به گزارش خبرگزاری حوزه، نزاریه بهعنوان یکی از شاخههای اصلی اسماعیلیه با تاریخی پرفرازونشیب و رهبری امامان آقاخانی، نقشی اثرگذار در تحولات فکری و اجتماعی جوامع مسلمان ایفا کرده است.
آغاز مسیر نزاریه؛ شکاف در تاریخ اسماعیلیه
فرقه نزاریه، یکی از شاخههای اصلی اسماعیلیه، پس از وفات مستنصر بالله فاطمی در قرن پنجم هجری و در پی اختلاف بر سر جانشینی او پدید آمد. گروهی از اسماعیلیان، «نزار» فرزند ارشد مستنصر را امام برحق دانستند و به همین سبب به «نزاریه» معروف شدند. این انشعاب، سرآغاز جدایی آنها از جریان مستعلوی فاطمی بود و نزاریان از آن پس مسیر مستقل دینی و سیاسی خود را، بهویژه در ایران، دنبال کردند. با انتقال مرکز فعالیتشان به قلعه الموت، دورهای از سازمانیافتگی پنهان و مقاومت در برابر خلافت عباسی آغاز شد. در دورههای بعد، نزاریه در مناطقی مانند کرمان و شهر بابک حضور فعالی یافتند و امامان آنان با چالشهای سیاسی متعددی مواجه بودند.
یکی از نقاط عطف تاریخی نزاریان، انتقال مقر امامان آنان به کرمان و شهر بابک بود. در این دوره، «ابوالحسن علی»، امام وقت نزاریان، به فرمان کریمخان زند به حکومت کرمان منصوب شد. در عصر قاجار، «حسن علیشاه» امام چهلوششم نزاریان، با دربار روابط نزدیکی برقرار کرد و با ازدواج با دختر فتحعلیشاه قاجار، پیوند سیاسی خود را استحکام بخشید. او از سوی شاه لقب آقاخان گرفت و به عنوان حاکم کرمان منصوب شد. اما پس از مدتی از مقام خود برکنار شد و در پی شکست شورش علیه حکومت قاجار، به افغانستان گریخت. وی سپس تحت حمایت انگلیس به بمبئی رفت و تا پایان عمر در آنجا زندگی کرد و در سال ۱۲۹۸ قمری درگذشت.
از این زمان به بعد، لقب «آقاخان» عنوان رسمی امامان نزاری شد. پس از آقاخان اول، پسرش علیشاه با لقب آقاخان دوم به امامت رسید. پس از او، محمدشاه با لقب آقاخان سوم (۱۳۰۳ قمری) جانشین پدر شد. آقاخان سوم نه تنها در جامعه هند فعالیتهای گستردهای داشت، بلکه در سطح جهانی نیز شناخته شد. او در جنبش سیاسی «مسلم لیگ» مسئولیتهای مهمی بر عهده گرفت، و در سال ۱۹۳۷ میلادی به ریاست مجمع عمومی جامعه ملل انتخاب شد. در جریان جنگ جهانی دوم نیز از سیاستهای بریتانیا حمایت کرد. آقاخان سوم در اوایل قرن بیستم محل اقامت خود را به اروپا منتقل کرد و در سال ۱۹۵۷ میلادی درگذشت.
پس از او، بر اساس وصیتش، نوهاش کریم به عنوان چهلونهمین امام نزاری با لقب آقاخان چهارم جانشین شد. او نقش پررنگی در ساماندهی تشکیلات جهانی اسماعیلیان نزاری ایفا کرد و مراکز علمی، فرهنگی و اقتصادی متعددی تأسیس نمود.
تمایز نزاریان با دیگر شاخههای اسماعیلیه چیست؟
بر اساس پژوهشهای «اسماعیل پوناوالا»، اسماعیلیهپژوه برجسته هندی، نزاریان برخلاف شاخههای دیگر اسماعیلیه، بهویژه مستعلویان طیبی، به تدریج از زبان عربی برای نگارش متون دینی فاصله گرفتند و آثارشان عمدتاً به زبانهای دیگر نگاشته شد. همچنین نزاریان در طول تاریخ خود التزام به شریعت ظاهری را کمرنگ کردند و در نتیجه کمتر به آثار فقهی و شرعی علمایی چون «قاضی نعمان مغربی» که از بزرگترین فقهای اسماعیلی و متفکران دوره فاطمی بود توجه نشان دادند. در مقابل، مستعلویان طیبی همچنان به آثار فقهی قاضی نعمان پایبند مانده و اجرای دقیق شریعت را دنبال کردند. این تفاوتها باعث شد نزاریان رویکردی بیشتر معنوی، باطنی و سازمانیافته اتخاذ کنند که در قالب تشکیلات جهانی تحت رهبری امامان آقاخانی ظهور یافت و آنها را از دیگر شاخههای اسماعیلیه متمایز ساخت.
جمعبندی
نزاریه در قالب جریان آقاخانیه، از قرن نوزدهم میلادی به بعد با عنوانی نوین در تاریخ شناخته شد و تحت رهبری امامان خود جایگاه مهمی در جوامع مسلمان هند و برخی کشورهای دیگر به دست آورد. این شاخه با فاصله گرفتن از فقه شریعتمحور و توجه بیشتر به جنبههای باطنی و سازمانی، مسیری متفاوت از سایر اسماعیلیان بهویژه مستعلویان پیمود و امروز بهعنوان پرنفوذترین شاخه اسماعیلی در سطح بینالمللی شناخته میشوند.
منبع: ویکی شیعه
نظر شما