْ وَلَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمَالَکُمْ» این آیه عزت نفس و آگاهی از برتری که در عرصه داخلی کشور ایجاد می‌شود را به طور مستقیم به راهبرد سیاسی تبدیل می‌کند و می‌فرماید از اگر می‌خواهید در مواقع بحران گفت‌وگو کنید نباید از موضع ضعف باشد

پنج عرصه در تقویت سرمایه اجتماعی

پژوهشگر فرهنگی بیان کرد: خانواده اولین عنصر است که باید تقویت شود. خانواده‌ها باید با یکدیگر گفت‌وگو کنند. سرمایه اجتماعی چیزی جز تقویت ارتباط و پیوندها نیست. خانواده‌ها کارهای عملی با هم انجام دهند.

وی محله گرایی را رکن دوم دانست و گفت: مساجد، مراکز فرهنگی و... باید تقویت شوند. در هشت سال دفاع مقدس مساجد نقش مهمی داشتند امروز نیز باید همان نقش را ایفا کنند. رکن سوم گفتگوهای سرمایه ساز است. هر بحرانی با گفت‌وگو اعم از نقد یا تایید همراه است. گفت‌وگوها باید قول صدیق، جدال احسن و وحدت بخش باشد. رکن چهارم اقتصاد است که در این زمینه وقف و انفاق داریم. رکن پنجم رسانه و فضای مجازی است.

مالکی: سرمایه اجتماعی به رسمیت شناخته شود

دکتر محمدرضا مالکی عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع) هم عنوان کرد: مقدم در هر مسئله‌ای نظریه وجود دارد و زمانی که از نظریه یک مساله بحث می‌کنیم؛ یعنی به سراغ ادبیات آن رفته‌ایم که از این مفهوم پشتیبانی می‌کند. زمانی که نظریات و مفاهیم بومی تولید نکردیم باید از مفاهیم دیگران استفاده کنیم.

وی گفت: در اندیشه اندیشه بوردیو واقعیت در روابط شکل می‌گیرد و تاکید دارد که این ویژگی علم مدرن است و تلاش می‌کند که فانکشنال ریلیشنال (Functional Relational) در علوم اجتماعی تسری بدهد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع) با بیان اینکه در جهان غرب تغییر و فهم تغییر را اهمیت دارد، اظهار کرد: جهان سنت در شباهت و پایداری ایستاده است و جهان مدرن بر تغییر ایستاده است. جهان غرب مطالعه این تغییرات است.

وی بیان کرد: در نظر بوردیو سرمایه به منبع قدرتی گفته می‌شود که افراد و گروه‌ها برای بهبود جایگاه خودشان از آن استفاده می‌کنند. برای اینکه در این تعریف سرمایه را از حالت جوهری به حالت رتیشنال (Rational) شود از ادبیات تراکم استفاده می‌شود که تراکم کمی، کیفیت را هم تغییر می‌دهد و کیفیت‌های جدیدی مانند سرمایه اقتصادی، فرهنگی و... را به وجود می‌آورد.

مالکی در تعریف سرمایه اجتماعی گفت: وقتی روابط اجتماعی که بین افراد اعم از خانواده و نهادها وجود دارد متراکم شود تبدیل به سرمایه اجتماعی می‌شود. بحران و وقایع خطیر می‌توانند ظرفیتی ایجاد کنند که گسست‌های بین افراد اصلاح شود به همین خاطر جنگ باعث می‌شود که سرمایه اجتماعی تقویت شود.

وی اظهار کرد: در نظر بوردیو سرمایه نمادین یکی از مهم‌ترین سرمایه‌ها است که به دیگر سرمایه‌ها مشروعیت می‌دهد. سرمایه اجتماعی که در بحران کیفیت آن تغییر کرده است باید به یک سرمایه نمادین تبدیل شود؛ زیرا در غیر این صورت کارکرد ندارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع) اضافه کرد: سرمایه اجتماعی باید به سرمایه امنیتی تبدیل شود. امامین انقلاب بارها فرمودند اگر ما شکست نمی‌خوریم به خاطر پشتیبانی مردم است یعنی مردم مهم‌ترین وجه امنیتی مملکت هستند. برای تبدیل سرمایه اجتماعی به سرمایه امنیتی نیاز به واسطه داریم و سرمایه سیاسی واسط بین تبدیل سرمایه اجتماعی به سرمایه امنیتی است.

وی یادآور شد: دولت باید سرمایه اجتماعی را به رسمیت بشناسد و به آن مشروعیت ببخشد و به سرمایه سیاسی تبدیل کند و از آن استفاده کند. به رسمیت شناختن سرمایه اجتماعی به معنای به رسمیت شناختن مردم است؛ مثلا اقتصاد از نیمه دولتی و دولتی به اقتصاد مردمی تبدیل شود.

انتهای پیام