خبرگزاری حوزه / حجتالاسلام محمدرضا رضوانی خراسانی با تألیف کتاب «اعراب القرآن الکریم» و تدوین «المعجم المفهرس لادوات القرآن» گامی در تسهیل مطالعات قرآنی برداشته است. این پژوهشها پایهای شد برای شکلگیری روشی در آموزش نحو عربی که هماکنون در قالب «دوره نحو کاربردی» تدریس میشود.
این دوره ویژگیهایی چون کوتاهمدت بودن، کارآمدی، تمرکز بر کاربرد عملی قواعد و استناد مستقیم به آیات قرآن را داراست. تاکنون بیش از صد و پنجاه دوره از آن بهصورت حضوری و مجازی در نقاط مختلف کشور برگزارشده است.
خبرگزاری حوزه در گفتوگو با این استاد و پژوهشگر حوزوی درباره جزئیات «دوره نحو کاربردی» به گفتگو پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
پرسش: لطفاً ابتدا خود را معرفی کنید و سپس معرفیای درباره دوره نحو کاربردی ارائه دهید.
بنده رضوانی خراسانی هستم. از همان ابتدای طلبگی به سبب شرایطی که پیش آمد، به نوشتن مشغول شدم. در ابتدا برخی از نوشتههای اساتید را بازنویسی کردم. سپس با توجه به علاقهی خود به ادبیات، کاری را آغاز کردم که اولین اثر آن، ترکیب کامل قرآن کریم بود. این اثر تحت عنوان «اعراب القرآن کریم» چاپ گردید. این کار را در سن نوزدهسالگی آغاز کردم و حدود دو تا سه سال به طول انجامید. پسازآن، مرحلهی پاکنویسی را آغاز نمودم و هر جلد را بهصورت جداگانه پاکنویسی کردم. خدا را شکر که این اثر چاپ شد و در سال ۱۳۸۷ آخرین جلد آن منتشر گردید. این مجموعه در پنج جلد تدوین شد که هر جلد شامل شش جزء بود و درمجموع سی جزء، تمام قرآن را در برمیگرفت. این اثر تاکنون ده بار چاپشده است.
* نگارش «المعجم المفهرس لادوات القرآن» ۴ سال طول کشید
در جریان این کار، به ذهنم خطور کرد که اثری درباره ادات قرآن تألیف کنم که تا آن زمان کسی چنین کاری را انجام نداده بود. دلیل این تصمیم، برخورد با چند مشکل در حین تهیه «اعراب القرآن الکریم» بود. برای حل این مشکلات، مجبور بودم بارها قرآن را بررسی کنم تا به هدف خود برسم. لذا با خودم عهد بستم که پس از اتمام «اعراب القرآن الکریم»، این کار را انجام دهم.
بنابراین، این اثر را تدوین کردم که خدا را شکر حدود چهار سال از عمرم را به آن اختصاص دادم و در اوایل سال ۱۳۹۱ تحت عنوان «المعجم المفهرس لادوات القرآن» چاپ شد. در این کتاب، تمام ادات قرآن گردآوری و سپس بهصورت الفبایی از «همزه» تا «یاء» دستهبندی شدند. بهعنوان نمونه در حرف «م»، کلمهی «ما» بررسیشده است. در اینجا مشخصشده که در قرآن، «ما» به یازده نوع مختلف بهکاررفته است؛ مثلاً «ما»ی استفهامی، «ما»ی زائد و سایر انواع. در ابتدا، تمام آیاتی که حاوی «ما»ی استفهامی هستند، به ترتیب سوره، جزء و آیه گردآوری و ثبتشدهاند. پس از اتمام این بخش، به همین ترتیب، «ما»ی زائد و سایر انواع آن نیز بررسیشدهاند.
این اثر میتواند بهطور واقعی به محققان و مفسران، بهویژه در مواقعی که با مشکلی روبرو شوند، کمک شایانی بکند؛ چراکه بهراحتی میتوانند به این کتاب مراجعه کرده، بخش موردنظر را پیدا کنند و بهدقت تشخیص دهند که آن مورد چه نوعی است. این کتاب بسیار راهگشا است.
* سبک آموزش کاربردی ادبیات در حوزه
نکتهی دیگر این است که از همان ابتدای طلبگی یعنی از پایههای دو و سه، علاوه بر تحصیل، به تدریس نیز مشغول شدم که تا امروز ادامه یافته است. در جریان این تدریسها و کارهای دیگری که انجام دادم، به روشی دستیافتم که دورهای کوتاهمدت، کارآمد، نسبتاً آسان، روان و کاربردی است. در این روش، همزمان با بیان قاعده، ثمرهی عملی آن نیز بهوضوح مشخص میشود.
* برگزاری بیش از ۱۵۰ دوره نحو کاربردی در کشور
تاکنون حدود ۱۵۰ دوره از این نوع در سراسر کشور برگزارشده است. در ابتدا، این دورهها بهصورت شخصی و با تعداد محدودی از شرکتکنندگان (یک تا پنج نفر) برگزار میشد. پس از مدتی، دوستان پیشنهاد دادند که این دورهها را گسترش دهم تا طلاب بیشتری بتوانند از آن بهرهمند شوند. از آن زمان، دورهها بهصورت عمومی در مدرسهی فیضیه و سایر مراکز برگزار شدند و سپس مراکز تخصصی و مدارس مختلف نیز دعوتنامههایی برای برگزاری آنها ارسال کردند. حاصل این تلاشها، تألیف کتاب «آموزش سریع و آسان نحو کاربردی و ترکیبی» بر اساس آیات قرآن بود.
* روشی کاربردی
همانطور که عرض کردم، این روش صد درصد عملی و کاربردی است. روال آن چنین است که این کتاب به ترکیب سورهی حمد و پنجاهوسه آیهی اول سورهی بقره میپردازد. در جریان ترکیب، نخست سبک ترکیب آموزش داده میشود و سپس هر نکتهای که مطرح میشود، همانجا با ارائهی نسخهی عملی آن همراه است. بهعنوانمثال، هنگامیکه در یک آیه با حرف «الا»ی استثنا مواجه میشویم، به مناسبت آن، مباحثی درباره استثنا مطرح میشود: استثنا چیست؟ چه انواعی دارد؟ و نکتهی مهمی که بسیار بر آن تأکید داشتم این است که مستثنا در هر یک از این انواع، چگونه ترکیب میشود؟ این بحث «چگونگی ترکیب» بسیار حائز اهمیت است.
وقتی فرد این مطلب را با بیانی ساده، روان و با مثالهای فراوان یاد بگیرد، دیگر فرقی نمیکند که با آیه، روایت یا هر متن دیگری روبرو باشد؛ بهراحتی میتواند آن را ترکیب کرده و به نتیجهی مطلوب برسد.
* آغاز دورههای کوتاهمدت بهصورت عمومی
وقتی این دورهها را آغاز کردم. دوستان پیشنهاد دادند که بهصورت عمومی برگزار شود. پرسیدم: «چگونه؟» آنها گفتند: «ما تبلیغ خواهیم کرد.» اولین دورهی عمومی، تابستان سال ۱۳۹۳ در مدرسهی فیضیه برگزار شد. از مسئولان مدرسه درخواست کردم و آنها حجرهی بیست — حجرهی امام(ره) — را در اختیار قراردادند. در جلسهی اول، استقبال گستردهای مشاهده شد. یکی از دلایل اصلی این استقبال، به نظر من، کوتاهمدت بودن دوره بود. در اطلاعیهها ذکرشده بود که این دوره کوتاهمدت است.
گفته بودم که این دوره بیستوپنج جلسه طول خواهد کشید که برای بسیاری شگفتآور بود؛ چراکه میپرسیدند: «آیا ممکن است مطالبی که ما در صد و پنجاه یا دویست جلسه فراگرفتهایم، در یک دورهی کوتاهمدت آموزش داده شود؟» بسیاری از افراد به خاطر کنجکاوی و تعجب از این موضوع شرکت کردند و پسازآن خودشان گفتند: «وقتی آمدیم و دیدیم که چگونه اول را به آخر و آخر را به اول میرسانی، فهمیدیم که واقعاً ممکن است!»
* استقبال طلاب موجب تغییر مَدرس شد
در آن زمان که بحث دورهی کوتاهمدت را مطرح کردم و عمومیسازی آن صورت گرفت — درحالیکه سالها پیش این دورهها شخصی و خصوصی بودند و چنین بحثی مطرح نبود — این موضوع نوآورانه بود. خدا را شکر دوره برگزار شد. در جلسهی اول، استقبال به گونه ای بود که در حجرهی حضرت امام(ره) جا نمیشدند. خدا خیر دهد مسئولانی که در آنجا حضور داشتند؛ سریعاً یک کلاس دیگر در گوشهای از مدرسهی فیضیه که ظرفیتی حدود پنجاه تا شصت نفر داشت را در اختیار قراردادند.
این دوره با استقبال خوبی برگزار شد. سپس دوستان پیشنهاد دادند که کلاس را ضبط کنم، ضبط را آغاز کردم و در آن زمان، دوره به بیستوسه جلسه کاهش یافت یعنی کمی کمتر از آنچه اولیه اعلام کرده بودم. این بیستوسه جلسه بهصورت سی دی صوتی ضبط شد؛ زمانی که هنوز سی دی رایج بود.
* توزیع ۵ هزار سی دی دوره کوتاهمدت
با توجه به اینکه تبلیغات گستردهای انجامنشده بود و اطلاعرسانی بهصورت سنتی صورت گرفته بود، در مدت کوتاهی حدود پنج هزار عدد از این سی دی ها کپی شده و در سراسر کشور پخش گردید. این در حالی است که قانون کپیرایت در کشور ما عملاً اجرا نمیشود و بسیاری از افراد بعداً با مراکز پخش تماس گرفته و میگفتند: «آقا، ما کپی کردیم؛ حلال کنید.» بااینوجود، حدود پنج هزار سی دی در سراسر کشور گردش یافت.
این مسئله چند دلیل دارد: یکی اینکه خدا را شکر، این اثر تا حد زیادی جای خود را باز کرد و دیگر اینکه مشکل بزرگی که متأسفانه در آموزش ادبیات عرب در حوزههای علمیه وجود دارد، بهخوبی احساس میشد.
سپس دوستان گفتند: «حال که نسخهی صوتی تهیه شد، یکبار هم نسخهی تصویری ضبط شود.» پس از مدتی، برخی از مراکز تخصصی که از این دوره اطلاع یافته بودند، از من درخواست کردند که دورههایی را برای آنها برگزار کنم. در جریان یکی از این دورهها، نسخهی تصویری نیز ضبط شد. پسازآن، دوستان بهشدت اصرار کردند که کتابی از این دوره تهیه شود که درنهایت این کتاب نیز منتشر گردید.
پرسش: آیا همچنان دورههای کاربردی را برگزار میکنید؟
پسازآنکه این کتابها و سیدیها و دیویدیها در جاهای مختلف پخش شدند، بهتدریج مدارس کشور با این دورهها آشنا شدند؛ یا آثار به دست آنها رسید یا افرادی که این دوره را شناخته بودند، موضوع را با مسئولان مدارس در میان گذاشتند و آنها پس از اینکه اثر را بررسی کردند، دعوتنامه ارسال میکردند. این روند در سراسر کشور گسترش یافت.
پس از مدتی، برخی از دوستان اصرار کردند که چون بسیاری از افراد در فضای مجازی فعالیت دارند، من نیز وارد این فضا شوم. بنابراین، یک کانال ایجاد کردم و فعالیتهایم را آغاز نمودم. بخشی از درسهایی که در آن زمان داشتم را در آن کانال قراردادم. این کار در دوران شیوع کرونا صورت گرفت که درسها به سمت فضای مجازی سوق پیداکرده بود.
* کلاسهای مجازی حوزه موجب عدالت آموزشی میشود
دورههای مجازی مشکلاتی دارند، اما از سوی دیگر عدالت آموزشی را فراهم میکنند. بهعنوانمثال، شما که در قم یا مشهد هستید، میتوانید به اساتید خوب دسترسی داشته باشید؛ اما فردی که در شهر دورافتادهای از یکی از استانها ساکن است، چه استادی را میتواند در دسترس داشته باشد؟ فضای مجازی این امکان را فراهم میکند که همان درسی که در قم یا مشهد برگزار میشود، دقیقاً به همان شکل برای فردی در آن شهر دورافتاده نیز در دسترس باشد.
خدا را شکر که استقبال گستردهای صورت گرفت. افرادی که بهصورت مجازی با من در ارتباط هستند، از نظر کمی و کیفی حتی بهتر از شرکتکنندگان دورههای حضوریام هستند؛ چراکه این افراد واقعاً خواستار یادگیری بودهاند و کمبودهای خود را بهخوبی احساس کردهاند.
سپس با همکاری برخی از مراکز(مرکز تخصصی علوم قرآن و تفسیر صادقین علیهما السلام) دورههای مجازی را آغاز کردیم. بسیاری از این دورهها در ایام ماه مبارک رمضان و ایام تعطیلی و ماه قرآن برگزار شدند، چراکه محتوای آنها کاملاً مبتنی بر آیات قرآن است و نیازمند زمان کوتاهی برای اجراست. خدا را شکر که با استقبال بسیار خوبی همراه بود و در برخی از دورهها، نزدیک به هفتصد نفر از سراسر کشور، ازجمله روستاها و شهرهای دورافتاده، شرکت کردند.
* آنچه موجب اقبال طلاب از برگزاری دورههای کوتاهمدت شد
این دوره، دورهای کارآمد و سریع الاثر است. در جریان آن، دو کار انجام میشود: اول اینکه قاعدهها دوباره بیان میشود، شاید برخی تاکنون آنها را نشنیده یا بهخوبی یاد نگرفته باشند یا اگر یاد گرفتهاند، اشتباه یاد گرفته باشند؛ بنابراین، اکنون بهصورت صحیح و دقیق آموزش داده میشوند. دوم اینکه همزمان با بیان قاعده، روش بهکارگیری آن نیز آموزش داده میشود.
در بسیاری از کتابها، مطالب نظری فراوانی بیانشده است، اما زمانی که فرد به متن مراجعه میکند، نمیداند چگونه آن مطلب نظری را در عمل به کار ببرد. گویی حلقهی مفقودهای بین قاعده و کاربرد آن وجود دارد. در این دوره، همزمان با بیان قاعده، نحوهی بهکارگیری آن نیز بهوضوح بیان میشود و مثالهای فراوانی نیز ارائه میگردد. این مطالبی است که در جاهای دیگر کمتر به آنها پرداختهشده است، اما در اینجا بهصورت صریح و با آوردن آیات متعدد، بیان میشوند و هر آیه بهصورت جداگانه و باحالتهای مختلف ترکیب میگردد.
پرسش: از ظرفیت «سامانه مهارت خانهی طلاب» هم استفاده کرده اید؟
بحث مهارت خانهی طلاب نیز به همان نگاه ما به فضای مجازی بازمیگردد. بهعنوانمثال طلابی که در قم هستند، ممکن است بتوانند به اساتید خوبی دسترسی پیدا کنند؛ اما در بسیاری از شهرستانها، اساتید به آن سطح عالی نیستند و افراد با مشکل روبرو میشوند. فضای مجازی تا حدی میتواند عدالت آموزشی را فراهم کند و امکان دسترسی به همان اساتید خوبی که در مراکز حوزوی فعالیت دارند را فراهم آورد.
خدا را شکر که مرکز آموزشهای کاربردی و مهارتی حوزههای علمیه ایجادشده و مدیریت جوان، پرکار، پخته و جهادیای به نام حجتالاسلاموالمسلمین محمدحسن زنگویی بر این مرکز منصوب شده و تیم او نیز بسیار پرتلاش و آگاه است.
* استقبال از پیشنهادم در مرکز آموزشهای کاربردی و مهارتی حوزه
برخی مطالبی را من در جاهای دیگر مطرح کردم که پذیرفته نشد، اما ایشان با روی باز استقبال کردند. بهعنوان نمونه، پیشنهاد دادم آموزش زبانهای ادیان مانند عبری آغاز شود. امروزه که بحث یهود پژوهی مطرح است، چگونه میتوان بدون مطالعهی آثار اصلی یهود، در این زمینه پژوهش کرد؟ چراکه بسیاری از ترجمهها واقعیت را بهخوبی بازتاب نمیدهند. ایشان با اشتیاق پذیرفتند و گفتند که بستر را فراهم خواهند کرد. این کار در حال انجام است؛ هرچند آموزش زبان عبری هنوز آغاز نشده، اما آموزش برخی زبانهای دیگر شروعشده است.
چند ماه پیش، از حقیر دعوت شد تا دورهای در این مرکز برگزار کنم. رویکرد این بود که چون فضای مجازی با حضوری تفاوت دارد، مطالب باید کوتاهتر باشد. بنابراین، برنامهریزی کردیم و جلسات بهصورت پانزدهدقیقهای برگزار شد که در سه مرحله ارائهشده است.
منظور از دورههای کوتاهمدت، دورههایی است که به نتیجه برسد؛ در دو یا سه جلسه، فرد متوجه منظور شود.
مخاطبان این دورهها، تمام طلاب برادران و خواهران سراسر کشور هستند. همچنین طلاب استانهای خراسان و اصفهان که ساختار جداگانهای دارند، میتوانند از طریق سایت وارد شوند و از این دورهها بهرهمند شوند. طلاب جامعهی المصطفی نیز از جمله مخاطبان این دورهها هستند.
این دورهها بهصورت کاملاً رایگان و بدون هیچ هزینهای برگزار میشود. پس از گذراندن دوره، امتحانی از شرکتکنندگان گرفته میشود و درصورتیکه نمرهی حدنصاب را کسب کنند، گواهی معتبری از سوی این مرکز به آنها اعطا میشود.
خدا را شکر که چنین بستری در قم که اساتید بسیاری با فضل و کفایت دارد ایجادشده است. این امکان را فراهم میکند که فرد بتواند بین این بزرگواران انتخاب کن؛ امکانی که در بسیاری از مراکز دیگر وجود ندارد.
نکتهای دیگر که میخواهم عرض کنم این است که گروه دیگری از مخاطبان این دورهها، طلابی هستند که پس از سه سال مطالعهی ادبیات، وارد فقه و اصول میشوند و احتمالاً به لمعه مراجعه میکنند. وقتی به پایههای هفت و هشت مانند کتاب مکاسب میرسند، عملاً از ادبیات جدا میشوند. پسازآن، مشغلههای زندگی بهویژه پس از ازدواج و مسائل معیشتی بسیار افزایش مییابد.
این دورهها، کلیاتی واضح و روشن را به فرد آموزش میدهند و باعث دلگرمی او میشوند تا درس خود را بهتر بخواند هم بهتر متوجه شود و هم انگیزهی بیشتری برای مطالعه داشته باشد. اگر با مسائلی روبرو شود، چون روال کار را فهمیده است، میتواند به کتاب یا استاد مراجعه کند تا مشکلش برطرف شود.
انتهای پیام
نظر شما