خبرگزاری حوزه در راستای بررسی ظرفیتهای هنری و رسانهای راهپیمایی عظیم اربعین، گفتوگویی اختصاصی با رسول اولیازاده، استاد پیشکسوت عکاسی و چهرهای شناختهشده در حوزه مستندنگاری آیینی انجام داده است. در این مصاحبه، این هنرمند برجسته به تحلیل ابعاد مختلف عکاسی از بزرگترین گردهمایی مذهبی جهان پرداخته و از فرصتهای بینظیری سخن گفته است که این رویداد در اختیار عکاسان برای خلق آثاری ماندگار قرار میدهد.
اولیازاده با تأکید بر تفاوتهای بنیادین بین نگاه خبری و هنری به راهپیمایی اربعین، بر ضرورت خلق روایتهای تصویری عمیق و چندلایه تأکید کرده است. به باور وی، این رویداد تنها یک حرکت مذهبی نیست، بلکه گنجینهای از احساسات ناب انسانی، وحدت بینالمللی و ارزشهای جهانشمولی است که میتواند به زبان هنر به جهانیان معرفی شود.
در ادامه این گفتوگوی تفصیلی، استاد اولیازاده به تشریح تکنیکهای نوین عکاسی، چالشهای ثبت تصاویر متمایز و راهکارهای جهانیسازی آثار هنری خلقشده از اربعین میپردازد. مشروح این مصاحبه خواندنی را در ادامه از نظر میگذرانید.
با توجه به تجربه چندینساله شما در ثبت تصاویر راهپیمایی اربعین، به نظر شما چه ویژگیهای منحصر به فردی در این رویداد وجود دارد که آن را به سوژهای غنی برای خلق آثار هنری، به ویژه در حوزه عکاسی تبدیل میکند؟
راهپیمایی اربعین تنها یک حرکت مذهبی نیست، بلکه نمایشی عظیم از همبستگی، ایثار و عشق است که در قالب تصاویر میتواند به شکلی عمیق و ماندگار روایت شود. حضور میلیونها انسان با ملیتها، فرهنگها و سنتهای مختلف در مسیری واحد، خود به تنهایی یک اثر هنری زنده محسوب میشود. نورپردازی طبیعی در مسیر راهپیمایی، ترکیب رنگها در لباس زائران، و حالات چهرههایی که از فرسایش جسمی اما شکستناپذیری روحی حکایت دارند، همه و همه عناصری هستند که یک عکاس هنرمند میتواند با نگاهی خلاقانه، آنها را به آثار بینظیری تبدیل کند.
علاوه بر این، مفاهیم نمادینی مانند خدمت رسانی موکبها، پیادهروی کودکان و سالخوردگان، و حتی جزئیاتی مانند پاهای تاولزده زائران، هر کدام میتوانند به عنوان نمادهای قدرتمندی در هنر عکاسی مورد استفاده قرار گیرند. این رویداد، یک گالری بینظیر از احساسات انسانی است که در کمتر رویدادی میتوان مشابه آن را یافت.
با توجه به حجم گسترده عکسهایی که هر ساله از راهپیمایی اربعین منتشر میشود، به نظر شما چگونه میتوان از کلیشهها فاصله گرفت و آثار هنری متمایزی خلق کرد که علاوه بر مستندنگاری، ارزشهای زیباییشناختی والایی نیز داشته باشند؟
متاسفانه بخش قابل توجهی از عکسهای موجود در فضای مجازی و رسانهها، صرفاً به ثبت لحظات سطحی یا تکرار سوژههای تکراری مانند ازدحام جمعیت محدود شدهاند. برای خلق آثاری ماندگار، باید به لایههای پنهان این رویداد پرداخت.
برای مثال، به جای نمایش کلی جمعیت، میتوان روی تک چهرههایی تمرکز کرد که هر کدام داستانی منحصر به فرد دارند. یا میتوان از زوایای غیرمعمول، مانند نماهای هوایی، نورهای طلوع و غروب، یا حتی سایههای نمادین استفاده کرد تا تصاویر از حالت معمول خارج شوند.
همچنین، استفاده از تکنیکهای هنری مانند عکاسی سیاه و سفید برای تاکید بر حالات درونی افراد، یا ترکیببندیهای خلاقانه با المانهای معماری مسیر، میتواند به عکسها عمق بیشتری ببخشد. نکته کلیدی این است که عکاس باید پیش از فشار دادن دکمه شاتر، به این فکر کند که آیا این تصویر میتواند پنجرهای جدید به روی مخاطب بگشاید یا خیر.
به عنوان یک استاد عکاسی، چه توصیههایی به عکاسان جوانی دارید که قصد دارند برای اولین بار راهپیمایی اربعین را از دریچه لنز دوربینهای خود به تصویر بکشند؟
نخستین توصیه من مطالعه و شناخت عمیق فلسفه و تاریخچه راهپیمایی اربعین پیش از سفر است. یک عکاس آگاه میداند که چه چیزی را میخواهد ثبت کند و چگونه میتواند روایتی اثرگذار خلق نماید. توصیه دوم، همراهی و تعامل صمیمانه با زائران است. بسیاری از بهترین لحظات زمانی رخ میدهند که سوژه به حضور دوربین عادت کند و بتواند به طور طبیعی احساسات خود را بروز دهد.
از نظر فنی نیز بهتر است عکاسان جوان با حداقل تجهیزات ضروری سفر کنند تا انعطافپذیری بیشتری داشته باشند. لنزهای واید برای ثبت مناظر گسترده و لنزهای پرایم برای عکاسی پرترههای احساسی گزینههای مناسبی هستند. در نهایت، صبوری کلید موفقیت است؛ گاهی باید ساعتها در یک مکان منتظر ماند تا آن لحظه طلایی که همه چیز را تغییر میدهد، فرا برسد.
آیا معتقدید که عکسهای گرفته شده از راهپیمایی اربعین میتوانند در سطح جهانی نیز به عنوان آثار هنری مطرح شوند؟ چه اقداماتی برای رسیدن به این هدف ضروری است؟
قطعاً این امکان وجود دارد. راهپیمایی اربعین یکی از نادرترین رویدادهای جهان است که میتواند هم برای مخاطبان شرقی و هم غربی جذابیت داشته باشد، چرا که مفاهیمی مانند ایثار، برادری و مبارزه با ظلم در همه فرهنگها مورد احترام است. اما برای جهانی شدن، باید از حالت گزارشهای صرفاً خبری خارج شد و به تولید آثاری پرداخت که از نظر تکنیکی و مفهومی در سطح استانداردهای بینالمللی باشند.
شرکت در جشنوارههای معتبر جهانی، انتشار کتابهای عکس حرفهای با کیفیت چاپ بالا، و همکاری با گالریهای بینالمللی میتواند به معرفی این آثار کمک کند. همچنین، استفاده از شبکههای اجتماعی تخصصی عکاسی و ارائه توضیحات چندزبانه درباره هر تصویر، باعث میشود مخاطبان جهانی بهتر با عمق این رویداد آشنا شوند. در نهایت، باید به این نکته توجه داشت که هنر زبانی جهانی است و اگر اثر خلق شده از عمق و اصالت کافی برخوردار باشد، حتماً در سراسر جهان مخاطبان خود را پیدا خواهد کرد.
با توجه به ماهیت پویا و سیال راهپیمایی اربعین، چه تفاوتهای بنیادینی بین ثبت این رویداد به عنوان یک گزارش خبری و خلق یک اثر هنری در حوزه عکاسی وجود دارد؟
در عکاسی خبری، هدف اصلی انتقال سریع اطلاعات و مستندسازی وقایع است، در حالی که عکاسی هنری به دنبال خلق معنا، برانگیختن احساسات و ارائه تفسیری شخصی از واقعیت است. در راهپیمایی اربعین، عکاس خبری ممکن است به ثبت ازدحام جمعیت یا مراسم خاصی اکتفا کند، اما عکاس هنری به دنبال کشف آن لحظههای نابی است که در سکوت میان شلوغی پنهان شدهاند.
تفاوت کلیدی دیگر در انتخاب کادر و زمانبندی است. یک عکاس هنرمند ممکن است ساعتها منتظر بماند تا نور مناسب با مفهوم مورد نظرش ایجاد شود، یا از تکنیکهایی مانند نوردهی طولانیمدت برای نمایش گذر زمان و حرکت زائران استفاده کند. همچنین، در عکاسی هنری، پردازش پس از تولید نیز بخشی از فرآیند خلاقه محسوب میشود که میتواند به تقویت حس و مفهوم اثر کمک کند.
به نظر شما چگونه میتوان از عناصر بصری فرهنگهای مختلف حاضر در راهپیمایی اربعین برای خلق آثاری با هویت جهانی بهره برد؟
راهپیمایی اربعین به مثابه یک گردهمایی بینالمللی، گنجینهای غنی از نشانههای بصری فرهنگهای مختلف را در خود جای داده است. تنوع پوشش، رنگها، حالات چهره و شیوههای عزاداری در میان زائران از ملیتهای مختلف، میتواند به عنوان ماده اولیه خلق آثاری با هویت چندفرهنگی مورد استفاده قرار گیرد.
برای مثال، میتوان به تضاد بصری بین لباس سنتی زائران هندی با زائران عراقی پرداخت، یا شباهتهای رفتاری میان یک مادر ایرانی و یک مادر پاکستانی در حین مراقبت از فرزندانشان را به تصویر کشید. این تقابلها و تشابهها میتواند به آثار عمق بیشتری ببخشد و آنها را برای مخاطبان جهانی جذابتر کند. نکته کلیدی این است که این تفاوتهای فرهنگی نه به عنوان عناصر جداگانه، بلکه به عنوان بخشی از یک هویت واحد و هماهنگ در مسیر عشق به امام حسین(ع) نمایش داده شوند.
با توجه به گسترش فناوریهای جدید در عکاسی، چه امکاناتی در اختیار عکاسان قرار گرفته که بتوانند نگاه نوینی به ثبت راهپیمایی اربعین داشته باشند؟
فناوریهای جدید انقلابی در نحوه ثبت و ارائه تصاویر راهپیمایی اربعین ایجاد کردهاند. دوربینهای ۳۶۰ درجه و تکنیکهای عکاسی پانورامای پیشرفته این امکان را فراهم میکنند که عظمت این رویداد را به شکلی کاملاً جدید به نمایش گذاشت. همچنین، استفاده از پهپادها برای ثبت نماهای هوایی، بعد جدیدی به مستندسازی این رویداد اضافه کرده است.
در حوزه پردازش تصویر نیز، نرمافزارهای جدید به عکاسان اجازه میدهند تا با ترکیب چندین فریم، آثار هنری خلق کنند که در یک زمان معمولی قابل ثبت نیستند. مثلاً میتوان مسیر حرکت زائران را در طول روز به صورت یک تصویر واحد ترکیب کرد. همچنین، فناوری HDR پیشرفته امروزی کمک میکند تا در شرایط نوری سخت مسیر کربلا، تصاویری با جزئیات کامل ثبت شود.
به عنوان کسی که سالها تجربه عکاسی از راهپیمایی اربعین را دارید، چه تحولاتی در نحوه نگاه عکاسان به این رویداد در طول سالیان گذشته مشاهده کردهاید؟
در سالهای اولیه، نگاه غالب به عکاسی از اربعین، بیشتر جنبه مستندسازی صرف داشت. عکاسان عمدتاً به دنبال ثبت وقایع و مراسم اصلی بودند. اما به تدریج، نگاه هنرمندانهتر و عمیقتری به این رویداد شکل گرفته است.
امروزه شاهدیم که عکاسان به دنبال کشف روایتهای انسانی پنهان در لابهلای این حرکت عظیم هستند.
تحول دیگر، توجه به جزئیاتی است که قبلاً نادیده گرفته میشد. مثلاً امروزه عکاسان به ثبت تصاویر دستهای پینه بسته خدمتگزاران موکبها، یا سایههای زائران در غروب آفتاب توجه ویژهای نشان میدهند. همچنین، استفاده از نمادها و استعارههای بصری در عکاسی معاصر اربعین بسیار پررنگتر از گذشته شده است.
برای حفظ اصالت آثار هنری خلق شده از راهپیمایی اربعین در عین بهرهگیری از تکنیکهای مدرن، چه توصیههایی دارید؟
اصالت در عکاسی اربعین به معنای وفاداری به روح و معنویت این رویداد است، نه صرفاً پایبندی به شیوههای سنتی عکاسی. توصیه من این است که هنرمندان ابتدا باید به درک عمیقی از فلسفه و ارزشهای این حرکت دست یابند و سپس از تکنیکهای مدرن به عنوان ابزاری برای بیان بهتر این مفاهیم استفاده کنند.
مثلاً میتوان از پردازش دیجیتال تصاویر برای تاکید بر مفاهیم خاصی مانند وحدت یا ایثار استفاده کرد، اما نباید اجازه داد که این ویرایشها به حدی اغراقآمیز شوند که واقعیت رویداد را تحت الشعاع قرار دهند. تعادل بین خلاقیت هنری و حفظ اصالت موضوع، کلید خلق آثاری ماندگار در این حوزه است. همیشه باید به خاطر داشت که تکنولوژی باید در خدمت بیان هنری باشد، نه جایگزین آن.
آیا معتقدید میتوان از عکسهای راهپیمایی اربعین به عنوان ابزاری برای گفتوگوی بینالمللی و معرفی ارزشهای انسانی-اسلامی به جهانیان استفاده کرد؟
قطعاً این امکان وجود دارد. تصاویر قدرتمند میتوانند مرزهای زبانی و فرهنگی را درنوردند و مستقیماً با احساسات مخاطبان ارتباط برقرار کنند. برای تحقق این هدف، باید به دنبال خلق آثاری بود که بر ارزشهای جهانشمولی مانند همبستگی، از خودگذشتگی، مقاومت در برابر ظلم و کمک به همنوع تأکید دارند.
به عنوان مثال، تصویری از یک جوان غربی که دوشادوش زائران عراقی در حال خدمت است، یا پرترهای از یک مادر که فرزندش را در آغوش گرفته و مسیر طولانی را پیاده میپیماید، میتواند برای هر بینندهای در هر کجای جهان قابل درک و تحسینبرانگیز باشد. کلید موفقیت در این است که از کلیشهها پرهیز کنیم و به جای تمرکز صرف بر ظواهر، به عمق روابط انسانی و ارزشهای اخلاقی موجود در این رویداد بپردازیم. چنین آثاری میتوانند پنجرهای به روی جهانیان بگشایند تا حقیقت راهپیمایی اربعین را فراتر از تبلیغات رسانهای درک کنند.
نظر شما