خبرگزاری حوزه / اشاره؛ ۲۱ مرداد ماه یادآور روزی است که ستاد اقامه نماز با هدف نهادینهسازی و گسترش فرهنگ نماز در جامعه تأسیس شد. نهادی که در بیش از سه دهه فعالیت خود، نقش مؤثری در ترویج معارف نماز به ویژه در حوزه آموزش، فرهنگسازی و نهادهای دولتی و مردمی ایفا کرده است.
به مناسبت سالروز تأسیس ستاد اقامه نماز مصاحبهای با دکتر سید احمد زرهانی قائممقام ستاد و از بنیانگذاران اصلی این نهاد انجام و در آن به بررسی سیر تاریخی، دستاوردها، چالشها و چشماندازهای آینده این حرکت فرهنگی پرداخته شده است.
او در این مصاحبه از استاد محسن قرائتی به عنوان پرچمدار حرکت شکلگیری ستاد اقامه نماز یاد میکند و میگوید: الحق نفوذ معنوی و سبک مدیریت استاد راهگشا بود و با لطف الهی و هدایت رهبری معظم انقلاب کارها خوب جلو رفت.
زرهانی از این که اساسنامه ستاد اقامه نماز که دو سه سال است در شورایعالی انقلاب فرهنگی معطل بررسی و تصویب است هم گلایه میکند و از این شورا میخواهد اساسنامه را تصویب و ابلاغ کند تا ستاد با تمکن علمی و اجرایی برتری به ماموریتهای خود بپردازد.
وقتی بحث به کارهای فرهنگی برای نوجوانان و جوانان میرسد، دکتر زرهانی با لحنی انتقادی میگوید: بعد از انقلاب نهادهایی را ایجاد کردهایم ولی نیاز به شکوفایی و فراگیری و نگرشهای راهبردی جامع دارند و لنگ لنگان حرکت نکنند.
محورهای مهم مصاحبه:
۱- تاریخچه تشکیل و هسته اولیه ستاد اقامه نماز
۲- نقش امام خامنهای در شکل گیری، هدایت و راهبری ستاد
۳- آموزش و پرورش و اقامه نماز
۴- وضعیت کنونی جامعه ایرانی از نظر اقامه نماز و چشم انداز ستاد در افق ۱۴۲۰
۵- چرایی رگههایی از کاهل نمازی در نسل نوجوان و جوان و راههای درمان
۶- رسالت و مأموریت نهادهای فرهنگی حاکمیتی در اقامه نماز
مشروح این گفتگو را در ادامه بخوانید:
ایده تشکیل ستاد اقامه نماز چگونه شکل گرفت و چه ضرورتی در آن زمان موجب شد چنین نهادی پایهگذاری شود؟
در اواخر خرداد سال ۱۳۶۹ مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حسینی مدیرکل اسبق تهران معروف به معلم اخلاق در خانواده سرزده وارد دفترم شد و گفت شما در جایگاه معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش کارهای زیادی انجام داده اید خوب است که کار ماندگاری برای اقامه نماز در مدارس هم انجام بدهید. ۲۱ مرداد از تعدادی از رجال علمی و فرهنگی دعوت کردم و در اردوگاه شهید باهنر تهران با حضور وزیر آموزش و پرورش، استاد قرائتی، علما و متولیان تعلیم و تربیت تبادل نظر کردیم و سنگ بنای طرح اقامه نماز گذاشته شد و قرار شد جلسه بعدی در محضر مرحوم آیت الله مهدوی کنی در منزل آقای حاج محمود لولاچیان تشکیل شود. در آن جلسه پنج تن از مدیران مامور تشکیل طرح اقامه نماز شدند که عبارتند از استاد قرائتی به عنوان پرچمدار و آقایان لولاچیان، استاد رشاد، صباح زنگنه و اینجانب و بلافاصله جلسات را دفتر کارم تشکیل دادیم و استاد قرائتی گزارش ماوقع را به استحضار رهبر معظم انقلاب رساندند که با حمایت کامل حضرت آقا مواجه گردید و کار رونق گرفت.
اساسنامه ستاد اقامه نماز که دو سه سال است در شورای عالی انقلاب فرهنگی معطل بررسی و تصویب است باید ابلاغ شود تا ستاد با تمکن علمی و اجرایی برتری به ماموریتهای خود عمل کند.
نقش حضرت امام خامنهای (مدظلهالعالی) به عنوان رهبر معظم انقلاب در شکلگیری و هدایت اولیه ستاد اقامه نماز چگونه بود؟
خوشبختانه استاد قرائتی به طور منظم به محضر رهبر معظم انقلاب شرفیاب می شدند و گزارش تحولات و اقدامات را می دادند که با تایید و حمایت حضرت آقا توأم بود و بر شوق و ذوق ما برای برنامه ریزی جهت ترویج معارف نماز و تامین و آموزش امامان جماعت مدارس و ادارات می افزود و در عمل یک نهضت اقامه نماز با رویکرد جهادی در سراسر کشور به وجود آمد و نهادهای انقلابی و وزارتخانه ها و استانداران و ائمه جمعه پای کار آمدند و کار بالا گرفت و مقدمات برگزاری اولین اجلاس سراسری نماز در مشهد با پیام رهبر بزرگوارمان در سال ۱۳۷۰ فراهم شد و تحول بزرگی در حرکت اقامه نماز رخ داد و طرح اقامه نماز به ستاد اقامه نماز تبدیل گردید و نقش نماز در حکمرانی اسلامی برجسته تر شد. از برکت کلام روشن امام المسلمین همه دولتها خود را مروج نماز می دانند و به ستاد کمک می کنند.
شما از بنیانگذاران اصلی ستاد اقامه نماز به شمار میروید؛ چه شد که به این جریان پیوستید و مسئولیت پذیرفتید؟
اینجانب و استاد قرائتی از سال ۱۳۶۳ در کنار هم به عنوان معاون وزیر آموزش و پرورش کار می کردیم و با هم انس داشیم. استاد قرائتی مثل آیت الله ابراهیم امینی بی مزد و منت در سفر و حضر به امور تربیتی کمک می کرد. ما هر دو عضو موسس و هیأت امناء ستاد بودهایم.
در سال ۱۳۷۱ که مشغلهام کمتر شد و هنوز تشکیلات چندانی نداشتیم استاد قرائتی از من خواست که معاون فرهنگی ستاد اقامه نماز باشم و قبول کردم که حدود دو سال ادامه یافت و در همان برهه انتشارات نماز را راه انداختم و استاد مجموعه ای از اولین کتب نماز را به حضور رهبری معظم انقلاب بردند که مورد لطف و ترغیب حضرت آقا واقع شد. بعد از آن هم کماکان تا امروز عضو هیات امناء هستم و از سال ۱۳۹۸ باذن الله در سمت قائم مقام ستاد، خدمتگزار ساحت نماز میباشم تا خداوند چه تقدیر کند.
در آغاز راه، ستاد با چه چالشهایی مواجه بود و چگونه از آنها عبور کردید؟
ابتدا ما چیزی نداشتیم، در یک سال اول جلسات در دفترم هر صبح دوشنبه با صرف صبحانه تشکیل می شد و برای تحقق مصوبات با هم تلاش می کردیم، الحق نفوذ معنوی و سبک مدیریت استاد قرائتی راهگشا بود. کم کم به کمک استاد رشاد اساسنامه را نوشتیم و با یاری استاد قرائتی مکانی برای استقرار ستاد پیدا کردیم و به فکر راه اندازی تشکیلات افتادیم. با لطف الهی و هدایت رهبری کارها خوب جلو می رفت. با این که ریاست جمهوری از ما حمایت می کرد ولی برخی ارکان دولت توجیه نبودند، اما به تدریج با تلاش و تحرک میدانی استاد قرائتی موانع رفع گردید.
برای تامین امام جماعت در مدارس نیاز به تامین اعتبار و مجوز داشتیم که وجود نداشت، سرانجام مجوز پرداخت حق ایاب و ذهاب صادر گردید و تاحدودی مشکل حل شد، ولی هنوز هم این چالش رنجآور است.
اگر بخواهید یک یا دو دستاورد مهم ستاد را در طول این سالها نام ببرید، چه مواردی را برجسته میدانید؟
تولید و نشر صدها جلد کتاب پیرامون معارف نماز از پیش دبستانی تا سطوح عالی و پرورش نیروی انسانی متبحر در آموزش معارف نماز و حمایت از احداث و تجهیز هزاران مسجد و نمازخانه در راههای مواصلاتی و مناطق نیازمند و مدارس کشور و ادارات و ارزیابی از حرکت اقامه نماز در دستگاهها از کارهای مهماند اغلب کارهای روابط عمومی و حوزه معاونت فرهنگی با اقبال مواجه می شوند. ابتکارات ستاد اقامه نماز استانها هم اهمیت دارند.
بعد از انقلاب نهادهایی را ایجاد کردهایم ولی نیاز به شکوفایی و فراگیری و نگرشهای راهبردی جامع دارند و لنگ لنگان حرکت نکنند.
برخی از برنامههای ستاد مانند جشنوارهها، طرحهای دانشآموزی و تولید محتوای فرهنگی مورد توجه قرار گرفتهاند؛ کدامیک از این برنامهها بیشترین تأثیرگذاری را داشتهاند؟
هر برنامه ای پس از اجرا ارزیابی می شود و اگر کارآمد بود استمرار پیدا می کند، لذا برنامه هایی که ماندگاری بیشتری دارند از اثرگذاری بهتری برخوردارند. مسابقات کتابخوانی و جشنواره های فرهنگی فجر تا فجر اجلاس های نماز دانش آموزی و دهه فرهنگی معارف نماز و مسجد و تولیدات مدیریت روابط عمومی در فضای مجازی وجهه مطلوبی دارند. اجلاس های سراسری نماز مزین به پیام های حکیمانه رهبری از کارهای فاخر به شمار می آیند و در حکم یک دایره المعارف نماز جهت گیری فرهنگی جامعه را متحول می کنند.
آیا تجربههای بینالمللی یا الگوبرداریهایی هم در طول این مسیر مورد توجه قرار گرفت؟
نگاه هیأت امنای ستاد همیشه به اقامه نماز در کشورهای اسلامی معطوف بوده است؛ لیکن سیاستگذاری و تدوین راهبردها و برنامه ها متناسب با شرایط ملی و فضای دینی کشور اتخاذ می شود.
ستاد اقامه نماز چه نقش و جایگاهی در نظام آموزش و پرورش کشور ایفا کرده است؟
خاستگاه ستاد اقامه نماز به اعتباری، امور تربیتی بوده است و امروز هم در صدر جامعه هدف ما مدارس و دانشگاه فرهنگیان قرار دارند. شورای عالی نماز در آموزش و پرورش به ریاست وزیر طلایهدار اقامه نماز در مدارس کشور است. تعامل همه بخش ها و معاونان وزیر با ستاد سیر تکاملی دارد. البته هنوز تا رسیدن به وضع مطلوب راه درازی در پیش است کارگروه مشترکی از دو دستگاه پیوسته تحولات را رصد می کنند و به چاره اندیشی می پردازند. تدوین و ابلاغ منشور اقامه نماز در مدارس کشور از کارهای اثرگذار به شمار می آید.
با توجه به احساس فاصله نسل جوان با برخی مظاهر دینی، چه برنامههایی برای جذب نوجوانان و جوانان به نماز طراحی و اجرا شده است؟
نسل نو فطرت الهی دارند و موحد و یکتا پرستند. البته بیگانگان در صدد استحاله فکری فرزندان ایران اند. هر کجا یک امام جماعت کاردان و متفکر و مکتبی و جوانگرا داریم موفق به جذب نسل نو در مساجد می شویم. حوزه های علمیه با پرورش امامان جماعت مطلع از علوم تربیتی می توانند مساجد را آباد کنند. در مدارس هم مدیران و معلمان و مربیان پرورشی کار بلد و متدین هم نقش اساسی دارند. اتصال معنوی و فرهنگی مدارس و مساجد از اولویتهای فرهنگی نظام است .
در روزگار رسانه و فضای مجازی، ستاد اقامه نماز چگونه توانسته از ظرفیت این فضاها برای ترویج فرهنگ نماز استفاده کند؟
ما هنوز به نقطه مطلوب نرسیده ایم و در مجموع فضای مجازی را به استخدام فرهنگ توحیدی در نیاوردهایم، بیگانگان از ما جلوترند و باید با یک عزم ملی و بسیج امکانات تحولی ایجاد کنیم. جوانان ایران هوش و استعداد شگفت انگیزی دارند و در عرصه های گوناگون کارنامه درخشانی دارند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی باید با کمک دانشگاهها و شرکتهای دانش بنیان یک انقلاب و تحول بزرگ را جهت تسخیر فضای مجازی به سود جهان بینی توحیدی مدیریت کنند و فرهنگ کشور را از انفعال در برابر تولیدات غربی خارج کنند. این کار با خلاقیت و نوآوری شدنی است. سرعت تحول در فناوری های نوین و راهبردی زیاد است و باید بر اوضاع مسلط شد.
ستاد اقامه نماز با امکانات محدود خود تکاپوی مناسبی دارد ولی نیازهای بیشتر از توان ماست. امسال اجلاس سراسری نماز با عنوان «نماز؛ مادران و فرزندان و فناوری های نوین و راهبردی» برگزار می شود. به این امید که اهل فن وارد میدان شوند و برای ترویج معارف نماز به کمک فضای مجازی و هوش مصنوعی و شبکه های اجتماعی ارائه طریق کنند.
وضعیت کنونی جامعه ایرانی را از نظر اقامه نماز چگونه ارزیابی میکنید؟
خداپرستی صبغه بارز تمدن و فرهنگ این سرزمین است. برای اقامه نماز هم از جایگاه حکمرانی اسلامی و هم از موضع مسلمانی و ادای تکلیف باید تکاپوی بیشتری داشته باشیم و تا رسیدن به وضع مطلوب راه درازی در پیش داریم و نشانه هایی از قصور و تقصیر در اقامه این فریضه حیاتی به چشم می خورد.
ملت ما موحد و یکتا پرستند و فطرت الهی دارند و جمعیت اقامه کنندگان نماز در خیلی از مناطق در خور توجه است. در حوادث اخبر شاهد خیزش ملی و اسلامی مردم عزیزمان بوده ایم. با این وصف رگههایی از کاهل نمازی مشهود است و خلوت و کم رونق بودن برخی از مساجد رنجآور است. هر کجا امام جماعت متفکر و جوانگرا داریم نسل نو در صفوف نماز حضور فعال و درخشانی دارند. مزایای اجتماعی برای تصدی امامت جماعت باید ارتقاء پیداکند.
اگر نسل نو با فلسفه نماز آشنا شوند به اقامه آن می پردازند. هر چه در این مسیر سرمایه گذاری کنیم نتایج بهتری به دست می آوریم. بیگانگان از طریق فضای مجازی میدان داری می کنند و مصادره معقول این میدان و تولید آثار فاخر و جذاب سرنوشت ساز است.
ما هنوز به نقطه مطلوب نرسیده ایم و در مجموع فضای مجازی را به استخدام فرهنگ توحیدی در نیاوردهایم، بیگانگان از ما جلوترند و باید با یک عزم ملی و بسیج امکانات تحولی ایجاد کنیم.
چه آسیبهایی را در مسیر گسترش فرهنگ نماز شناسایی کردهاید و برای مقابله با آنها چه تدابیری اندیشیدهاید؟
ستاد اقامه نماز با نگرش بلند مدت برای تدوین راهبرد اقامه نماز در افق ۱۴۲۰ به مطالعه نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدها پرداخته است و متناسب با رهیافتها راهکارهایی نشان داده است، ولی برخی از آسیب ها علنیترند که متناسب با آنها کارهایی صورت می گیرد. برای مثال برای رفع کاستی ها در اقامه نماز نسل نو دو اجلاس سراسری برگزار شده است و ماحصل کار توسط شهید آیت الله رئیسی و دکتر پزشکیان به وزراء و استانداران ابلاغ گردیده است و یا برای رفع آسیب های رایج در محیط خانواده ها کارهای مشترک موثری با انجمن اولیا و مربیان در حال اجرا و سازماندهی است و با انتصاب بانوان نخبه و متدین تحت عنوان مشاوران در امور خانواده و بانوان راه برای انتقال معارف نماز و برانگیختن مادران برای پرورش عبادی فرزندان قدری هموار شده است. از این دست تحولات و برنامه ها برای مهار آفات و اصلاح امور در دستور کار ستاد قرار دارد.
اگر بخواهید چشماندازی برای آینده ستاد اقامه نماز ترسیم کنید، آن را چگونه میبینید؟
این چشم انداز در سند راهبردی ترسیم شده است. پیام ها و رهنمودهای مقام معظم رهبری نقشه راه ستاد و مدیران ارشد کشور برای ترویج فرهنگ و معارف نماز است. اقامه نماز مهم ترین رسالت مدیران و خادمان ملت و نظام در حکمرانی اسلامی است.
ستاد اقامه نماز اتاق فکر و مرکز سیاستگذاری و برنامه ریزی و نظارت بر حرکت اقامه نماز در نظام و در خدمت سه قوه و جامعه است و با ساختاری کوچک و چابک وظایف محوله انجام می دهد و تاکنون از حمایت همه دولتها برخوردار بوده است. با توجه به تحرک جهانی لیبرال دمکراسی و شدت موج جهانی سازی و مادیگرایی و تخریب فرهنگهای متغایر باید برای ترویج جهان بینی توحیدی و نشر معارف نماز و بیان فلسفه عبادت میدان عمل را توسعه داد و حوزه های علمیه و دانشگاهها و رسانه ملی و شورایعالی انقلاب فرهنگی با قدرت بیشتری وارد صحنه شوند و بستر تحولات فرهنگی و اجتماعی را فراهم آورند.
قرائن نشان می دهد که فشار غرب بر ما سنگینتر می شود از این رو نهادهای فرهنگی من جمله ستاد اقامه نماز در آینده باید هوشمندتر و مقتدرتر گردند تا کارها سامان بهتری پیدا کنند. استعمار نو و استکبار جهانی از سر ما دست بردار نیست و عقل اقتضاء می کند همگام با توسعه کمی کشور به فکر بسط عدالت و فقر زدایی و رشد معنوی و غنای فرهنگی و جامعه سازی بر وفق منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی باشیم.
اساسنامه ستاد اقامه نماز که دو سه سال است در شورای عالی انقلاب فرهنگی معطل بررسی و تصویب است باید ابلاغ شود تا ستاد با تمکن علمی و اجرایی برتری به ماموریتهای خود عمل کند.
آیا خاطرهای خاص و بهیادماندنی از روزهای آغازین فعالیت ستاد اقامه نماز دارید که مایل باشید با مخاطبان در میان بگذارید؟
در آن اوایل یکی از جلوه های دلنواز کار در ستاد تکاپو و پایمردی استاد قرائتی در سازماندهی امور و رسیدگی به کارهای نو بود. استاد یک روز با چهره خندان به من گفت امروز خدمت حضرت آقا رسیدم و کتابهای انتشارات ستاد را به ایشان نشان دادم. رهبر فرزانه انقلاب کتابها را با تأمل تورق کردند و با خشنودی فرمودند «این است اقامه نماز.» همان کلام نورانی ما را بر انگیخت که انتشارات نماز را توسعه دهیم و متفکران اسلامی را به تالیف فرا بخوانیم. در آن برهه دستیار استاد قرائتی در امور فرهنگی ستاد بودم و هنوز فاقد تشکیلات رسمی بودیم.
یکی از جلوه های دلنواز کار در ستاد تکاپو و پایمردی استاد قرائتی در سازماندهی امور و رسیدگی به کارهای نو بود. یک روز با چهره خندان به من گفت امروز خدمت حضرت آقا رسیده ام و کتابهای انتشارات ستاد را به ایشان نشان دادم. رهبر فرزانه انقلاب کتابها را با تأمل تورق کردند و با خشنودی فرمودند «این است اقامه نماز.»اگر به سالهای ابتدایی بازگردید، چه تصمیم یا اقدام متفاوتی انجام میدادید؟
از همان اول اساسنامه ستاد اقامه نماز را به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی می رساندیم. در آن روزگار کار با شورا آسان تر بود ولی الان تعامل مشکل شده است. البته بعدها شورای عالی در دوره اصلاحات متنی را برای ستاد تصویب کرد که به تشخیص استاد قرائتی و هیأت امناء نارساست و نیاز مبرم به اصلاح دارد و رسیدگی نمی شود.
به عنوان فردی باتجربه در حوزه فعالیتهای فرهنگی و دینی، چه توصیهای برای نسل جوان فعال در این عرصه دارید؟
تشکلهای فرهنگی نسل نو باید با بینش انقلابی و مدیریت درست بازآفرینی و نوسازی شوند. در زمان شاه که من معلم بودم افزون بر امورتربیتی با رویکرد غیر دینی دو سازمان پیشاهنگی و جوانان شیر و خورشید در مدارس فعال بودند و متناسب با فرهنگ و هنجارهای رژیم طاغوت نیروی انسانی و شهروند باب طبع خود را تربیت می کردند. نهادهای دیگری مثل کانون پرورش فکری و کاخ جوانان هم پای کار بودند. بعد از انقلاب نهادهایی را ایجاد کردهایم ولی نیاز به شکوفایی و فراگیری و نگرشهای راهبردی جامع دارند و لنگ لنگان حرکت نکنند.
ما در تفکر و نظریه برای تربیت تقدم رتبی قائل هستیم ولیکن بیشترین سرمایهگذاری خانه و مدرسه در عمل برای رشد آموزشهای نظری است و از این رهگذر زیان می کنیم. باید در شورایعالی انقلاب فرهنگی پایهگذار یک تحول در نظام تعلیم و تربیت باشیم.
نظر شما