بهروز مفید، تهیهکننده سینما و تلویزیون در گفتوگو با خبرگزاری حوزه با بیان اینکه تصویر زن مسلمان در سینما و تلویزیون ایران هنوز به بلوغ لازم نرسیده است، بیان کرد: اگر بخواهیم صادقانه قضاوت کنیم، نگاه ما به زن مسلمان در طول این سالها عمدتاً محدود به مسئله حجاب و عفاف بوده است. در برخی آثار سینمایی و تلویزیونی، البته قدمهای مثبتی برای تبیین جایگاه زن مسلمان برداشته شده، اما در بسیاری موارد، فیلمسازان تنها تلاش کردهاند از موانع قانونی عبور کنند و به ظاهرسازی بسنده کردهاند. در نتیجه، حاصل کار نه بازتابدهنده مفهوم واقعی حجاب اسلامی بوده و نه در جهت ارتقای ارزشهای دینی و فرهنگی ما گام برداشته است. ما باید درک کنیم که زن مسلمان فقط در چادر و روسری خلاصه نمیشود، بلکه باید او را بهعنوان انسانی متعهد، اندیشمند و اثرگذار دید که در جامعه حضور دارد و نقش مهمی در تحولات اجتماعی و فرهنگی ایفا میکند.
وی در ادامه با تأکید بر اینکه زن مسلمان را باید فراتر از ظاهر و در چارچوب ارزشهای درونیاش دید، گفت: زن مسلمان یعنی زنی که در عین حفظ حریم دینی و عفاف، در جامعه فعال است و بهعنوان یک عنصر پویا و مؤثر ایفای نقش میکند. متأسفانه در سینمای ما چنین زنان قهرمانی بسیار کم به تصویر کشیده شدهاند. اغلب زنها در آثار سینمایی یا در حاشیه داستان هستند یا در نقشهایی ظاهر میشوند که به مردان وابستهاند. در حالیکه زن مسلمان باید بهعنوان نیرویی الهامبخش و حلال مشکلات جامعه به تصویر کشیده شود. در بسیاری از کشورها، زنان در سینما بهعنوان شخصیتهایی مرکزی و تصمیمگیر مطرح میشوند، اما در آثار ما، هنوز نگاه سنتی و گاه حتی کلیشهای بر نقشهای زنانه حاکم است و همین نگاه باعث شده توازن میان دو جنس در روایتهای سینمایی ما برقرار نباشد.
مفید با اشاره به اینکه سینمای ایران در بسیاری از مواقع مردانه است، افزود: فضای کلی فیلمها، ساختار روایی، محوریت قصهها و حتی زاویه نگاه نویسندگان و کارگردانان همه و همه به نفع شخصیتهای مرد است. در نتیجه، وقتی فیلمسازی بخواهد شخصیت زن قدرتمندی خلق کند، با موانع متعددی روبهرو میشود، از جمله قضاوتهای فرهنگی، حساسیتهای مدیریتی و محدودیتهای نگارشی. همین مسئله باعث شده در اغلب فیلمها، زنان در نقشهای مکمل باقی بمانند و نتوانند بهعنوان قهرمانان اصلی داستان مطرح شوند. حتی در مواقعی که زنان در مقام مدیر یا چهرهای مستقل ظاهر شدهاند، در فیلمنامهها بهگونهای نوشته شدهاند که قدرت تصمیمگیری یا کنشگری واقعی ندارند و در نهایت باز هم تابع فضای مردانه فیلماند.
تهیهکننده سریال «مهیار عیار» بیان کرد: بخش مهمی از این کمتوجهی، ناشی از عدم دغدغهمندی در سطوح مدیریتی و فرهنگی است. متولیان فرهنگی و مدیران رسانهای ما در سالهای گذشته، در زمینه پرداختن به تصویر زن مسلمان، برنامه مدون و دقیقی نداشتهاند. در نتیجه، سینماگران نیز در نبود این حمایت فکری و مالی، ترجیح دادهاند به موضوعاتی بپردازند که هم آسانتر تولید میشود و هم حاشیه و حساسیت کمتری دارد. به همین دلیل، در بسیاری از فیلمها و سریالها، زن مسلمان نه بهعنوان محور اثر بلکه صرفاً بهعنوان عنصر تزئینی یا اخلاقی حضور دارد و این رویکرد باعث شده بخش مهمی از ظرفیتهای فرهنگی ما مغفول بماند.
مفید ادامه داد: وقتی از زن مسلمان صحبت میکنیم، نباید ذهنمان تنها به چهرههای صدر اسلام یا خانواده شهدا محدود شود. اگرچه آن زنان الگوهای بزرگیاند، اما زن مسلمان فقط در گذشته تاریخی یا بستر ایثارگری خلاصه نمیشود. ما در جامعه امروز، زنان بسیاری داریم که با حفظ ارزشهای دینی و فرهنگی، در عرصههای اجتماعی و فرهنگی فعال هستند و این زنان نیز باید در سینما بازنمایی شوند. نگاه ما باید متنوعتر، عمیقتر و انسانیتر شود تا بتواند تصویری جامع از زن مسلمان ارائه کند؛ تصویری که مخاطب امروز، بهویژه نسل جوان، بتواند با آن ارتباط برقرار کند و از آن الگو بگیرد.
تهیهکننده سریال «محکومین» با اشاره به اینکه نسل جدید نسبت به الگوهای کلیشهای واکنش منفی دارد، گفت: نسل امروز نسلی است که انتخاب میکند، تحلیل میکند و حق دارد که از الگوهای مصنوعی فاصله بگیرد. اگر ما بخواهیم همان تصاویر تکراری از زن مسلمان را نشان دهیم که تنها در قالبی سنتی و غیرواقعی میگنجد، مخاطب ما آن را پس میزند. ما باید تعاریف خود از زن مسلمان را روزآمد کنیم؛ باید او را بهعنوان انسانی آگاه، عدالتطلب، خلاق و دارای نقش اجتماعی مؤثر نشان دهیم. پرداختن به چنین تعریفی از زن، نه تنها تضادی با ارزشهای اسلامی ندارد بلکه موجب تقویت آنها میشود، زیرا دین ما زن را موجودی توانمند و با ظرفیت بالا معرفی کرده است.
مفید با ابراز تأسف از اینکه در فضای کنونی سینما و تلویزیون این نگاه کمتر دیده میشود، تأکید کرد: اگر به آثار تولیدی سالهای اخیر نگاه کنیم، کمتر فیلمی را مییابیم که زن را در مقام محور عدالتطلبی، ایثار اجتماعی یا مدیریت فرهنگی به نمایش گذاشته باشد. معمولاً زنان یا نقشهای عاطفی دارند یا در مسیر داستان بهعنوان ابزاری برای پیشبرد موقعیتهای مردانه عمل میکنند. این فقدان نگاه چندبعدی، آسیب بزرگی برای هنر ما محسوب میشود. سینمای ایران میتواند با نگاهی جامعتر، شخصیتهایی خلق کند که هم از نظر انسانی جذاب باشند و هم از نظر دینی و فرهنگی الگوهای مثبتی ارائه دهند.
این تهیهکننده درباره چرایی فقدان الگوهای متنوع از زن مسلمان در آثار نمایشی توضیح داد: یکی از مشکلات اساسی ما، نداشتن تعریف شفاف و منسجم از مفاهیم فرهنگی است. همانگونه که وقتی از جوان انقلابی حرف میزنیم، ذهن بسیاری تنها به تصویر رزمنده و شهید محدود میشود، درباره زن مسلمان هم همین اتفاق میافتد. ما هنوز نتوانستهایم تعریفی گستردهتر و انسانیتر از زن مسلمان ارائه کنیم. در حالیکه میتوان زنی را مسلمان دانست که در عرصه اجتماعی فعال است، دغدغه عدالت دارد و برای بهبود جامعهاش تلاش میکند، حتی اگر در ظاهر، زندگی او شباهتی به کلیشههای شناختهشده نداشته باشد.
وی با تأکید بر اینکه زمان بازتعریف مفاهیم رسیده است، گفت: جامعه امروز به تعاریف نو نیاز دارد. باید بهجای تکرار گذشته، نگاهی نو و زبانی تازه خلق کنیم تا نسل جدید با آن ارتباط برقرار کند. جسارت در روایت، خلاقیت در پرداخت و صداقت در تصویرگری، سه عاملی است که میتواند این مسیر را هموار کند. متأسفانه در حال حاضر، در بسیاری از تولیدات فرهنگی ما، جسارت از بین رفته و جای خود را به محافظهکاری داده است. هنرمندان ترجیح میدهند کارهایی بسازند که کمترین حساسیت را ایجاد کند، در نتیجه آثارشان بیخطر اما بیاثر میشود.
مفید تاکید کرد: اگر فضای فرهنگی کشور به سمتی حرکت کند که هنرمندان بتوانند آزادانه و در چارچوب ارزشها حرف بزنند، بیتردید میتوانیم شاهد شکلگیری تصویرهای جدید از زن مسلمان باشیم. زن مسلمان باید بهعنوان فردی عدالتخواه، اندیشمند، فداکار و دارای نقش اجتماعی فعال نشان داده شود، نه صرفاً بهعنوان مادر یا همسر. این نگاه عدالتمحور و مسئولانه، میتواند پلی میان ایمان و کنش اجتماعی ایجاد کند و به ارتقای فرهنگ عمومی منجر شود.
وی اضافه کرد: ما باید از سطح شعار فاصله بگیریم و در عمل نشان دهیم که زن مسلمان، نماد خرد، شجاعت، تعهد و انسانیت است. چنین نگاهی نیازمند تغییر در ساختار تولید، حمایت از نویسندگان و کارگردانان خلاق و برنامهریزی برای تولید آثار فاخر است. اگر نهادهای فرهنگی کشور بهصورت هدفمند از این مسیر حمایت کنند، هنرمندان نیز انگیزه خواهند داشت تا به سراغ سوژههای عمیقتر و ارزشمندتر بروند.
مفید در پایان گفت: اگر بتوانیم تعریف زن مسلمان را از سطح ظاهر به عمق معنا برسانیم و به جای تمرکز صرف بر حجاب، بر ایمان، آگاهی و نقش اجتماعی او تأکید کنیم، آنگاه سینما و تلویزیون ایران خواهند توانست تصویر واقعی و الهامبخشی از زن مسلمان به جهان ارائه دهند. چنین نگاهی نهتنها موجب تعالی فرهنگی جامعه خواهد شد بلکه میتواند الگویی جهانی از زن ایرانی مسلمان را به نمایش بگذارد؛ زنی که هم پایبند به ارزشهای الهی است و هم در متن زندگی اجتماعی، نقشآفرینی میکند.
انتهای پیام
نظر شما