خبرگزاری حوزه | نظام ارتباطی پیامبر اکرم (ص) یکی از شگفتانگیزترین پدیدههای تاریخ بشری است. او در زمانی ظهور کرد که ابزارهای رسانهای بسیار ابتدایی بود، اما توانست با تکیه بر وحی الهی و شیوههای بدیع ارتباطی، نهضتی جهانی و تمدنی ماندگار بیافریند.
امروز که رسانهها محور اصلی هدایت افکار عمومی هستند، بازخوانی این نظام ارتباطی میتواند برای رسانهی ملی درسآموز باشد.
۱. ویژگیهای نظام ارتباطی پیامبر (ص)
الف) وحی بهعنوان منبع مشروعیت و صدق
پیامبر اکرم (ص) نه از روی هوا و هوس سخن میگفت: ﴿وَما یَنطِقُ عَنِ الهَویٰ * إِنْ هُوَ إِلّا وَحْیٌ یُوحیٰ﴾ (نجم، ۳-۴).
این اتصال الهی سبب میشد که پیام او از هرگونه تحریف و دروغ مصون بماند.
ب) ارتباط فردی بر اساس محبت و کرامت
او با هر کس در سطح فهم و روحیهی او سخن میگفت؛ کودکان را در آغوش میگرفت، با فقرا همسفره میشد و با دشمنان، ابتدا با گفتوگو و حکمت وارد میشد: ﴿ادْعُ إِلیٰ سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ وَالمَوعِظَةِ الحَسَنَةِ﴾ (نحل، ۱۲۵).
ج) رسانهی جمعی در مسجد و منبر
مسجدالنبی نه فقط مرکز عبادت، بلکه مرکز رسانهای جامعه اسلامی بود؛ جایی برای خطبهها، اطلاعرسانیها، و بسیج عمومی. پیامبر در میدانهای جنگ نیز با خطابههای کوتاه و بلیغ، روحیهی جمعی را شکل میداد (ابنهشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۴۰).
د) زبان نمادین و تصویری
تشبیه امت به «یک پیکر» (کنزالعمال، ج۶، ح۱۶۰۳۷) یا بیان اینکه «مؤمن آیینهی مؤمن است» (کافی، ج۲، ص۱۶۶) نشاندهندهی استفاده از استعارههای تصویری بود که در ذهن و قلب مردم حک میشد.
هـ) زندگی به مثابه رسانه
قرآن کریم پیامبر را «اسوه حسنه» معرفی میکند: ﴿لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ﴾ (احزاب، ۲۱). در واقع، خودِ رفتار و سبک زندگی پیامبر، رسانهای زنده بود. به تعبیر عایشه: «کان خلقه القرآن» (صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۰۳).
۲. اصول رسانهای پیامبر (ص)
۱. صداقت و شفافیت پیام – دروغ حتی در شوخی ممنوع بود.
۲. رحمت و مهربانی – رسانهی پیامبر بر مدار محبت میچرخید.
۳. رعایت ظرفیت مخاطب – «نحن معاشر الأنبیاء نُکلِّم الناس علی قدر عقولهم» (کافی، ج۱، ص۲۳).
۴. جامعیت عقل و قلب – پیام هم استدلالی بود، هم عاطفی، هم عملی.
۵. جهانشمولی و بینالمللی بودن – نامهها به قیصر روم و کسری ایران نمونهای از نگاه رسانهای جهانی است.
۳. راهبردهای پیشنهادی برای رسانه ملی
۱. تقویت رسانهی زندگی
رسانه باید صرفاً پیامرسان نباشد، بلکه سبک زندگی الهامبخش عرضه کند. همانگونه که پیامبر با رفتار خود تعلیم میداد، رسانه ملی نیز باید در متن برنامهها، الگوی زیست مؤمنانه را نشان دهد، نه فقط در گفتار رسمی.
۲. محوریت محبت و کرامت انسانی
گفتار رسانهای نباید تحقیرآمیز یا صرفاً دستوری باشد؛ بلکه همچون پیامبر، زبان رحمت و محبت را محور قرار دهد.
۳. بازگشت به مسجد به مثابه رسانهی اجتماعی
همانگونه که مسجدالنبی مرکز رسانهای صدر اسلام بود، رسانه ملی میتواند با تمرکز بر اجتماعات مردمی و آیینی، پیامها را در متن زندگی جمعی منتشر کند.
۴. استفاده از نماد و استعارههای تصویری
برنامهسازی صرفاً عقلانی کافی نیست؛ باید پیام در قالب نمادهای تصویری، داستان و استعاره منتقل شود تا ماندگار گردد.
۵. جهانشمولی پیام
رسانه ملی باید از حصار داخلی فراتر رود و با زبان هنر و رسانه، گفتمان جهانی اسلام رحمانی را بازتاب دهد؛ همان راهبردی که پیامبر با نامهنگاری و دیپلماسی رسانهای خود داشت.
بنابراین نظام ارتباطی پیامبر اکرم (ص)، نظامی است وحیانی، انسانی و تمدنی؛ الگویی که در عین سادگی، ظرفیت بازتولید در عصر رسانههای فراگیر را دارد. رسانه ملی اگر این اصول را بازخوانی کند، میتواند از یک دستگاه صرفاً اطلاعرسان، به یک رسانهی زندگیساز و تمدنساز تبدیل شود.
عبداله جلالی
نظر شما