به گزارش خبرگزاری حوزه، نشست تخصصی به منظور تبیین مبانی آیت الله شهید آیتالله سید مصطفی خمینی (ره) در حوزه بلاغت آوایی قرآن با حضور حجت الاسلام و المسلمین کریمی در مدرسه علمیه علوی برگزار شد.
گزارش این نشست در ادامه بیان میشود:
تعریف علامه از موسیقی قرآن
بر اساس مباحث مطرحشده، مراد علامه از موسیقی، نه موسیقی غنائی، نه الحان قاریان و نه اوزان شعری مرسوم بوده است. بلکه مقصود ایشان یک «موسیقی درونی» و «ذاتی» است که در خود کلمات و اصوات آیه، حتی فراتر از سجع و فواصل پایانی، جاگذاری شده است.
این موسیقی، ناظر به کل الفاظ حروف و کلمات و ترکیبات قرآن و چینش آنهاست که هنگام خواندن آیات، نغمه ای کلامی تولید می کنند بدون اینکه اختلالی در معنای اراده شده ایجاد شود. به عنوان مثال، آهنگ صمیمی و رقیق در مناجات حضرت زکریا در ابتدای سوره مریم یا آهنگ کوبشی و دلهرهآور در سوره تکویر، حاصل همین موسیقی ذاتی کلام است.
دو نقد جدی بر دیدگاه مشهور
یکی از مهم ترین دیدگاههای حاج آقا مصطفی که در این نشست به آن پرداخته شد، نقد نگاه مشهور مفسران است. نگاه رایج اصرار دارد که هرگونه تقدیم، تأخیر یا حذف در قرآن، الزاماً باید حامل یک نکته معنایی خاص باشد.
اما علامه این نگاه مطلق را نمیپذیرد و معتقد است که در برخی موارد، این تغییرات صرفاً برای تأمین «الحان آیه» و «رعایت اسلوب کلام و وزن جملات» صورت گرفته است و تکلف برای یافتن معنای خاص، صحیح نیست.
همچنین بر خلاف آنچه مرسوم و مشهور شده است، حاج آقا مصطفی معتقد است که وجوه تحسین کلام، منحصر به آنچه در کتب مرسوم بلاغی مطرح شده نیست و «موسیقی کلام» یکی از مهمترین وجوه زیبایی کلام به شمار میرود.
مصادیق تفسیری
برای اثبات این مدعا، به شواهد و تطبیقات متعددی از تفسیر ایشان اشاره شد. مثل:
- «أَبَیٰ وَ اسْتَکْبَرَ»: در آیه شریفه «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَیٰ وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ»، علامه معتقد است تقدیم «أَبَیٰ» (ابا کرد) و تاخیر «اسْتَکْبَرَ» (استکبار ورزید)، با اینکه از نظر منطقی باید برعکس میبود، صرفاً برای «رعایت جانب موسیقی طبیعی» آیه و حفظ هماهنگی با کلمات قبلی یعنی «ملائکه»، «لآدم»، «إلّا» که حرف مدی الف در یک فاصله منظم تکرار شده و همینطور حرف سین که در لابلای آنها جاگذاری شده است بوده است.
- «مِنَ السَّمَاءِ»: در آیه «أَوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّمَاءِ...»، قید «من السماء» با اینکه معنای جدیدی اضافه نمیکند (چون باران همیشه از آسمان است)، اما برای «حسن اسلوب و لطف ترنم کلام» آورده شده است تا آوای مد نظر آیه حفظ شود.
یک ثمره برای این نگاه در تفسیر
در بخش پرسش و پاسخ نشست، تأکید شد که این نظریه علاوه بر تامین حیث اعجازی و تحقق بخشیدن به تحدی قرآن، ثمره تفسیری مهمی هم دارد. این نگاه، مفسر را از «تکلُّف» و ارائهی «معانی غیر عرفی» نجات میدهد. به این معنا که اگر مفسر معنای عرفی و روشنی برای یک تغییر زبانی پیدا نکرد، لازم نیست دچار تکلف شود و میتواند بپذیرد که آن تغییر برای حفظ ریتم، لحن و موسیقی کلام بوده است.
زمینه تاریخی و پژوهشگران معاصر
در این نشست اشاره شد که تمرکز روی بحث موسیقی قرآن یک بحث تقریباً معاصر (۱۰۰ تا ۱۵۰ سال اخیر) محسوب میشود. در گذشته شاید به دلیل تأکید قرآن بر نفی «شعر» بودن آن و همچنین پرهیز مسلمانان از پرداختن به «موسیقی» بخاطر اینکه موسیقی غنائی حرام شده بود و عواملی از این دست، از تمرکز روی بحث آهنگ حاکم بر الفاظ قرآن پرهیز میشده است و چه بسا در برخی موارد در ضمن تعبیر فصاحت و بلاغت قرآن آن را هم اراده میشده است. البته بحث قرائت قران با الحان زیبا از گذشته مرسوم بوده اما همانطور که اشاره شد مساله ما آوای ذاتی آیات است نه یک آوای عارضی که از بیرون بر آنها اعمال می شود.
این دیدگاه در دوران معاصر توسط اندیشمندانی چون مصطفی صادق رافعی، سید قطب، آیتالله طالقانی، آیتالله معرفت و شهید حاج آقا مصطفی خمینی برجسته و مطرح شده است.
نظر شما