به گزارش خبرگزاری حوزه، استاد مهدی هادوی تهرانی، استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه، امروز چهارشنبه ۱۲ آذرماه در آیین رونمایی «آثار جدید پژوهشکده فقه و حقوق» پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، با اشاره به خاطرات علمی خود، اظهار کرد: در آغاز فعالیتهای علمیام خدمت آیتالله العظمی سبحانی بودم. ایشان فرمودند هر کسی در حوزه به جایی رسیده است با تلاش خود رسیده، کسی او را یاری نکرده است؛ بنده آن زمان با ابزارهای نو، از جمله لپتاپ، کار میکردم، در دورهای که هنوز رایج نبود. معتقدم استفاده از این امکانات بد نیست به شرط آنکه عمق دانش آسیب نبیند.
وی افزود: تاریخ اجتهاد در طول زمان فراز و فرودهای زیادی داشته است. نمونههای نخستین اجتهاد در دوران پیامبر(ص) دیده میشود و نمونه روشن آن ماجرای تیمم عمار است که در کتاب وسائل نقل شده است. لازم است اشاره کنم که وسائل کتاب حدیثی به معنای رایج نیست، بلکه کتابی فقهی است؛ تصور حدیثی بودن آن نادرست است زیرا صاحب وسائل در ذیل هر مسئله، ادله را بر اساس قوت سند و دلالت مرتب کرده است.
استاد هادوی تهرانی گفت: صاحب وسائل روایات را در چند باب سامان داده و به همین علت برخی روایات را تقطیع کرده و بخشهایی از آن را در ابواب مختلف آورده است؛ روش او فقهی است نه حدیثی، بنابراین انتقادهایی نسبت به تقطیع یا تکرار روایات نارواست. وی افزود: در بحث تیمم، عمار بهدلیل نداشتن آب، بدن خود را در خاک غلتاند تا غسل کند، اما پیامبر(ص) روش صحیح تیمم را به وی نشان داد؛ این نمونهای از اجتهاد نادرست بود.
اجتهاد اصیل؛ از زراره تا دوران معاصر
استاد حوزه علمیه قم گفت: در دوران ائمه(ع)، برخی از راویان مانند زراره اهل دقتهای اجتهادی بودند. زراره خدمت امام باقر(ع) رسید و از مبنای مسح قسمتی از سر و پا در وضو پرسید. امام(ع) با آرامش و استدلال پاسخ دادند و با استناد به آیه وضو فرمودند که حرف «ب» در «بِرُؤوسِکُم» دلالت بر تبعیض دارد؛ همین مبنا سبب اختلاف میان شیعه و اهل سنت شد.
وی ادامه داد: در مقابل، اهل سنت اجتهاد را بر پایه ماجرای معاذ بن جبل توجیه کردند که از پیامبر(ص) پرسید اگر در کتاب و سنت حکم نیافتم، رأی خود را به کار میگیرم و پیامبر(ص) آن را تأیید کردند. این روایت مبنای گسترش اجتهاد رأی در سنت اهلسنت شده است.
رد قیاس و استحسان در فقه شیعه
وی افزود: درباره اجتهاد رأی معاذ، دیدگاههای مختلفی مطرح شده است. برخی اجتهاد در نبود نص را به معنای قیاس و استحسان دانستهاند، اما ائمه(ع) به شدت با آن مخالفت کردهاند. آیتالله جنتی نقل کرده است که تمجید پیامبر(ص) از معاذ، مربوط به قیاس نبوده بلکه در حد تطبیق عام بر مسائل جدید بوده است، با این حال اهل سنت اجتهاد رأی را پذیرفتهاند.
استاد حوزه ادامه داد: سیدمرتضی و شیخ طوسی هر دو شاگرد شیخ مفید بودند؛ یکی کتاب عدهالاصول و دیگری الذریعه را نوشت. جالب اینجاست که شیخ طوسی حجیت خبر واحد را اجماعی دانسته اما سیدمرتضی عدم حجیت آن را اجماعی میدانست؛ دو دیدگاه کاملاً متضاد. یکی از توجیهات این اختلاف، تقیه سیدمرتضی است.
وی با اشاره به دیدگاه شیخ حر عاملی گفت: فقهای امامیه در زمان محقق و علامه به افراط گراییدند، گرچه افراط آنان برای دفاع از مذهب اهلبیت(ع) بود.
کارستان وحید بهبهانی در مهار اخباریگری
استاد هادوی تهرانی اظهار کرد: در دورهای اخباریگری بسیار فراگیر شد، تا آنجا که اصولیون در بیان دیدگاههایشان تقیه میکردند و وحید بهبهانی با مناظرات خود در نجف، این جریان را کنترل کرد. صاحب حدائق که خود طرفدار اخباریون بود، بعد از گفتوگو با وحید، او را به اقامه نماز میت خود وصیت کرد تا افراط اخباریگری مهار شود.
وی افزود: اگر تلاشهای وحید بهبهانی نبود، امروز اخباریگری در حوزه شیعه رواج فراوانی داشت. امروزه نیز افراط و تفریط در اجتهاد دیده میشود؛ برخی ادعا میکنند هر چه شیخ طوسی فتوا داده، نظر ائمه(ع) بوده است، در حالی که چنین تعبیری بیاساس است. فقهای بزرگ برای حفظ حرمت شیخ از کنار برخی فتاوا عبور کردهاند، اما آن نظرات را نظر ائمه(ع) نمیدانند.
تطهیر سگ؛ نماد افراط در اجتهاد
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به برخی نمونههای افراطی در فقه معاصر گفت: برخی مدعیاند سگ، چون مخلوق خداست، پاک است؛ در حالی که خون نیز مخلوق خداست، آیا باید آن را پاک دانست؟ این نگاه افراطی همانقدر نادرست است که تفریط در فهم احکام شرعی.
وی درباره مسافت شرعی و مسیره یوم نیز گفت: با تغییر ابزارهای حملونقل، معنا و مصداق مسیره یوم نیز باید تغییر کند؛ نمیتوان با معیار شتر و اسب فتوا داد و گفت عهد پیامبر ملاک ثابت برای ابد است.
ضرورت فهم سیستمی دین و فقه
وی افزود: مشکل دیگر در روش اجتهاد، رویکرد جزیرهای و غیرسیستمی آن است. هر مسئله جداگانه بررسی میشود، در حالی که بنابر نظر سیدمرتضی، تفکر اسلامی یک نظام بهمپیوسته است و فقه، کلام، اصول و فلسفه همه ارتباط درونی دارند.
استاد هادوی تهرانی تأکید کرد: اجتهاد کاری دقیق و سخت است زیرا بیان حکم خداست، اما این به معنای کنار گذاشتن آن نیست. نباید تقلید صرف را به نام اجتهاد ترویج کنیم؛ مقدس اردبیلی، صاحب مدارک و شهید اول کسانی بودند که با دقت در نصوص، دیدگاههای نو مطرح کردند.
وی گفت: برخی فقط تکرار کار گذشتگان را اجتهاد مینامند، در حالی که بسیاری از شهرتها بیریشهاند و باید اجتهاد نوین داشت. از جمله مسئله طهارت اهل کتاب؛ وقتی آیتالله حکیم فتوا به طهارت اهل کتاب داد، هجده هزار نامه اعتراض دریافت کرد. آیتالله سبحانی به بنده فرمودند امام(ره) نقل کرده که علما در منبر میگفتند اهل کتاب مانند خوک نجساند، ولی در خفا میگفتند دلیلی برای این فتوا نیست.
وی به نقل از آیتالله جناتی افزود: پس از فتوا به طهارت اهل کتاب، کتابی در اینباره نوشتم و خدمت آیتالله خویی بردم. ایشان همه هزینه چاپ را پرداختند، اما گفتند طرح چنین مسئلهای حساسیتبرانگیز است و حتی منبریای در نجف بود که نظرات خلاف مشهور را آشکارا میگفت و برای مراجع دردسر درست میکرد.
فتاوای خلاف مشهور؛ نشانه اجتهاد واقعی
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در پایان تأکید کرد: باید سراغ فتاوای خلاف مشهور برویم، البته با دقت و احتیاط. اکثر ادله نجاست درباره اهل کتاب است، نه مشرکان؛ تنها آیه «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ» دلیل صریح است. قدما آنان را با اهل کتاب یکی دانستهاند، در حالی که دلیلی بر نجاست اهل کتاب وجود ندارد. متأسفانه این مسئله بهصورت مسلّم درآمده و هرکس خلاف آن بگوید مورد حمله قرار میگیرد.
نظر شما