شناخت دروزیان؛ فرقه‌ای منشعب از اسماعیلیه با باوری غالیانه و ساختار بسته اجتماعی

حجت‌الاسلام والمسلمین نقوی، عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، در توضیح ماهیت و منشأ فرقه دروزیان، اظهار کرد: یکی از سؤالاتی که در میان طلاب و علاقه‌مندان به تاریخ فرقه‌ها مطرح است، موضوع گروه دروزی‌هاست؛ اینکه این‌ها چه کسانی‌اند، از کجا آمده‌اند و چه اعتقادی دارند.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) با بیان اینکه شناخت دروزیان بدون بررسی اسماعیلیه ممکن نیست، افزود: در میان فرق شیعی، یکی از شاخه‌های مهم انشعابی، فرقه اسماعیلیه است که این فرقه از جریان تاریخی امامت پس از امام صادق(ع) نشأت می‌گیرد و امام صادق(ع) فرزندی به نام اسماعیل داشت که فرزند ارشد ایشان نیز بود و در زمان حیات امام، اسماعیل از دنیا رفت. امام صادق(ع) برای رفع هر گونه شبهه، بزرگان شیعه را برای تشییع جنازه او دعوت کرد و از ایشان بر وفات اسماعیل گواهی گرفت که با این حال، پس از شهادت امام صادق(ع)، گروهی به امامت اسماعیل معتقد شدند و فرقه اسماعیلیه شکل گرفت.

وی ادامه داد: اسماعیلیه خود دارای چند شاخه و فرقه‌ مختلف است و برخی از آنان معتقد بودند که اسماعیل از دنیا نرفته و به غیبت رفته و بازخواهد گشت و برخی دیگر، که وفات اسماعیل را پذیرفته بودند، امامت را به فرزند او یعنی محمد بن اسماعیل نسبت دادند. این گروه نیز به دو شاخه کلی تقسیم شدند که یکی از آن‌ها فرقه قرامطه بود. این گروه بر این باور بودند که محمد بن اسماعیل غایب شده و او همان مهدی موعود است. قرامطه در نهایت منقرض شدند.

حجت الاسلام والمسلمین نقوی در ادامه گفت: شاخه دیگر اسماعیلیه، فاطمیان بودند که اعتقاد داشتند پس از محمد بن اسماعیل، امامت به نسل او منتقل شده است که این گروه در شمال آفریقا فعالیت داشتند، موفق به تأسیس دولت فاطمی در مصر شدند و الازهر را بنیان نهادند. این حکومت شیعی، از نظر اعتقادی به اسماعیلیه هفت‌امامی شهرت یافت؛ چرا که تا امام جعفر صادق(ع) با شیعیان دوازده‌امامی اشتراک داشتند اما پس از آن مسیر خود را جدا کردند.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) با اشاره به انشعابات بعدی فاطمیان، گفت: از دل فاطمیان نیز فرقه‌های دیگری پدید آمدند که یکی از شاخص‌ترین آن‌ها آقاخانیه بود. منشأ ظهور این گروه در ایران و در دوره فتحعلی‌شاه قاجار بود که به سرکرده آن‌ها لقب «آقاخان» داده شد. پس از مدتی، با حکومت درگیر شدند و به افغانستان گریختند و سپس با حمایت استعمار انگلیس، مرکز فعالیتشان را به انگلستان منتقل کردند. آخرین امام این گروه، کریم آقاخان بود که اخیراً درگذشت.

استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: اما آنچه محل بحث ماست، فرقه دروزیان است که این گروه نیز از دل همان اسماعیلیه فاطمی پدید آمدند و در دوران خلافت ششمین خلیفه فاطمی به نام الحاکم بأمرالله که در سال ۴۱۲ هجری قمری درگذشت، فردی به نام درزی که اصالتاً ایرانی و از نزدیکان وزیر الحاکم بود، با همراهی او، اعتقادی غالیانه مطرح کرد. آن‌ها اعلام کردند که خداوند در وجود الحاکم حلول کرده است و او را واجد مقام الوهیت دانستند.

وی افزود: در آن زمان، لفظ «درزی» به خیاطان گفته می‌شد و این فرد نیز به همین لقب شناخته می‌شد. او و وزیر الحاکم این اندیشه را ترویج کردند و برخی آن را پذیرفتند. اما با بالا گرفتن اعتراض‌ها، خود الحاکم که احتمالاً نسبت به این ادعا بی‌میل هم نبود، تحت فشار اطرافیان، از این عقیده اعلام برائت کرد و قصد داشت درزی و همراهانش را مجازات کند و آن‌ها اما پیش از دستگیری، از مصر گریختند و به سوریه و لبنان رفتند و همان‌جا این اندیشه را توسعه دادند.

حجت الاسلام والمسلمین نقوی با اشاره به ویژگی‌های فرقه دروزی، گفت: دروزیان تا امروز در مناطق سوریه و لبنان حضور دارند و نگرش غالیانه خود را حفظ کرده‌اند و از ویژگی‌های مهم آن‌ها درون‌گرایی شدید است؛ به‌گونه‌ای که اجازه ورود هیچ‌کس را به جامعه بسته خود نمی‌دهند و همین بسته بودن موجب شده اطلاعات دینی و اعتقادی آن‌ها بسیار محدود به بیرون درز کند.