آیا فرقه علویه از غالیان است؟

به گزارش خبرگزاری حوزه، اختلاف نظر درباره علویه، میان اتهام غلو و هم‌سویی با شیعه امامیه، همچنان ادامه دارد.

سؤال:

آیا فرقه علویه از غالیان است یا از پیروان شیعه امامیه محسوب می گردد ؟

یکی از فرقه های اسلامی که در دوران معاصر در سوریه و برخی دیگر از کشورهای اسلامی وجود دارد ، فرقه علویه است. پژوهشگران معتقدند که فرقه‌های اهل‌حقّ، نصیریان، علی اللهیان و «علویان» از فرقه های غلات می‌باشند که بعدها در اسلام پدید آمدند و در ایران، سوریه و ترکیه زندگی می‌کنند که در هر منطقه‌ای به یک نام خوانده می‌شوند.

در مورد عقاید علویان دو نظریه وجود دارد؛ برخی این فرقه را از غلات دانسته‌اند که در مورد ائمه اعتقادات نادرستی دارند. گروه دیگری عقاید این فرقه را به دور از غلو دانسته و معتقدند غلو اتهامی است که دشمنان به این گروه زده‌اند.

معانی مختلف کلمه علوی

کلمه علوی از نظر لغت منسوب به لفظ علی است و در اصطلاح اطلاقات متعددی برای آن ذکر گردیده است.[۱]

هر کسی که از اولاد علی(ع) و فاطمه(س) باشد به آن علوی گویند. این اطلاق منشأ نسبی دارد.
کاربرد دیگر کلمه علوی در مقابل عثمانی است. عثمانی‌ها افرادی بودند که پس از قتل عثمان، امام علی(ع) را به قتل او متهم نموده و طرفدار عثمان بودند.در مقابل این افراد به طرفداران امام علی(ع) علوی گفته می‌شد.
کاربرد دیگر کلمه علوی، اطلاق آن بر فرقه‌هایی است که متهم به غلو درباره علی(ع) و برخی امامان دیگر می‌باشند. این عنوان بر گروه‌هایی از جمله فرقه نصیریه و اهل‌حق اطلاق می‌شود.

نصیریه

نصیریه که عنوان علوی تقریباً مساوی با آن می‌باشد، یکی از فرقه‌های غلات شمرده شده است که تاریخ پیدایش آن‌ها را قرن پنجم هجری دانسته و به آنان انصاریه نیز گفته می‌شود.[۲]

در مورد مؤسس و تاریخ و محل پیدایش این فرقه اختلاف نظر وجود دارد. برخی گفته‌اند که این فرقه پیرو محمد بن نصیر نمیری است که امام هادی(ع) را «رب» و خودش را رسول و از طرف آن حضرت پنداشته است.[۳] عده‌ی دیگری معتقدند که ابن‌نصیر وکیل امام یازدهم بوده است[۴] و پیرو او به نمیریه معروف می‌باشد.[۵]

برخی دیگر معتقدند فرقه نصیریه احتمالاً از بغداد سرچشمه گرفته و مؤسس واقعی آن شخصی به نام خصیبی بوده است. او در سال۳۴۶ق یا ۳۸۵ق در گذشته است. اعتقادات او توسط نوه‌اش طبرانی و شاگردان نوه‌اش در سال ۴۳۳ق به لاذقیه در سوریه امروزی منتشر گردید و عده‌ای را به آیین نصیر درآوردند.[۶]

در دوران معاصر فرقه نصیریه در سوریه، ترکیه، لبنان و فلسطین اشغالی ساکن هستند.[۷]

اهل حق

گروه‌های اهل حق به نام‌های مختلف: اهل‌حق، اهل سر، یارسان، علی‌اللّهی معروف می‌باشند که سِبیل از نشانه‌های آنان به شمار می‌آید.[۸] ریشه تاریخی این فرقه را برخی قرن دوم هجری و برخی دیگر قرن چهارم هجری دانسته و مؤسس آن را شخصی بنام مبارک شاه ملقب به خُوَشین معرفی نموده‌اند که با پیروان خود در لرستان زندگی می‌کرده‌اند.[۹]

عقاید

درباره عقاید علویان دو نظر از طرف محققان و نویسندگان مطرح شده است:

غلو

برخی علویان را از فرقه‌های غالی [یادداشت ۱] دانسته‌اند.[۱۰] شهرستانی در ملل و نحل، نوبختی در فرق الشیعه، عبدالقاهر بغدادی در الفرق بین الفرق، علی ربانی گلپایگانی در فرق و مذاهب کلامی، دکترجواد مشکور در فرهنگ فرق اسلامی، علویان را از فرقه‌های غالی دانسته‌اند.

یکسانی با شیعه امامیه

با در نظر گرفتن منابعِ صحیح و مصاحبه ای که با اشخاص آشنا به آیین علویان صورت گرفته است، خلاف آنچه در کتب مذاهب و فرق آمده، ثابت می شود. چرا که آنان در عقیده و مرام هیچ اختلاف نظری با شیعه اثنی عشری ندارند.

آنان معتقد به رسالت نبی اکرم(ص) و امامت و خلافت بلا شک امیر المومنین(ع) و یازده فرزند امام بعد از او هستند. اصول و فروع دین را پذیرا بوده، و خداوند را بدون وجود شریکی برای او و قرآن را بدون دانستن تحریف و نظیری برای او؛ و شریعت را بدون نقصانی در آن قبول دارند.

در تکالیف شرعی و مسائل دینی به مراجع رجوع کرده و نسبت به تمام ادیان الهی و کتب آسمانی و انبیاء الهی احترام قائل هستند. هر حدیث مخالف با صراحت قرآن را طرح می کنند. «کلمه العلم» را منحصر در اهل بیت(ع) دانسته و به مباحث دینی، تاویل آیات، فقه و فتوای امام جعفر صادق(ع) اعتقاد راسخ دارند. اینان به هیچ کدام از مذاهب چهارگانه اهل سنت شباهت ندارند. اینان کسانی هستند که مسلمین نامیده شده اند و خدا را بدون شریک عبادت می‌کنند.[۱۱]

در باب اصول دین، توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد را با دلایل خاص قبول دارند:

توحید: اعتقاد به وجود خدای واحدی که دارای صفات کمال و منزه از هر عیب و نقص است.

عدل: خداوند منزه از ظلم و فعل قبیح است و به بیشتر از حد وسع و استعداد تکلیف نمی کند.

نبوت: انبیاء دارای عصمت هستند و با تعیین آنها خلق را ارشاد می کند، اولشان حضرت آدم(ع) و آخرشان رسول اکرم(ص) می باشد.

امامت: اقتضای حکمت الهی است که برای اکمال دین پیامبران، کسانی را به عنوان پیشوا و امام معصوم تعیین نماید و پیامبر(ص) امیر المومنین(ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کرد و بعد از او یازده تن از فرزندان او به این مقام رسیدند.

معاد: خداوند بعد از مرگ مردم را برای حسابرسی می خواند و پاداش نیکوکاران و جزای بدکاران را خواهد داد. نیز تمام فروع دین از قبیل نماز، روزه، زکات، حج، جهاد و... را قبول دارند.[۱۲]

منابع:

لغت‌نامه دهخدا، دهخدا، ماده علوی.
ربانی گلپایگانی، علی، فِرَق و مذاهب کلامی، مرکز جهانی علوم اسلامی، اول، ۱۳۷۷ ش، ص۳۱۷.
مرکز المصطفی، حیات محمد بن یعقوب کلینی (ره)، ص۸۹، و مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ ش، ص۴۴۲.
دهخدا، لغت‌نامه، ماده نصیریه.
معروف الحسینی، هاشم، شیعه در برابر معتزله و اشاعره، مترجم سیدمحمد صادق عبارف، آستان قدس رضوی، سوم، ۱۳۷۹ ش، ص۸۰.
براند کاول، هیلن، تشیع، بی‌نا، بی‌تا، ص۴۲۳.
همان، و فرهنگ فرق اسلامی، ص۴۴۳.
فرهنگ فرق اسلامی، ص۷۸.
فِرَق و مذاهب کلامی، ص۳۲۳.
مفید، محمدبن‌محمد، تصحیح الاعتقاد، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۳ ش، ص۱۰۹.
بحوث فی الملل و النحل، جعفر سبحانی، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ج۸، ص۴۰۶.
بحوث فی الملل و النحل، ج۸، ص۴۰۶ – ۴۰۸، (به نقل از عقیدتنا و واقعنا نحن المسلمین العلویین ۲۰ – ۲۳).